پنومونی (ذات‎الریه) یا عفونت ریه - علایم، علل، و درمان‌ها

پنومونی، ذات‏‌الریه، سینه پهلو‎ پنومونی باکتریایی، پنومونی ویروسی، پنومونی قارچی، پنومونی بیمارستانی، واکسیناسیون، گازهای خون شریانی، سیستم تنفسی، عفونت ریه، پریونار، پنوموواکس (PPSV23)

پنومونی می‏‌تواند در افراد سالم و جوان نیز بروز یابد اما بیشترین خطر این بیماری متوجه سالمندان، نوزادان، مردم دچار دیگر انواع بیماری، و آنانی است که از ضعف سیستم ایمنی رنج می‎برند

مقالات آسم / سیستم تنفسی

• پیتر کراستا، دکتر جودیت مرسین
• ترجمه هامیک رادیان

پنومونی (ذات‎الریه، سینه پهلو) نوعی عفونت ریه است که علل محتمل متعددی دارد. این بیماری می‌تواند جدی و تهدید کنندۀ زندگی باشد. پنومونی به طور معمول بر اثر یک عفونت باکتریایی، ویروسی یا قارچی ایجاد می‎شود.
ریه‎ها ملتهب و کیسه‌های کوچک هوایی یا آلوئولی‎های ریه پر از مایع می‎شوند.
پنومونی می‏‌تواند در افراد سالم و جوان نیز بروز یابد اما بیشترین خطر این بیماری متوجه سالمندان، نوزادان، مردم دچار دیگر انواع بیماری، و آنانی است که از ضعف سیستم ایمنی رنج می‎برند.
در سطح ایالات متحد آمریکا سالانه در حدود 1 میلیون نفر برای درمان پنومونی در بیمارستان بستری می‎شوند، و نیز به طور متوسط هر ساله 50.000 نفر جان خود را بر اثر بیماری مزبور از دست می‎دهند.
مطالب این مقاله:
• علل و ریسک فاکتورها
• علایم
• تشخیص
• درمان
• پیشگیری

علل و ریسک فاکتورها
باکتری‎ها و ویروس‌ها علل اصلی بروز پنومونی هستند. اجرام مسبب پنومونی می‎توانند در کیسه‎های هوایی ریه جایگیر شده و در هنگام عمل دم توسط فرد تکثیر پیدا کنند.
پنومونی می‎تواند مسری باشد. باکتری‎ها و ویروس‎های مسبب پنومونی معمولاً از طریق استنشاقی وارد بدن می‎شوند.
آنها می‎توانند از راه سرفه و عطسه منتقل شوند یا از طریق لمس اشیاء مورد استفادۀ مشترک گسترش پیدا کنند.
بدن، سلول‎های سفید خون را برای حمله به عفونت گسیل می‎کند. دلیل ملتهب شدن کیسه‌های هوایی همین است. باکتری‎ها و ویروس‎ها کیسه‌های هوایی ریه را با چرک و مایع پر کرده سبب پنومونی می‎شوند.
افرادی که بیش از دیگران در معرض خطر ابتلا به پنومونی قرار دارند عبارتند از:
• افراد در سنین زیر 5 سال و بالای 65 سال
• افراد سیگاری، مصرف کننده‌های مشروب الکلی به میزان زیاد یا هر دو
• افراد دچار اختلالات زیربنایی مثل فیبروز کیسیتیک، اختلال انسدادی مزمن ریه (COPD)، آسم، یا اختلالاتی که به کلیه‌ها، قلب یا کبد آسیب می‎زنند.
• افرادی که دارای اختلال سیستم ایمنی هستند، برای مثال بر اثر ابتلا به ایدز، HIV یا سرطان
• افرادی که برای ابتلا به اختلالاتی مثل بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD) دارو مصرف می‎کنند
• افرادی که اخیراً از سرماخوردگی یا عفونت آنفولانزا بهبود یافته‎اند
• افراد دچار سوءتغذیه
• افرادی که اخیراً به هر دلیل در بخش مراقبت‎های ویژه بستری بوده‎اند
• افرادی که در معرض برخی مواد شیمیایی یا آلوده کننده قرار داشته‌اند
برخی از گروه‎های مردم نسبت به دیگران در مقابل پنومونی آسیب‌پذیرتر هستند که از جملۀ آنها می‎توان به برخی نژادهای بومیان آمریکا و بومیان آلاسکا اشاره کرد.

انواع پنومونی
بسته به علت بروز، پنومونی انواع مختلفی دارد.
• پنومونی باکتریایی: شایع‌ترین علت بروز این نوع پنومونی باکتریوم استرپتوکوکوس پنومونیا (اس. پنومونیا) است، اما انواع متعددی از باکتری‎ها می‎توانند سبب بروز پنومونی شوند.
• پنومونی ویروسی: پنومونی ممکن است بر اثر عفونت ویروس سینسیتیال سیستم تنفسی (RSV) و انواع A و B آنفولانزا ایجاد شود.
• پنومونی استنشاقی: این نوع پنومونی می‎تواند در هنگامی ایجاد شود که فرد غذا، مایعات، و محتویات معده را از طریق تنفس وارد ریه‎ها می‎کند. نوع مزبور واگیردار نیست.
• پنومونی قارچی: این نوع پنومونی می‎تواند بر اثر وجود اختلالاتی مثل تب دره ایجاد شود که به علت قارچ کوکسیدوئید بروز می‎کند.
• پنومونی بیمارستانی: این نوع پنومونی در بیمارانی امکان ایجاد دارد که به علل دیگر در بیمارستان بستری می‎شوند و برای مثال در بیمارانی که به دستگاه تنفسی متصل هستند یا از ماشین تهویه استفاده می‎کنند بروز می‎یابد.
صرف‌نظر از علت، علایم و نشانه‎ها در پنومونی مشابه هستند.

علایم
نخستین علایم پنومونی شبیه به علایم و نشانه‎های سرماخوردگی یا آنفولانزا است. سپس فرد دچار تب شدید، لرز، و سرفه همراه خلط می‎شود.
علایم شایع در مورد پنومونی شامل موارد زیر است:
• سرفه
• خلط زنگاری یا سبزرنگ که همراه سرفه از ریه خارج می‎شود
• تب
• تنفس سریع و تنگی نفس
• لرز
• درد قفسۀ سینه که معمولاً بر اثر تنفس عمیق تشدید پیدا می‎کند و به عنوان درد پلوریتیک شناخته می‎شود
• ضربان قلب سریع
• خستگی مفرط و حالت ضعف
• تهوع و استفراغ
• اسهال
• تعریق
• سردرد
• درد عضلانی
• گیجی یا دلیریوم مخصوصاً در افراد پیر
• صورتی یا بنفش شدن رنگ پوست، یا سیانوز که ناشی از ضعف اکسیژن‎رسانی در خون است.
علایم ممکن است بر مبنای وجود اختلالات زیربنایی دیگر و نیز نوع پنومونی متفاوت باشد.

تشخیص
دکتر در مورد علایم سؤال کرده، شرح حال پزشکی بیمار را می‎گیرد و معاینۀ بالینی انجام می‎دهد.
دکتر ممکن است ظن به پنومونی پیدا کند اگر صدای تنفس ناهنجار باشد، سینه دچار خس خس یا صدای شکستگی باشد یا در هنگام گوش دادن به صدای قفسۀ سینه از طریق استتوسکپ صدای تنفس ضعیف شود.
دکتر همچنین ممکن است سطح اکسیژن خون را از طریق یک پایش بدون درد روی انگشت به نام پالس اکسی‎متر مورد بررسی قرار دهد.
عکسبرداری اشعۀ ایکس می‎تواند تشخیص پنومونی را تأیید کند و نیز نشان دهد که کدام نواحی ریه درگیر عفونت شده‎اند.
CT اسکن قفسۀ سینه می‎تواند اطلاعات بیشتری ارائه دهد.
تست‎های خون تعداد سلول‎های سفید خون را اندازه‎گیری می‎کنند.
این تست‎ها به تعیین شدت عفونت و نوع آن (باکتریایی، ویروسی، یا قارچی) کمک می‎کنند.
کشت خون می‎تواند نشان دهد که میکروارگانیسم‎های موجود در ریه به جریان خون راه پیدا کرده‎اند یا خیر.
تست بررسی گازهای خون شریانی (ABG) خوانش دقیق‌تری در مورد سطح اکسیژن و دی‎اکسید کربن و دیگر عوامل به دست می‎دهد.
آنالیز خلط می‎تواند نوع ارگانیسم مسبب پنومونی را تعیین کند.
گاهی از اوقات برای تحقیق دقیق‎تر از برونکوسکپی استفاده می‎شود.
یک لولۀ مجهز به چراغ و انعطاف‌پذیر به نام برونکوسکپ به داخل ریه فرستاده می‎شود. این کار به دکتر کمک می‌کند تا نواحی عفونی شدۀ راه‎های هوایی و ریه‎ها را بررسی نماید. برای انجام برونکوسکپی بیمار تحت بیهوشی قرار می‎گیرد.

درمان
درمان پنومونی به نوع و شدت آن بستگی دارد.
• انواع باکتریایی پنومونی معمولاً با استفاده از آنتی‎بیوتیک‎ها درمان می‎شود.
• انواع ویروسی پنومونی معمولاً با بهره‎گیری از استراحت و مصرف مایعات فراوان درمان می‎شود. داروهای ضد ویروسی را می‎توان در آنفولانزا مورد استفاده قرار داد.
• انواع قارچی پنومونی به طور معمول با استفاده از داروهای ضد قارچ درمان می‎شود.
دکترها به شکل شایع از داروهای غیر نسخه‎ای برای کمک به مدیریت علایم پنومونی استفاده می‎کنند. این شامل داروهایی برای کاهش تب، کاهش کسالت و درد و سرکوب سرفه است.
به علاوه در مورد درمان پنومونی استراحت و نوشیدن مایعات فراوان نقش اساسی دارد. سیراب نگه داشتن بدن به رقیق کردن خلط و مخاط کمک کرده باعث می‎شود تا خروج آنها از بدن به واسطۀ سرفه آسان‎تر شود.
بستری کردن بیمار در بیمارستان ممکن است در موارد شدید بیماری یا در صورتی که بیمار دچار ضعف سیستم ایمنی یا دیگر بیماری‌های جدی باشد، در دستور کار قرار گیرد.
در محیط بیمارستان، بیمار معمولاً با آنتی‎بیوتیک تجویز شده از طریق داخل وریدی و مایعات مورد درمان قرار می‌گیرد. بیماران ممکن است به درمان کمکی اکسیژن نیاز داشته باشند.

پیشگیری
دو نوع مختلف واکسن برای پیشگیری از بیماری پنوموکوکال وجود دارد که شایع‎ترین علت باکتریایی پنومونی است.
این دو واکسن طیف وسیعی از عفونت‎های پنوموکوکال را پوشش داده و هم برای کودکان و هم برای بزرگسالان، بسته به وضعیت سلامت آنان تجویز می‎شوند.
• واکسن پنوموکوکال کونژوگه یا پریونار
• واکسن پلی‎ساکارید پنوموکوکال یا پنوموواکس
پریونار (PCV13) به طور نرمال بخشی از روند متعارف ایمن‎سازی اطفال است.
این واکسن برای کودکان زیر دو سال و بزرگسالان بالای 65 سال و افرادی در سنین 2 تا 64 سال که در برخی وضعیت‎های خاص پزشکی قرار دارند توصیه می‌شود.
پنوموواکس (PPSV23) برای کودکان و بزرگسالانی که در معرض ریسک بالای ابتلا به عفونت‎های پنوموکوکال قرار دارند تجویز می‎شود. این شامل موارد زیر است:
• بزرگسالان در سنین 65 سال و بیشتر
• مردم دچار دیابت
• افراد دچار بیماری‎های مزمن قلبی، ریوی و کلیوی
• مردمی که مقادیر بالای الکل مصرف می‎کنند یا افراد سیگاری
• افراد فاقد طحال
برای افراد 2 تا 64 ساله که دچار برخی از دیگر اختلالات پزشکی هستند نیز ممکن است استفاده از این واکسن توصیه شود.
واکسن ممکن است افراد پیر را کاملاً در برابر پنومونی مصون نکند، اما می‎تواند ریسک این بیماری و دیگر بیماری‎های ناشی از اس. پنومونیا شامل عفونت‌های خون و مغز را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
در کنار واکسن‎ها، پزشکان موارد زیر را توصیه می‎کنند:
• شستشوی منظم دست‎ها
• پوشاندن دهان و بینی در هنگام عطسه و سرفه
• ترک سیگار
• تغذیۀ سالم
• ورزش به میزان 5 روز در هفته
• دوری کردن از خلط و سرفه افراد دچار پنومونی
اغلب مردم در طول 1 تا 3 هفته از پنومونی (ذات‎الریه، سینه‌پهلو) بهبود می‎یابند. افراد در معرض ریسک علایم شدید باید حتماً واکسن‌های لازم را مورد استفاده قرار دهند./