• پیتر کراستا، دکتر جودیت مرسین
• ترجمه هامیک رادیان
پنومونی (ذات‌الریه، سینه پهلو) نوعی عفونت ریه است که علل محتمل متعددی دارد. این بیماری می‌تواند جدی و تهدید کنندۀ زندگی باشد. پنومونی به طور معمول بر اثر یک عفونت باکتریایی، ویروسی یا قارچی ایجاد می‌شود.
ریه‌ها ملتهب و کیسه‌های کوچک هوایی یا آلوئولی‌های ریه پر از مایع می‌شوند.
پنومونی می‌تواند در افراد سالم و جوان نیز بروز یابد اما بیشترین خطر این بیماری متوجه سالمندان، نوزادان، مردم دچار دیگر انواع بیماری، و آنانی است که از ضعف سیستم ایمنی رنج می‌برند.
در سطح ایالات متحد آمریکا سالانه در حدود 1 میلیون نفر برای درمان پنومونی در بیمارستان بستری می‌شوند، و نیز به طور متوسط هر ساله 50.000 نفر جان خود را بر اثر بیماری مزبور از دست می‌دهند.
مطالب این مقاله:
• علل و ریسک فاکتورها
• علایم
• تشخیص
• درمان
• پیشگیری
علل و ریسک فاکتورهای پنومونی
باکتری‌ها و ویروس‌ها علل اصلی بروز پنومونی هستند. اجرام مسبب پنومونی می‌توانند در کیسه‌های هوایی ریه جایگیر شده و در هنگام عمل دم توسط فرد تکثیر پیدا کنند.
پنومونی می‌تواند مسری باشد. باکتری‌ها و ویروس‌های مسبب پنومونی معمولاً از طریق استنشاقی وارد بدن می‌شوند.
آنها می‌توانند از راه سرفه و عطسه منتقل شوند یا از طریق لمس اشیاء مورد استفادۀ مشترک گسترش پیدا کنند.
بدن، سلول‌های سفید خون را برای حمله به عفونت گسیل می‌کند. دلیل ملتهب شدن کیسه‌های هوایی همین است. باکتری‌ها و ویروس‌ها کیسه‌های هوایی ریه را با چرک و مایع پر کرده سبب پنومونی می‌شوند.
افرادی که بیش از دیگران در معرض خطر ابتلا به پنومونی قرار دارند عبارتند از:
• افراد در سنین زیر 5 سال و بالای 65 سال
• افراد سیگاری، مصرف کننده‌های مشروب الکلی به میزان زیاد یا هر دو
• افراد دچار اختلالات زیربنایی مثل فیبروز کیسیتیک، اختلال انسدادی مزمن ریه (COPD)، آسم، یا اختلالاتی که به کلیه‌ها، قلب یا کبد آسیب می‌زنند.
• افرادی که دارای اختلال سیستم ایمنی هستند، برای مثال بر اثر ابتلا به ایدز، HIV یا سرطان
• افرادی که برای ابتلا به اختلالاتی مثل بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD) دارو مصرف می‌کنند
• افرادی که اخیراً از سرماخوردگی یا عفونت آنفولانزا بهبود یافته‌اند
• افراد دچار سوءتغذیه
• افرادی که اخیراً به هر دلیل در بخش مراقبت‌های ویژه بستری بوده‌اند
• افرادی که در معرض برخی مواد شیمیایی یا آلوده کننده قرار داشته‌اند
برخی از گروه‌های مردم نسبت به دیگران در مقابل پنومونی آسیب‌پذیرتر هستند که از جملۀ آنها می‌توان به برخی نژادهای بومیان آمریکا و بومیان آلاسکا اشاره کرد.
انواع پنومونی
بسته به علت بروز، پنومونی انواع مختلفی دارد.
• پنومونی باکتریایی: شایع‌ترین علت بروز این نوع پنومونی باکتریوم استرپتوکوکوس پنومونیا (اس. پنومونیا) است، اما انواع متعددی از باکتری‌ها می‌توانند سبب بروز پنومونی شوند.
• پنومونی ویروسی: پنومونی ممکن است بر اثر عفونت ویروس سینسیتیال سیستم تنفسی (RSV) و انواع A و B آنفولانزا ایجاد شود.
• پنومونی استنشاقی: این نوع پنومونی می‌تواند در هنگامی ایجاد شود که فرد غذا، مایعات، و محتویات معده را از طریق تنفس وارد ریه‌ها می‌کند. نوع مزبور واگیردار نیست.
• پنومونی قارچی: این نوع پنومونی می‌تواند بر اثر وجود اختلالاتی مثل تب دره ایجاد شود که به علت قارچ کوکسیدوئید بروز می‌کند.
• پنومونی بیمارستانی: این نوع پنومونی در بیمارانی امکان ایجاد دارد که به علل دیگر در بیمارستان بستری می‌شوند و برای مثال در بیمارانی که به دستگاه تنفسی متصل هستند یا از ماشین تهویه استفاده می‌کنند بروز می‌یابد.
صرف‌نظر از علت، علایم و نشانه‌ها در پنومونی مشابه هستند.
علایم پنومونی
نخستین علایم پنومونی شبیه به علایم و نشانه‌های سرماخوردگی یا آنفولانزا است. سپس فرد دچار تب شدید، لرز، و سرفه همراه خلط می‌شود.
علایم شایع در مورد پنومونی شامل موارد زیر است:
• سرفه
• خلط زنگاری یا سبزرنگ که همراه سرفه از ریه خارج می‌شود
• تب
• تنفس سریع و تنگی نفس
• لرز
• درد قفسۀ سینه که معمولاً بر اثر تنفس عمیق تشدید پیدا می‌کند و به عنوان درد پلوریتیک شناخته می‌شود
• ضربان قلب سریع
• خستگی مفرط و حالت ضعف
• تهوع و استفراغ
• اسهال
• تعریق
• سردرد
• درد عضلانی
• گیجی یا دلیریوم مخصوصاً در افراد پیر
• صورتی یا بنفش شدن رنگ پوست، یا سیانوز که ناشی از ضعف اکسیژن‌رسانی در خون است.
علایم ممکن است بر مبنای وجود اختلالات زیربنایی دیگر و نیز نوع پنومونی متفاوت باشد.
تشخیص پنومونی
دکتر در مورد علایم سؤال کرده، شرح حال پزشکی بیمار را می‌گیرد و معاینۀ بالینی انجام می‌دهد.
دکتر ممکن است ظن به پنومونی پیدا کند اگر صدای تنفس ناهنجار باشد، سینه دچار خس خس یا صدای شکستگی باشد یا در هنگام گوش دادن به صدای قفسۀ سینه از طریق استتوسکپ صدای تنفس ضعیف شود.
دکتر همچنین ممکن است سطح اکسیژن خون را از طریق یک پایش بدون درد روی انگشت به نام پالس اکسی‌متر مورد بررسی قرار دهد.
عکسبرداری اشعۀ ایکس می‌تواند تشخیص پنومونی را تأیید کند و نیز نشان دهد که کدام نواحی ریه درگیر عفونت شده‌اند.
CT اسکن قفسۀ سینه می‌تواند اطلاعات بیشتری ارائه دهد.
تست‌های خون تعداد سلول‌های سفید خون را اندازه‌گیری می‌کنند.
این تست‌ها به تعیین شدت عفونت و نوع آن (باکتریایی، ویروسی، یا قارچی) کمک می‌کنند.
کشت خون می‌تواند نشان دهد که میکروارگانیسم‌های موجود در ریه به جریان خون راه پیدا کرده‌اند یا خیر.
تست بررسی گازهای خون شریانی (ABG) خوانش دقیق‌تری در مورد سطح اکسیژن و دی‌اکسید کربن و دیگر عوامل به دست می‌دهد.
آنالیز خلط می‌تواند نوع ارگانیسم مسبب پنومونی را تعیین کند.
گاهی از اوقات برای تحقیق دقیق‌تر از برونکوسکپی استفاده می‌شود.
یک لولۀ مجهز به چراغ و انعطاف‌پذیر به نام برونکوسکپ به داخل ریه فرستاده می‌شود. این کار به دکتر کمک می‌کند تا نواحی عفونی شدۀ راه‌های هوایی و ریه‌ها را بررسی نماید. برای انجام برونکوسکپی بیمار تحت بیهوشی قرار می‌گیرد.
درمان پنومونی
درمان پنومونی به نوع و شدت آن بستگی دارد.
• انواع باکتریایی پنومونی معمولاً با استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌شود.
• انواع ویروسی پنومونی معمولاً با بهره‌گیری از استراحت و مصرف مایعات فراوان درمان می‌شود. داروهای ضد ویروسی را می‌توان در آنفولانزا مورد استفاده قرار داد.
• انواع قارچی پنومونی به طور معمول با استفاده از داروهای ضد قارچ درمان می‌شود.
دکترها به شکل شایع از داروهای غیر نسخه‌ای برای کمک به مدیریت علایم پنومونی استفاده می‌کنند. این شامل داروهایی برای کاهش تب، کاهش کسالت و درد و سرکوب سرفه است.
به علاوه در مورد درمان پنومونی استراحت و نوشیدن مایعات فراوان نقش اساسی دارد. سیراب نگه داشتن بدن به رقیق کردن خلط و مخاط کمک کرده باعث می‌شود تا خروج آنها از بدن به واسطۀ سرفه آسان‌تر شود.
بستری کردن بیمار در بیمارستان ممکن است در موارد شدید بیماری یا در صورتی که بیمار دچار ضعف سیستم ایمنی یا دیگر بیماری‌های جدی باشد، در دستور کار قرار گیرد.
در محیط بیمارستان، بیمار معمولاً با آنتی‌بیوتیک تجویز شده از طریق داخل وریدی و مایعات مورد درمان قرار می‌گیرد. بیماران ممکن است به درمان کمکی اکسیژن نیاز داشته باشند.
پیشگیری از پنومونی
دو نوع مختلف واکسن برای پیشگیری از بیماری پنوموکوکال وجود دارد که شایع‌ترین علت باکتریایی پنومونی است.
این دو واکسن طیف وسیعی از عفونت‌های پنوموکوکال را پوشش داده و هم برای کودکان و هم برای بزرگسالان، بسته به وضعیت سلامت آنان تجویز می‌شوند.
• واکسن پنوموکوکال کونژوگه یا پریونار
• واکسن پلی‌ساکارید پنوموکوکال یا پنوموواکس
پریونار (PCV13) به طور نرمال بخشی از روند متعارف ایمن‌سازی اطفال است.
این واکسن برای کودکان زیر دو سال و بزرگسالان بالای 65 سال و افرادی در سنین 2 تا 64 سال که در برخی وضعیت‌های خاص پزشکی قرار دارند توصیه می‌شود.
پنوموواکس (PPSV23) برای کودکان و بزرگسالانی که در معرض ریسک بالای ابتلا به عفونت‌های پنوموکوکال قرار دارند تجویز می‌شود. این شامل موارد زیر است:
• بزرگسالان در سنین 65 سال و بیشتر
• مردم دچار دیابت
• افراد دچار بیماری‌های مزمن قلبی، ریوی و کلیوی
• مردمی که مقادیر بالای الکل مصرف می‌کنند یا افراد سیگاری
• افراد فاقد طحال
برای افراد 2 تا 64 ساله که دچار برخی از دیگر اختلالات پزشکی هستند نیز ممکن است استفاده از این واکسن توصیه شود.
واکسن ممکن است افراد پیر را کاملاً در برابر پنومونی مصون نکند، اما می‌تواند ریسک این بیماری و دیگر بیماری‌های ناشی از اس. پنومونیا شامل عفونت‌های خون و مغز را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
در کنار واکسن‌ها، پزشکان موارد زیر را توصیه می‌کنند:
• شستشوی منظم دست‌ها
• پوشاندن دهان و بینی در هنگام عطسه و سرفه
• ترک سیگار
• تغذیۀ سالم
• ورزش به میزان 5 روز در هفته
• دوری کردن از خلط و سرفه افراد دچار پنومونی
اغلب مردم در طول 1 تا 3 هفته از پنومونی (ذات‌الریه، سینه‌پهلو) بهبود می‌یابند. افراد در معرض ریسک علایم شدید باید حتماً واکسن‌های لازم را مورد استفاده قرار دهند./
در همین زمینه مطالعه لینک زیر در وبسایت مهرین - اخبار سلامت توصیه می‌شود:
پنومونی پیاده‌روی در کودکان
Source:
Pneumonia: Symptoms, causes, and treatments
Last updated Wed 17 May 2017
By Peter Crosta
Reviewed by Judith Marcin, MD
