بیش‌بار حسی - آنچه دانستنش نیاز است

• بیش‌بار حسی چیست؟
• علایم بیش‌بار حسی
• علل بیش‌بار حسی
• کودکان و بیش‌بار حسی
• وضعیت‌های مرتبط
• سایر موارد
• تشخیص بیش‌بار حسی
• درمان بیش‌بار حسی
• خلاصه

بیش‌بار حسی [اضافه‌بار حسی] برانگیختگی بیش از حد یکی از 5 حس بدنی شامل بساوایی (لامسه)، بینایی، شنوایی، بویایی و چشایی است.
بیش‌بار حسی می‌تواند هر کسی را درگیر کند اما بیشتر در افراد دچار اتیسم، اختلال استرس پس از ضربه (PTSD)، اختلال پردازش حسی، و برخی اختلالات دیگر دیده می‌شود.

بیش‌بار حسی چیست؟
بیش‌بار حسی زمانی اتفاق می‌افتد که یکی از پنج حس بدنی یا شمار بیشتری از آنها درهم می‌شکند. این اتفاق، برای مثال، ممکن است در یک رستوران شلوغ، زمانی که صدای رادیو بیش از حد بلند است، یا زمانی که رهگذری با بوی بسیار قوی عطر از کنار شخص می‌گذرد رخ دهد.
در چنین موقعیت‌هایی اطلاعات دریافتی مغز بیش از مقداری است که قادر به پردازش آنها باشد. بیش‌بار حسی به احساس ناراحتی در طیفی از خفیف تا شدید منجر می‌شود.
هر کسی در مقطعی از زندگی خود دچار بیش‌بار حسی می‌شود. به هر حال، برخی کودکان و بزرگسالان منظماً این وضعیت را تجربه می‌کنند. در مورد این افراد، هر موقعیت روزمره می‌تواند با چالش همراه باشد.
حتی رفتن به مدرسه یا کافه تریای اداره می‌تواند به بیش‌بار حسی منجر گردد. صدای مردمی که بلند بلند حرف می‌زنند، بوهای قوی نشأت گرفته از غذا، و برق برق زدن چراغ‌های فلورسنت همگی می‌توانند محرک حس‌های مقهور شدگی و ناراحت کننده ظاهر شوند.

علایم بیش‌بار حسی
علایم بیش‌بار حسی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. برای مثال، برخی افراد ممکن است به صدا حساس‌تر باشند در حالی که دیگران ممکن است با بافت‌های متفاوت دچار مشکل شوند.
علایم شایع عبارتند از:
• ناتوانی در نادیده گرفتن صداهای بلند، بوهای قوی، یا دیگر انواع دریافت حسی
• حس ناراحتی
• اضطراب و ترس
• حساسیت بیش از حد به لباس یا دیگر الیاف
• احساس مقهور شدگی یا سراسیمگی
• تحریک‌پذیری
• از دست دادن تمرکز
• بی‌قراری
• استرس
نشانه‌های زیر در کودکان نشان دهنده بیش‌بار حسی محسوب می‌شوند:
• اضطراب، تحریک‌پذیری، و بی‌قراری
• اجتناب از برخی مکان‌ها یا موقعیت‌های خاص
• بستن چشم‌ها
• پوشاندن صورت
• گریه کردن
• گرفتن گوش‌ها با دست
• ناتوانی در مکالمه با دیگران یا ارتباط با آنان
• دوری کردن از برخی مکان‌ها یا موقعیت‌های خاص

علل بیش‌بار حسی
بیش‌بار حسی زمانی رخ می‌دهد که مغز کوشش می‌کند تا دریافته‌های حسی را تفسیر، اولویت بندی یا به نوعی پردازش کند. مغز در مرحله بعد با بدن بر این مبنا ارتباط می‌گیرد که زمان فرار از این داده ورودی است. این پیام باعث ایجاد حس ناراحتی و پانیک می‌شود.
در برخی از مردم که مکرراً دچار بیش‌بار حسی می‌شوند، مثل افراد دچار اختلال پردازش حسی، ممکن است بنیانی بیولوژیکی در مورد این مشکلات پردازشی وجود داشته باشد.
یک مطالعه خاطرنشان می‌کند که کودکان دچار اختلال پردازش حسی دارای تفاوت‌های قابل کمیت‌سنجی در ساختار مغزی خود هستند. محققان پیشنهاد می‌کنند که این نقاط به عنوان پی‌بنای بیولوژیکی مشکلات پردازش حسی در نظر گرفته شوند.
به هر حال تمامی افراد مبتلاء به بیش‌بار حسی دارای این تفاوت‌های ساختاری نیستند.

کودکان و بیش‌بار حسی
یک گزارش مربوط به سال 2018 می‌گوید که از هر 6 کودک یک نفر دچار مشکلات پردازش حسی هستند. در برخی گروه‌ها، نرخ شیوع از 80 تا 100 درصد است. این گروه شامل کودکان دچار موارد زیر است:
• اختلال طیف اتیسم
• سندرم الکل جنینی
• سندرم داون
شناسایی بیش‌بار حسی در کودکان، به ویژه در شرایط نبود اختلالات همراه می‌تواند دشوار باشد.
والدین و مراقبان بچه‌ها ممکن است علایم مورد بحث را به "بدرفتاری" نسبت دهند زیرا مشکلات مورد بحث می‌توانند باعث از کوره بدر رفتن کودک، بدغلغی یا دچار شدن به بی‌قراری و تحریک‌پذیری شوند.
در کودکان فاقد یک اختلال مرتبط، بیش‌بار حسی ممکن است به سادگی نتیجه آن باشد که مغز کماکان در حال رشد است.
والدین و پرستاران بچه باید هم محرک‌ها و هم نشانه‌ها و علایم بیش‌بار حسی را در کودکان بشناسند. اقدامات سریع می‌تواند تأثیر روی کودک را کاهش دهد و به مدیریت واکنش‌های آنها کمک کند.

وضعیت‌های مرتبط
وضعیت‌های مرتبط به بیش‌بار حسی شامل موارد زیر است:

اتیسم
افراد اتیستیک عموماً گزاره‌های حسی را به شکلی متفاوت از دیگران دریافت می‌کنند. بر مبنای اعلام "صدای اتیسم" در سال 2013، "انجمن آمریکایی روان‌پزشکی" حساسیت به دریافته‌های حسی را به فهرست معیارهای تشخیصی اتیسم اضافه کرد.

اختلال بیش‌فعالی کمبود توجه (ADHD)
در افراد دچار ADHD، دریافته‌های حسی برای کسب توجه در مغز وارد رقابت می‌شوند، که این ممکن است محرک بیش‌بار حسی شود.
سازمان Understood.org، که بنیادی غیر انتفاعی است، می‌گوید که برخی انواع اطلاعات حسی، مثل بافت غذا یا حس لباس بیشتر محتمل است که باعث بیش‌بار حسی در افراد دچار ADHD شوند.

اختلال استرس پس از ضربه
اختلال استرس پس از ضربه باعث می‌شود تا فرد نسبت به محیط پیرامون خود دچار حساسیت بیش از حد شود، که این می‌تواند به بیش‌بار حسی منجر گردد.

اختلال پردازش حسی
این اختلال نورولوژیک زمانی بروز می‌کند که اطلاعات حسی دریافت شده توسط شخص باعث می‌شود تا وی به شکلی متفاوت از افراد فاقد مشکل پردازش حسی واکنش نشان دهد.

سایر موارد
افراد دچار برخی اختلالات دیگر ممکن است بیش از جمعیت عمومی در معرض ابتلاء به بیش‌بار حسی قرار داشته باشند. این اختلالات دیگر موارد زیر را شامل می‌شود:
• سندرم خستگی مفرط
• فیبرومیالژیا (فیبرومیالژی)
• مالتیپل اسکلروزیس
• سندرم تورت

تشخیص بیش‌بار حسی
از آنجا که بیش‌بار حسی یک اختلال رسمیت یافته نیست تشخیص رسمی آن امکان ندارد.
به هر حال، بسیاری از پزشکان و متخصصان مراقبت پزشکی بیش‌بار حسی را به ویژه در افراد دچار اتیسم و آنانی که به ADHD و اختلالات مرتبط مبتلاء هستند شناسایی می‌کنند.
مفید خواهد بود که مردم پیش از صحبت با پزشک در مورد بیش‌بار حسی یادداشتی در مورد نشانه‌ها، علایم و محرک‌های بیش‌بار حسی تهیه کنند.
محرک‌ها می‌توانند شامل تحریک کننده‌های خاص، مثل صدای بلند و چراغ روشن و همچنین عواملی مثل خستگی و دهیدراسیون باشد.
دکتر احتمالاً سؤال‌هایی در مورد محرک‌ها و اتفاقات پیرامون دوره‌های بیش‌بار حسی مطرح می‌کند. علت انجام این کار آن است که پزشک امیدوار است تا درک کامل‌تری در مورد چگونگی تجربه بیش‌بار حسی توسط شخص پیدا کند.
پزشک ممکن است کودک دارای ظن ابتلاء به بیش‌بار حسی را به یک مرکز رشد کودکان یا کاردرمانگر معرفی کند تا ارزیابی بیشتر و درمان او صورت گیرد.

درمان بیش‌بار حسی
هیچ درمان اختصاصی برای بیش‌بار حسی وجود ندارد. در کل، هدف درمان کمک به مردم دچار دوره‌های مکرر بیش‌بار حسی برای ایجاد توانایی برنامه‌ریزی در مورد آنها و مدیریت واکنش‌ها است
کاردرمانی ممکن است برای کودکان دچار بیش‌بار حسی مفید باشد. کاردرمانگرها می‌توانند به مردم کمک کنند تا تغییراتی را در محیط زیست خود برای به حداقل رساندن تواتر یا شدت بیش‌بار حسی سامان دهند.
دارو برای اختلالات دارای بروز همزمان نیز می‌تواند بیش‌بار حسی را کاهش دهد.
برای مثال در افراد دچار اتیسم، داروی اریپیپرازول (ابلیفای) ممکن است مفید باشد.
بسیاری از مردم می‌توانند دوره‌های بیش‌بار حسی را با استفاده از برخی تکنیک‌های خانگی، شامل موارد زیر، مدیریت کنند:
• یادداشت برداری از نشانه‌ها، علایم، و محرک‌های بیش‌بار حسی
• اجتناب از محرک‌های بیش‌بار حسی مثل کنسرت‌های با سر و صدای بلند یا اتفاقات همراه نورهای برق برق زننده در حد امکان
• درخواست از دیگران برای کمک به کاهش ورودی‌های حسی مثل خاموش کردن چراغ‌‎های روشن یا باز کردن پنجره در زمان وجود بوهای قوی
• شناسایی فضاهای ایمن برای فرار به آنها در زمان بروز بیش‌بار حسی در محیط مدرسه، محل کار یا دیگر موقعیت‌ها
• حضور در محل نزدیک به خروجی‌ها در کنسرت یا مهمانی که ترک محل را آسان‌تر می‌کند
• صحبت با معلمان، همکاران، دوستان، و دیگران در مورد بیش‌بار حسی و درخواست از آنها برای حمایت در موضوع کاهش ورودی‌های حسی
• در نظر گرفتن زمان‌های درنگ منظم در فعالیت‌ها و برخورداری از استراحت و خواب کافی
• نوشیدن آب فراوان و خوردن غذاهای سالم و متعادل

کودکان
وقتی موضوع کودکان دچار بیش‌بار حسی در میان باشد والدین و پرستاران بچه می‌توانند:
• به اجتناب کودک از موقعیت‌های محرک کمک کنند
• کلمات لازم برای توضیح اتفاق و احساسات کودک را به وی بیاموزند
• برای احساسات و اظهارات کودک اعتبار قائل شوند
• آموزگاران بچه را از احتمال بیش‌بار حسی باخبر سازند و از آنها در این مورد حمایت بخواهند
• از پزشک، کاردرمانگر یا متخصصان دیگر کمک بگیرند

خلاصه
هر کسی ممکن است دچار بیش‌بار حسی شود اما این وضعیت در افراد دچار اتیسم و ADHD و PTSD و برخی اختلالات دیگر شایع‌تر است.
بیش‌بار حسی سبب ایجاد ناراحتی و حالت مقهور شدگی می‌گردد. دوری کردن از منبع دریافته‌های حسی مثل صداهای بلند یا بوهای قوی، می‌تواند باعث کاهش احساسات مورد اشاره شود.
مردم دچار دوره‌های منظم بیش‌بار حسی باید به پزشک مراجعه کنند. پزشک می‌تواند ابزارهای حمایتی ایجاد کرده و تکنیک‌های درمانی یا مدیریت وضعیت را در اختیار شخص قرار دهد. پزشک همچنین می‌تواند تعیین کند که آیا یک اختلال با بروز همزمان که نیاز به درمان دارد مطرح است یا خیر./

• دکتر تیموتی جی. لگ، جین لئونارد
• ترجمه هامیک رادیان

Source:
Medical News Today
What to know about sensory overload
Medically reviewed by Timothy J. Legg, PhD, PsyD
On April 2, 2020
New —
Written by Jayne Leonard