اختلال علایم جسمانی: علایم، علل، تشخیص، و درمان

در این مقاله:
• علایم اختلال علایم جسمانی
• علل اختلال علایم جسمانی
• تشخیص اختلال علایم جسمانی
• درمان اختلال علایم جسمانی

اختلال علایم جسمانی (SDD) یک اختلال روانی است که با شکایات قابل توجه، برگشت کننده، متعدد و فعلی بالینی در مورد علایم سوماتیک (بدنی، جسمانی) مشخص می‌شود. این اختلال که پیشتر زیر عنوان اختلال جسمانی‌سازی یا ناخوشی روان‌تنی شناخته می‌شود باعث ایجاد چنان نگرانی و مشغله‌ ذهنی می‌شود که زندگی روزانه فرد مبتلاء را دچار اختلال می‌کند.
مردم مبتلاء به اختلال علایم جسمانی ممکن است اقدامات معمول در پزشکی یا اختلالات متعارف را به عنوان موارد تهدیدگر زندگی تلقی کنند. این احساسات و رفتارهای مرتبط به نگرانی پیرامون بیماری با گرفتن نتایج نرمال در تست‌های پزشکی تسکین نمی‌یابند. درمان اختلال علایم جسمانی شامل درمان شناختی رفتاری و برخی داروهای ضد افسردگی است.

علایم اختلال علایم جسمانی
اختلال علایم جسمانی یک تشخیص روان‌پزشکی است که با علایم جسمانی (فیزیکی) مشخص می‌گردد که یا بسیار پریشانی‌آورند یا باعث اختلال قابل توجهی در توانایی تحقق عملکرد نرمال می‌شوند.
علایم عموماً شامل درد، خستگی مفرط، ضعف، و تنگی نفس هستند. درجه علایم به تشخیص اختلال علایم جسمانی مرتبط نیست. در مورد برخی افراد، علایم را می‌توان با اختلال پزشکی دیگری مرتبط کرد اگرچه در اغلب موارد هیچ علت فیزیکی یافت نمی‌شود.
ویژگی کلیدی اختلال علایم جسمانی افکار افراطی و نامتناسب، احساسات و رفتارهای مرتبط به علایم یا سلامت به طور کلی است. برای تشخیص اختلال علایم جسمانی شخص باید دستکم به مدت 6 ماه به شکل ادامه‌دار دچار علایم مورد اشاره بوده باشد.

علل اختلال علایم جسمانی
همانند اغلب اختلالات روان‌پزشکی هیچ علت روشنی برای اختلال علایم جسمانی در دست نیست. به هر حال طیفی از عوامل به عنوان زمینه‌ساز ابتلاء شخص به این بیماری یافت شده‌اند:
• سن. افراد دچار اختلال علایم جسمانی معمولاً در زمان بروز علایم در سنین زیر 30 قرار دارند.
• جنس. این بیماری در زنان بیش از مردان شایع است.
• ژنتیک. داشتن تاریخچه خانوادگی ابتلاء به اختلال علایم جسمانی یا اختلالات اضطرابی با ایجاد بیماری مورد بحث مرتبط شده است.
• شخصیت. این اختلال در افراد بسیار حساس به درد جسمانی یا عاطفی یا افراد دچار بدبینی نسبت به آینده شایع‌تر است.
• تاریخچه شخصی. افراد دارای سابقه تعرض جسمی یا جنسی ممکن است در معرض ریسک بالاتری برای ابتلاء به اختلال علایم جسمانی قرار داشته باشند.

تشخیص اختلال علایم جسمانی
تشخیص اختلال علایم جسمانی معمولاً صورت نمی‌گیرد مگر اینکه شخص فرآیندی از علایم فیزیکی غیر قابل توضیح، تست‌های پزشکی و درمان‌ها را پشت سر گذاشته باشد. به هر حال، نیازی نیست که برای تشخیص اختلال علایم جسمانی علایم فیزیکی از نظر پزشکی غیر قابل توضیح باشند.
اگر پزشک ظن به اختلال علایم جسمانی داشته باشد ممکن است شخص را به روان‌پزشک ارجاع دهد که سؤال‌هایی مطرح کرده و برخی تست‌های پزشکی را در صورت همخوانی شرایط بیمار با مقیاس‌های معین شده در "راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، شماره پنج، انجمن روان‌پزشکی آمریکا" در دستور کار قرار خواهد داد.
بسیاری از ناخوشی‌های جسمانی ایدیوپاتیک (به معنی نامشخص بودن منشأ) هستند. اگرچه علایم بیماری بسیار واقعی بوده و در الگوهای متداول در گروه‌های خاص بروز می‌کنند، ساز و کار واقعی این بیماری‌ها کماکان نیازمند تبیین است. یک مثال در این مورد سندرم خستگی مزمن است، که در گذشته خاصه در زنان از سوی بسیاری به عنوان بیماری روان‌تنی تلقی می‌شد.
مشخصاتی که اختلال علایم جسمانی را از ناخوشی‌های ایدیوپاتیک متمایز می‌کند شامل موارد زیر است:
• علایم اختلال علایم جسمانی در اکثریت موارد شامل درد در نقاط مختلف بدن (شامل درد پشت، درد مفصل، سردرد، یا درد قفسه سینه)، اختلالات عملکرد ارگان (معده‌ای-روده‌ای، تنفسی و غیره)، خستگی مفرط و کسالت است.
• افراد مبتلاء به اختلال علایم جسمانی معمولاً از علایم فیزیکی متعدد و همچنین مشکلات ذهنی و روانی همراه رنج می‌برند که باعث ماندگاری یا تداوم علایم می‌شوند. برای مثال، استرس مرتبط به کار ممکن است به آغاز علایم سیستم تنفسی بدون هر علت ارگانیک یا شیمیایی برای آنها منجر گردد.
• افراد دچار اختلال علایم جسمانی گرایشی به داشتن مشکل در تنظیم عواطف - توانایی پاسخ‌دهی به شرایط بر مبنای هنجارهای پذیرفته شده اجتماعی و متناسب - از خود نشان می‌دهند. ناشایع نیست که شخص دچار اختلال علایم جسمانی "زیاده‌روی" کرده یا نتواند خود را از آشوب عاطفی دور نگه دارد.
• افراد دچار اختلال علایم جسمانی اغلب برای تشخیص یا درمان از دکتری به دکتر دیگر مراجعه می‌کنند بدون اینکه به پزشک فعلی خود اطلاع دهند که پزشک قبلی تست‌ها یا درمان‌های مشابهی را برای آنان انجام داده است.
بسیاری از ویژگی‌های اختلال علایم جسمانی - مقدمه‌ای برای علایم یا بدتر شدن آنها با محرک‌های عاطفی - ممکن است در شخص دچار ناخوشی مداوم یا مزمن بروز کند.
آنچه در مورد اختلال علایم جسمانی متفاوت است افکار، احساسات یا رفتارهای زیاده‌روانه است که در دستکم سه زمینه مشخص بروز می‌کنند:
• افکار دایمی هستند و با میزان جدیت علایم تناسب ندارند.
• میزان بالای اضطراب مداوم در مورد علایم یا سلامت شخص.
• وقف زمان و انرژی بیش از حد برای علایم مزبور یا نگرانی‌های مرتبط به سلامت.
اگر یک از این مشخصات عاطفی یا همگی آنها توانایی عملکرد نرمال را با اختلال مواجه کنند، اختلال علایم جسمانی را می‌توان یک علت محتمل تلقی کرد.

تغییرات مقیاس تشخیصی در DSM-5
اختلال علایم جسمانی در DSM-5 به سال 2013 و پس از برداشته شدن تشخیص‌های زیر از DSM-4 معرفی شد:
• اختلال جسمانی‌سازی
• هیپوکندریازیس
• اختلال درد
• اختلال سوماتوفرم متمایز نشده
افرادی که پیشتر با تشخیص ابتلاء به اختلالات مزبور مواجه می‌شدند اکنون با بیشترین احتمال برای مقیاس‌های مربوط به اختلال علایم جسمانی مواجهند.

دیگر تغییرات DSM-5 شامل موارد زیر است:
• اینکه نیاز به وجود علایم از چهار گروه اختصاصی - درد، گوارش، جنسی و سودونورولوژیک - باید وجود داشته باشد از مقیاس برداشته شد.
• پزشکان دیگر نیازی نیست تا زمان را برای تصمیم‌گیری در مورد جعل ارادی یا ایجاد علایم تلف کنند.

تشخیص‌های افتراقی
اختلالات روان‌پزشکی مرتبط به اختلال علایم جسمانی شامل موارد زیرند:
• اختلال اضطراب ناخوشی (IAS). این اختلال که پیشتر هیپوکندریازیس نامیده می‌شد مشغله ذهنی در مورد ابتلاء به یک بیماری جدی یا قرار داشتن در معرض ابتلاء به آن است. افراد دچار این اختلال ممکن است با تشخیص ابتلاء به اختلالات پزشکی مواجه شوند یا نشوند اما در اغلب موارد هیچ مشکل پزشکی جدی یافت نمی‌شود. شخص دچار IAS برای مثال ممکن است بر این باور باشد که سرفه یک نشانه سرطان ریه یا کبودی یک نشانه ایدز است.
• اختلال تبدیل (CD). این اختلال که به نام اختلال علامت نورولوژیکی عملکردی نیز شناخته می‌شود، با بروز علایم نورولوژیک (مثل فلج، تشنج، کوری یا ناشنوایی) بدون هر گونه علت بیوشیمیک مشخص می‌گردد. در گذشته چنین اتفاقاتی به عنوان "کوری هیستریک" یا "فلج هیستریک" شناخته می‌شدند.
• عوامل روان‌شناختی تأثیرگذار بر دیگر اختلالات پزشکی (PFAOMC) یک طبقه‌بندی در DSM-5 است که در آن یک اختلال پزشکی کلی به شکل منفی تحت تأثیر یک مشکل روانی یا رفتاری قرار می‌گیرد. این ممکن است شامل ناتوانی در هدف گرفتن درمان یا مشارکت در رفتارهایی باشد که باعث تداوم بیماری، تشدید علایم یا آگاهانه قرار دادن سلامت شخص در معرض خطر باشد.
• اختلال صوری (FD) زمانی تشخیص داده می‌شود که شخص با تقلب، بزرگنمایی یا ایجاد علایم تمارض به بیماری می‌کند و اغلب برای جلب مراقبت و توجه دیگران. افراد دچار این اختلال اغلب اشتیاق به انجام تست‌های پزشکی داشته اختلالاتی بغرنج اما تصوری را تشریح می‌کنند و غالباً بستری می‌شوند.
• دیگر علایم اختصاصی و اختلالات مرتبط (OSSSRD) یک دسته‌بندی است که در آن علایم شخص با مقیاس اختلال علایم جسمانی همخوانی ندارند اما با این حال باعث دیسترس قابل توجهی می‌شوند. در OSSSRD علایم برای مدتی کمتر از 6 ماه بروز می‌کنند. یک مثال در این مورد سودوسایزیس است که در آن یک زن به اشتباه معتقد است که باردار است و علت آن تغییرات تصوری یا وهمی در اندازه پستان یا حرکت "جنین" در شکم است.

درمان اختلال علایم جسمانی
درمان اختلال علایم جسمانی از بیماری به بیمار دیگر متفاوت است. اگر کسی به این نتیجه برسد که مشغله با علایم در کیفیت زندگی وی اختلال ایجاد می‌کند درمان شناختی رفتاری (CBT) می‌تواند به شناسایی و تصحیح افکار تحریف شده، افکار بی‌بنیاد، و رفتارهای محرک اضطراب سلامت کمک کند.
CBT اغلب در کنار درمان بر پایه مراقبه ذهنی شامل مدیتیشن به کار می‌رود با این هدف که شخص از خودانتقادی، نشخوار افکار، خلقیات یا منفی‌بافی دست بردارد.
چالش بزرگ‌تر زمانی بروز می‌کند که شخص مبتلاء به اختلال علایم جسمانی به این اعتقاد می‌چسبد که علایم مبتلابه وی علی‌رغم شواهد تست‌های پزشکی نشان دهنده وجود یک اختلال فیزیکی زمینه‌ای هستند. در اکثریت موارد پیگیری برای درمان این گونه افراد توسط یکی از نزدیکان وی که بیماری شخص باعث ایجاد تأثیرات منفی در زندگی وی شده است انجام می‌شود.
در صورت نیاز مهار کننده‌های بازجذب انتخابی سروتونین (SSRIs) یا ضد افسردگی‌های سه‌حلقه‌ای باید تجویز شود، داروهایی که اثبات شده است دارای نقش مؤثری در تخفیف علایم اختلال علایم جسمانی هستند.
دیگر داروهای ضد افسردگی مثل مهار کننده‌های مونوامین اکسیداز (MAOIs) و ولبوترین (بوپروپیون) در درمان اختلال علایم جسمانی مؤثر نیستند و باید از تجویز آنها اجتناب کرد. همین موضوع در مورد داروهای ضد حمله و ضد سایکوز مصداق دارد که عموماً در درمان اختلالات خلقی و اضطرابی به کار می‌روند./

اختلال علایم جسمانی: علایم، علل، تشخیص، و درمان
دکتر پیتر پرسمن، دکتر هما شیخ
ترجمه هستی فراست‌فر

Source:
Very well Health
What Is Somatic Symptom Disorder?
By Peter Pressman, MD
Medically reviewed by Huma Sheikh, MD
Updated on September 30, 2020