اوفورکتومی یا جراحی برداشتن تخمدان - آنچه دانستنش نیاز است

• جون جانسون، دکتر دِبرا رُز ویلسون
• ترجمه هستی فراست‎فر

اوفورکتومی یک عمل جراحی برای برداشتن یکی از دو تخمدان زنان یا هر دوی آنها است. این جراحی معمولاً برای پیشگیری یا درمان برخی اختلالات مثل سرطان تخمدان یا اندومتریوز انجام می‎شود.
اوفورکتومی با خطرات و عوارض خاص خود همراه است، بنابراین فرد باید پیش از اقدام به عمل جراحی در مورد تمامی گزینه‌ها و تبعات آنها با پزشک مشورت کند.
عمل جراحی اوفورکتومی فقط چند ساعت طول می‎کشد اما زمان ریکاوری در آن متفاوت است. مراقبت از خود بخش مهمی از ریکاوری محسوب می‎شود و برای پیشگیری از عوارض ناخواسته ضروری است که فرد پیشاپیش در مورد مقتضیات و شرایط ریکاوری با پزشک مشورت کند.

[مطالب این مقاله:]
• مرور اجمالی
• انواع
• اقدام
• زمان ریکاوری
• عوارض جانبی
• دورنما

اوفورکتومی چیست؟
اصطلاح اوفورکتومی برای تشریح جراحی برداشتن تخمدان (یکی از آنها یا هر دو) به کار می‎رود. این جراحی در عین حال اُواریکتومی نیز نامیده می‎شود.
این جراحی می‎تواند فقط برای برداشتن تخمدان(ها) انجام شود، یا ممکن است بخشی از هیسترکتومی باشد، که عمل برداشتن رحم و احتمالاً بخشی از ساختارهای اطراف آن است.
دلایل مختلفی شامل موارد زیر برای انجام اوفورکتومی وجود دارد:
• درمان رشد غیر نرمال بافت در اندومتریوز
• کاهش ریسک بارداری خارج از رحم
• درمان بیماری التهابی لگن (PID)
• خارج کردن کیست‎های تخمدان، آبسه‎ها، یا سلول‎های سرطانی در تخمدان‌ها
• خارج کردن منبع استروژن، که می‎تواند محرک برخی انواع سرطان مثل سرطان پستان باشد
زنان حامل ژن BRCA1 یا BRCA2 احتمال بیشتری دارد که دچار برخی از انواع سرطان شوند و ممکن است گزینۀ انجام اوفورکتومی را به عنوان یک مقیاس پیشگیرانه انتخاب کنند.

انواع اوفورکتومی
اوفورکتومی اصطلاحی با مفهوم وسیع برای یک اقدام پزشکی است که در آن یک تخمدان یا هر دو تخمدان زن برداشته می‎شود، اما اوفورکتومی انواع مختلفی دارد که هر یک از آنها را می‎توان انجام داد.
• اوفورکتومی یک‌طرفه: برداشتن یک تخمدان است، و معمولاً هنگامی انجام می‎شود که زن کماکان مایل است تا در آینده باردار شود.
• اوفورکتومی دوطرفه: برداشتن هر دو تخمدان است که برای پیشگیری از گسترش اختلالات یا سلول‎های سرطانی انجام می‎شود.
• سالپینگو - اوفورکتومی: برداشتن لوله‎های تخم‎بر (فالوپ) همراه تخمدان است که اغلب برای مداوای سرطان یا دیگر اختلالات انجام می‎شود.
• اوفورکتومی پروفیلاکتیک: همچنین تحت عنوان اوفورکتومی پیشگیرانه نیز شناخته می‎شود و عملی است که برای کاهش خطر بیماری در آینده صورت می‎گیرد.

آنچه انتظار می‎رود
فرد همیشه باید در مورد آنچه در طول عمل و پس از آن می‎گذرد با پزشک مشورت کند.
پیش از زمان‎بندی برای انجام جراحی انجام چند تست محتمل است:
• معاینات فیزیکی
• تست‎های خون
• تست‎های ادرار
• CT اسکن
• اولتراسوند
اوفورکتومی با استفاده از دو روش جراحی باز کردن شکم یا جراحی لاپاراسکپی انجام می‎شود. هر دو روش بیش از چند ساعت وقت نیاز ندارند اما پس از خاتمۀ آنها ممکن است بیمار نیازمند بستری ماندن در بیمارستان (یک شب تا چندین شب) باشد.

جراحی شکم باز
در این نوع جراحی، یک برش جراحی در شکم ایجاد شده و سپس عضلات ناحیۀ شکم به دقت از هم جدا می‎شوند.
برای پیشگیری از خونریزی رگ‎های خونی به طور موقتی مسدود می‎گردند. جراح تخمدان(ها) را بیرون آورده و شکاف جراحی را می‎بندد.

جراحی لاپاراسکپی
در طول این عمل، یک وسیلۀ باریک طناب مانند به درون شکاف ریزی در نزدیکی ناف فرستاده می‎شود. دوربینی کوچک به جراح اجازه می‎دهد تا تخمدان(ها) را ببیند و از بدن خارج کند.
جراحی اوفورکتومی جای زخم کمتری روی بدن به جا می‌گذارد و نیز دورۀ ریکاوری بیمار در آن کوتاه‎تر از جراحی شکم باز است.

پس از جراحی
پس از انجام جراحی مفیدتر آن خواهد بود که همراه بیمار وی را به خانه ببرد و نیز در روزهای اول پس از انجام جراحی درست‎تر آن است که مراقبت از وی بر عهدۀ پرستار باشد.
اغلب موارد جراحی نیازمند دوری 2 تا 3 هفته‎ای بیمار از محیط کار هستند. دوره‌های منظم چکاپ به دکتر اجازه می‎دهد تا وضعیت بیمار را پایش کند و در صورت نیاز فرآیند ریکاوری وی را تغییر دهد.

ریکاوری چقدر زمان می‎برد؟
ریکاوری در اوفورکتومی بر مبنای برخی عوامل مثل روش مورد استفاده برای انجام آن، متفاوت است. جراحی لاپاراسکپی ممکن است فقط به یک روز ماندن در بیمارستان نیاز داشته باشد، اما جراحی شکم باز به طور معمول نیاز به 2 روز یا بیشتر بستری بودن بیمار در بیمارستان دارد.
توصیه‎های مربوط به ریکاوری بسته به بیمار، متفاوت است اما برخی نکات راهنمای کلی در این مورد شامل موارد زیر است:
• استراحت در طول زمان پیش از جراحی و دورۀ ریکاوری
• ریلکس کردن و داشتن تنفس عمیق
• اجتناب از بلند کردن اشیاء سنگین یا ورزش
• اجتناب از برقراری ارتباط جنسی
• اجتناب از استفاده از تامپون در طول ریکاوری
• رعایت تغییرات غذایی و مصرف دارو برای یبوست در صورت نیاز
• اجتناب از خطر بروز عفونت مثل اقدام به دوش گرفتن و پوشیدن لباس‎های تنگ یا لباس‎های ساخته شده از پارچه‎های سنتتیک
دکترها در عین حال به بیماران خود روش‎های مراقبت از محل برش جراحی شامل نظافت منظم، خشک نگه داشتن ناحیه، و پایش نشانه‎های مربوط به عفونت را آموزش می‎دهند.

ریسک‎ها و پیامدها
اگرچه اوفورکتومی اغلب برای کمک به درمان یا پیشگیری بیماری‎ها انجام می‎شود، این عمل می‎تواند زنان را در معرض خطر برخی مشکلات قرار دهد.
پیامدهای جدی در این مورد نادرند اما مردمی که سیگار می‎شکند، زنان چاق، یا زنان مبتلا به دیابت ممکن است در ریسک بالاتری برای ابتلا به پیامدهای جراحی قرار داشته باشند.
زنانی که در گذشته سابقۀ جراحی لگن یا عفونت‎های جدی را داشته‎اند نیز در مورد پیامدهای مورد اشاره آسیب‌پذیرتر هستند.
زنانی که هر دو تخمدان آنها برداشته می‎شود دیگر قادر به باردار شدن نخواهند بود. زنی که مایل است باردار شود یا در ملاحظات مربوط به آیندۀ خود باردار شدن را در مد نظر دارد باید در مورد گزینه‎های جایگزین اوفورکتومی با پزشک مشورت کند.

نشانه‌های عوارض
گزارش موارد بروز هر گونه نشانه عوارض به دکتر در اسرع وقت اهمیت حیاتی دارد. این نشانه‌ها و علایم شامل موارد زیرند:
• تب
• خونریزی یا ترشح در مقادیر غیر نرمال
• بروز سرخی و ورم در ناحیۀ مجاور محل برش جراحی
• احساس گرمای بیش از حد در ناحیۀ برش جراحی
• تهوع و استفراغی که بیش از چند روز ادامه پیدا کنند
• دشواری در ادرار کردن
• درد مزمن در ناحیۀ شکم
• تنگی نفس یا درد در قفسۀ سینه
• نوسانات خلقی
• افسردگی

ریسک‏‌های جراحی
خود جراحی نیز دارای ریسک‎هایی است که شامل موارد زیر است:
• خونریزی بیش از حد یا لخته شدن خون
• عفونت
• بافت جراحت یا جای زخم
• آسیب دیدن عصب
• پارگی تومور
• جراحت دستگاه ادراری یا دیگر دستگاه‌های بدن
• بروز فتق به دلیل تضعیف عضلات شکمی
در موارد نادر، زنان ممکن است پس از بیهوشی دچار مشکلات قلبی یا سیستم تنفسی شوند.

تغییرات هورمونی
زنانی که پیش از یائسگی هر دو تخمدان آنها برداشته می‎شود معمولاً هورمون‎هایی را برای کاهش خطر بروز علایم یائسگی یا دیگر اختلالات دریافت می‎کنند. به هر حال، درمان هورمونی با عوارض جانبی شامل نوسانات خلقی، تهوع و سردرد همراه است.
زنان می‎توانند اجازه دهند که بدن بدون گرفتن درمان هورمونی راه خود را به سوی یائسگی ادامه دهد. بهترین راه در این مورد مشاوره با پزشک در مورد هر گونه عواقب مربوط به تغییرات هورمونی پس از اوفورکتومی است. برخی از زنان با استفاده از هورمون‎ها درمان می‎شوند، اما همۀ آنها نامزد مناسبی برای درمان هورمونی نیستند.

استئوپوروزیس
اوفورکتومی دوطرفه در عین حال ممکن است خطر ابتلا به پوکی استخوان را در زنان افزایش دهد، اختلالی که باعث ضعیف و شکننده شدن استخوان‎ها می‎شود. دلیل بروز این اختلال این است که پس از اوفورکتومی بدن دیگر مقدار زیادی استروژن تولید نمی‏کند.

طول عمر
زنانی که تخمدان‎های خود را دستکم تا سن پنجاه سالگی حفظ می‎کنند ممکن است در مقایسه با زنانی که پیش از سن 50 اوفورکتومی دوطرفه انجام می‎دهند بیشتر عمر کنند.
یک مطالعه ثبت کرده است که اگرچه اوفورکتومی دوطرفه می‎تواند خطر مرگ بر اثر سرطان تخمدان و سرطان پستان را در برخی موارد کاهش دهد، در عین حال می‎تواند خطر مرگ بر اثر علل دیگر را افزایش دهد.
در هر حال، جراحی ممکن است در مورد زنان دارای جهش ژن BRCA1 یا BRCA2 بهترین گزینه باشد.
یر مبنای یک مرور در "نشریه انکولوژی بالینی"، زنان دارای این ژن‎ها که تخمدان‎های آنها برداشته شده است دارای 80 درصد ریسک کمتر برای مرگ بر اثر سرطان‎های خاص و 77 درصد ریسک کمتر برای مرگ به هر علت هستند.
این موضوع حیاتی است که پیش از انتخاب اوفورکتومی هر زنی در مورد تاریخچۀ شخصی خود و دیگر گزینه‎های موجود با پزشک مشورت کند.

دورنما
در بسیاری از موارد اوفورکتومی یک اقدام پزشکی منجی حیات زنان محسوب می‎شود. به هر جهت، زنان دارای تخمدان و رحم سالم از لحاظ دیگر باید به طور کامل در مورد گزینه‌های پیش روی خود با دکتر بحث کنند، زیرا این جراحی با برخی ریسک‎ها همراه است.
زنان باید برای ریکاوری پس از جراحی زمان زیادی را اختصاص دهند زیرا ریکاوری در این مورد بازه‎های زمانی متفاوتی دارد. زنان باید استفاده از مراقب و افرادی را برای انجام کارهای روزمرۀ منزل از جمله آشپزی در مد نظر قرار دهند.
زنانی که فقط یک تخمدان آنها برداشته می‎شود و کماکان رحم خود را دارند ممکن است دستخوش تغییرات کوچکی شوند، زیرا هورمون‎ها و عادت ماهانۀ آنها نسبتاً همانی که بود باقی می‎ماند. زنانی که هر دو تخمدان آنها برداشته می‎شود دستخوش بیشترین تغییرات می‎شوند./

Source:
Medical News Today
Oophorectomy: Everything you need to know
Last reviewed Tue 9 January 2018
By Jon Johnson
Reviewed by Debra Rose Wilson, PhD, MSN, RN, IBCLC, AHN-BC, CHT