قطع اندام تناسلی زنان یا ختنه زنان - انواع، میزان شیوع، پیامدها

• کریستین نوردکویست
• مرور از: دانشکده پزشکی دانشگاه ایلی‌نویز - شیکاگو
• ترجمه فرهنگ راد

قطع اندام تناسلی زنان به برداشتن کلی یا جزئی بخش بیرونی دستگاه تناسلی زنان اشاره دارد. این عمل به طور معمول در دوران نوزادی تا سن 15 سالگی انجام می‌شود، اما انجام عمل مزبور در مورد زنان بزرگسال نیز صورت می‌گیرد.
قطع اندام تناسلی زنان (FGM) ، شامل آسیب زدن به آلت تناسلی زنان یا دختران به دلایلی غیر پزشکی و عمدتاً مذهبی صورت می‌گیرد. اعتقاد بر آن است که ریشۀ این عمل به دوران پیش از ادیان بزرگ مثل مسیحیت و اسلام برمی‌گردد.
FGM گاهی از اوقات ختنه زنان نیز نامیده می‌شود اما پیامدهای FGM در زنان کاملاً متفاوت از تبعات ختنه در مردان است. این روزها تعداد بیشتری از عمل‌های FGM توسط متخصصان مراقبت‌های پزشکی انجام می‌گیرد و تا 77 درصد موارد انجام آن مربوط به مصر است.
به هر جهت از هر 5 عمل مزبور 4 مورد آن در سطح جهان هنوز به روش‌های سنتی و اغلب در شرایط غیر بهداشتی انجام می‌شود، که با تبعات منفی جدی برای سلامت همراه است.
FGM بیش از همه در نواحی شمال شرق، غرب، و شرق آفریقا و بخش‌هایی از خاورمیانه و قاره آسیا شایع است. تخمین زده می‌شود که بیش از 200 میلیون دختر و زن از 30 کشور جهان، که FGM در آنها رایج است، به صورت ختنه شده به زندگی خود ادامه می‌دهند.

مطالب این مقاله:
• انواع
• پیامدها
• شیوع
• علت انجام FGM چیست؟
• FGM و حقوق بشر

انواع قطع اندام تناسلی زنان
سازمان بهداشت جهانی (WHO) چهار نوع اصلی FGM را تشریح می‌کند:

نوع 1: کلیتوریدکتومی
در این عمل، کلیتوریس (یا چوچوله) به صورت جرئی یا به طور کامل قطع می‌شود. کلیتوریس حساس‌ترین ناحیۀ ارضاء جنسی در زنان و علت اصلی لذت جنسی آنان است.
کلیتوریس بخش برجستۀ کوچکی در دستگاه تناسلی زنان است. در صورت تحریک، کلیتوریس هیجان جنسی، نعوظ کلیتورال و ارگاسم ایجاد می‌کند.

نوع 2: برش یا قطع
قسمتی از کلیتوریس و لابیا مینورا (لب‌های کوچک مادگی) یا کل آنها برداشته می‌شود. در عین حال ممکن است عمل قطع شامل لابیا ماژورا (دو لب بزرگ مادگی یا فرج) نیز باشد. لابیا مینورا و لابیا ماژورا اشاره به لب‌های اطراف واژن دارند.

در این زمینه بیشتر بخوانیم:
ختنه و سکس، بهداشت،
بیماری‌های عفونی و باروری در مردان

نوع 3: چفت کردن
ورودی واژن باریک و نوعی درزگیر پوششی ایجاد می‌شود. لابیای داخلی یا خارجی برش خورده و بازآرایی می‌شوند. این عمل ممکن است با بریدن کلیتوریس همراه باشد یا نباشد. دیگر اقدامات در این مورد شامل کاتتر گذاری، تراشیدن، برش دادن، سیخ زدن، یا سوزن‌کاری کردن ناحیۀ تناسلی است که همگی به دلایلی غیر پزشکی انجام می‌شوند.

نوع 4
WHO این نوع را به عنوان "تمامی دیگر اقدامات مضر برای ناحیۀ تناسلی زنان بدون هر گونه مقاصد پزشکی" و شامل اعمالی مثل تراشیدن، سوراخ کردن، برش دادن، و سوزاندن ناحیۀ تناسلی توصیف می‌کند.

پیامدهای قطع اندام تناسلی زنان
برداشتن بافت تناسلی سالم هیچ فایده‌ای برای سلامت زنان ندارد و باعث کاهش میزان عملکردهای طبیعی زنان می‌شود. این کار در عین حال می‌تواند عوارضی در پی داشته باشد. رقم دقیق مرگ و میر ناشی از FGM مشخص نیست اما در بخش‌هایی از سومالی که در آنجا هیچ آنتی‌بیوتیکی وجود ندارد، بر مبنای آمارها از هر سه دختری که تحت این عمل قرار می‌گیرند یک نفر جان خود را از دست می‌دهد.
عوارضی که در طول عمل و پس از آن بروز می‌کنند شامل موارد زیرند:
• خونریزی
• عفونت باکتریایی
• زخم‌های باز در ناحیۀ تناسلی
• احتباس ادرار و دیگر مشکلات ادراری
• آسیب رسیدن به بافت‌های مجاور ناحیۀ تناسلی
• درد شدید که ممکن است به از دست رفتن هشیاری و حالت خودآگاهی منجر شود
عوارض درازمدت عمل مزبور عبارتند از:
• عفونت‌های برگشت کنندۀ مثانه
• انواع کیست
• ناباروری
• افرایش ریسک مرگ نوزادان
• بالاتر رفتن عوارض مرده‌زایی
در عین حال احتمال نیاز به انجام جراحی‌های بیشتر نیز وجود دارد.
اگر ورودی واژن باریک شده باشد نیاز به آن هست که پیش از ازدواج برای قادر شدن زن به برقراری رابطۀ جنسی و زایمان، ورودی مزبور دوباره باز شود. در برخی فرهنگ‌‏ها، این تنگ و گشاد کردن ورودی واژن چند بار در طول عمر زنان انجام می‌شود.

قطع اندام تناسلی زنان چقدر شایع است؟
در برخی سرزمین‌ها FGM اقدام نسبتاً تازه‌ای است که مردم این سرزمین‌ها از جماعات همسایه به وام گرفته‌اند. در برخی موارد، این عمل احیاء یکی از سنن باستانی محسوب می‌شود.
مهاجران ممکن است رسوم خود را به سرزمین‌هایی که در آنها FGM اعمال نمی‌شود به همراه ببرند، و مردمی که از اقلیم‌های دیگر وارد سرزمین‌هایی می‌شوند که این عمل در آنها رواج دارد، ممکن است سنت مزبور را اقتباس کنند.
بر مبنای اعلام سازمان بهداشت جهانی و یونیسف:
• بیش از 200 میلیون زن برخی از انواع FGM را تجربه کرده‌اند.
• درصد زنانی که در سال 2013 عمل FGM روی آنها انجام شده است از 98 درصد در سومالی تا کمتر از 1 درصد در اوگاندا متغیر بوده است.
• زنان جوان‌تر کمتر محتمل است که تحت FGM قرار گیرند.
اعتقاد بر آن است که فقط در آفریقا 92 میلیون دختر در سنین 10 ساله و بالاتر تحت عمل FGM قرار گرفته‌اند. گمان می‌رود که هر ساله تقریباً 3 میلیون دختر در آفریقا تحت عمل FGM قرار می‌گیرند. در 8 کشور میزان شیوع این عمل 80 درصد است.

چرا عمل قطع اندام تناسلی در مورد دختران انجام می‌شود؟
هیچ دلیل پزشکی برای انجام FGM وجود ندارد. این عمل بر اثر ترکیبی از دلایل فرهنگی، اجتماعی و مذهبی صورت می‌گیرد.

دلایل اجتماعی انجام قطع اندام تناسلی زنان
در اجتماعات دچار کمبود افراد باسواد، عرف اجتماعی چنین می‌گوید که "این کاری است که دیگران می‌کرده‌اند، و ما هم همیشه کرده‌ایم." فشار اجتماعی و میل به اینکه فرد به عنوان یاغی بیگانه با عرف تلقی نشود به عنوان یک عامل فشار قدرتمند عمل می‌کند. در برخی جوامع، زنانی که تحت FGM قرار نگرفته‌اند اجازۀ جابجا کردن غذا و آب را ندارند زیرا نجس تلقی می‌شوند، و به چشم عاملی نگاه می‌شوند که خطری را متوجه دیگران می‌کند.
در این اجتماعات عمل مزبور چیزی است که به عنوان بخشی از روند تربیت و پرورش دختران به آن نگاه می‌شود. گفته می‌شود که این کار دختران را برای ازدواج و زندگی در بزرگسالی آماده می‌کند. در برخی فرهنگ‌ها، مردم بر این باورند که کلیتوریس قطع نشده به اندازۀ آلت تناسلی مردان رشد می‌کند، و نیز این باور وجود دارد که قطع اندام تناسلی زنان باعث بالا بردن میزان باروری آنان می‌شود.

دلایل فرهنگی FGM
به چشم برخی مردم FGM نشانگر نجابت رفتار جنسی است. FGM اغلب اوقات با بکارت و وفاداری در طول ازدواج مرتبط می‌شود. صدمه دیدن ناحیۀ تناسلی زن به این معنی است که شانس برقراری روابط جنسی نامشروع در زنان کاهش می‌یابد - زیرا با انجام عمل مزبور شهوت جنسی در زن کاهش یافته و نیز ورودی واژن بیش از حد تنگ می‌شود.
زنانگی و فروتنی را نیز می‏توان یکی از عوامل دانست. در برخی اجتماعات زنانی که ناحیۀ تناسلی آنها دچار قطع و برش شده باشد زیباتر تلقی می‌شوند. برخی قسمت‌های بدن مثل کلیتوریس که حالت پیش آمده دارند به عنوان عناصر مردانه و نجس تلقی می‌شوند.

دلایل مذهبی FGM
هیچ یک از ادیان اصلی انجام ختنه در زنان را تجویز و توصیه نکرده‌اند. مردم برخی اجتماعات مخصوصاً آنجاها که میزان افراد باسواد اندک است احتمالاً شنیده‌اند که این عمل یکی از فرایض مذهبی است. به مرور زمان مذاهب این رسم را تحمل و تشویق کرده و به آن تن درداده‌اند. اما امروزه بسیاری از رهبران مذهبی علیه FGM موضع‌گیری کرده و در جنبش براندازی این رسم کهن مشارکت دارند.
اگر مردمان با قدرت و پرنفوذ در جایی به این باور برسند و موافقت کنند که FGM باید رایج شود، پیشگیری از انجام آن دشوار خواهد بود. مردمی که بر ادامۀ این رسم اصرار دارند برخی رهبران ملی، سردمداران مذهبی، شاغلان انجام FGM و ختنه، و برخی متخصصان مراقبت‌های پزشکی را شامل می‌شود.

FGM: یک معضل حقوق بشر
بسیاری از کشورهای جهان FGM را به عنوان خشونتی علیه حقوق انسانی زنان و به عنوان یک شکل افراطی جنایت علیه زنان در جامعه تلقی می‌کنند.
از آنجا که اغلب اقدامات مزبور در مورد دختران خردسال انجام می‌شود این کارها در عین حال خشونت علیه حقوق کودکان محسوب می‌شود. WHO می‌نویسد:
"FGM همچنین خشونتی علیه حقوق فرد برای برخورداری از سلامت، ایمنی و یکپارچگی فیزیکی، حق رها بودن از شکنجه و سنگدلی، اعمال غیر انسانی یا تداوی تحقیرآمیز و حق زندگی کردن است در حالی که این اقدام منجر به مرگ می‌شود."
در سال 2008 مجمع بهداشت جهانی لایحه‌ای را برای از میان برداشتن FGM گذراند، و از تمامی دست‌اندرکاران عدالت، مشکلات زنان، آموزش، تجارت و بهداشت درخواست مشارکت کرد."

ممنوعیت جهانی FGM
در سال 2012 سازمان ملل متحد راه‌حلی را برای ممنوعیت جهانی FGM، ارائه داد، که این گونه شروع می‌شود که "تمامی موازین ضروری شامل تصویب و اجراء قوانین ممنوعیت FGM و حفاظت از زنان و دختران در برابر این شکل از خشونت و پایان دادن به این مجازات."
اگرچه مداخلۀ مزبور در صورت انجام آن توسط پزشک به نوعی ایمن‌تر تلقی می‌شود، سازمان بهداشت جهانی اصرار دارد که تمامی متخصصان مراقبت‌های پزشکی از انجام این عمل خودداری کنند.

طبقه‌بندی مجدد
حرکت در راستای ممنوعیت FGM به شکل قابل ملاحظه‌ای میزان عمل مزبور را کاهش نداده است. به تازگی برخی محققان رویکرد ملایم‌تری را پیشنهاد داده و FGM را به عنوان آنچه "دگرگون کردن ناحیۀ تناسلی زنان" نامیده می‌شود، مجدداً طبقه‌بندی کرده‌اند. آنها می‌گویند ممنوعیت عمل مزبور می‌تواند آن را به رویکردی زیرزمینی یا مخفی تبدیل و بر میزان خطرات ناشی از انجام آن اضافه کند. با هدف احترام به فرهنگ‌های مختلف در عین حفاظت از سلامت زنان، آنها پیشنهاد می‌کنند مداخلات بیشتر بر مبنای اثرات عمل تا خود عملی که شامل آن است طبقه‌بندی شود.
آنها پیشنهاد می‌دهند که کمینۀ عمل مزبور که عواقب درازمدت برای سلامت در پی ندارد، پذیرفته شود. آنها می‌گویند که این رویکردی "از نظر فرهنگی حساس بوده و در حقوق پایه‌ای جنسی تبعیضی ایجاد نمی‌کند و خشونتی علیه حقوق بشر محسوب نمی‌شود." به هر جهت نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند که در کشورهایی که FGM در آنها رایج است، اغلب زنان 15 تا 49 ساله فکر می‌کنند که FGM باید ملغی شود./

Source:
What is female genital mutilation?
Last updated Mon 15 May 2017
By Christian Nordqvist
Reviewed by University of Illinois-Chicago, School of Medicine