قطع اندام تناسلی زنان یا ختنه زنان - انواع، میزان شیوع، پیامدها

• کریستین نوردکویست
• مرور از: دانشکده پزشکی دانشگاه ایلی‎نویز - شیکاگو
• ترجمه هستی فراست‎فر

قطع اندام تناسلی زنان به برداشتن کلی یا جزئی بخش بیرونی دستگاه تناسلی زنان اشاره دارد. این عمل به طور معمول در دوران نوزادی تا سن 15 سالگی انجام می‎شود، اما انجام عمل مزبور در مورد زنان بزرگسال نیز صورت می‎گیرد.
قطع اندام تناسلی زنان (FGM) ، شامل آسیب زدن به آلت تناسلی زنان یا دختران به دلایلی غیر پزشکی و عمدتاً مذهبی صورت می‎گیرد. اعتقاد بر آن است که ریشۀ این عمل به دوران پیش از ادیان بزرگ مثل مسیحیت و اسلام برمی‎گردد.
FGM گاهی از اوقات ختنه زنان نیز نامیده می‎شود اما پیامدهای FGM در زنان کاملاً متفاوت از تبعات ختنه در مردان است. این روزها تعداد بیشتری از عمل‎های FGM توسط متخصصان مراقبت‎های پزشکی انجام می‌گیرد و تا 77 درصد موارد انجام آن مربوط به مصر است.
به هر جهت از هر 5 عمل مزبور 4 مورد آن در سطح جهان هنوز به روش‎های سنتی و اغلب در شرایط غیر بهداشتی انجام می‎شود، که با تبعات منفی جدی برای سلامت همراه است.
FGM بیش از همه در نواحی شمال شرق، غرب، و شرق آفریقا و بخش‌هایی از خاورمیانه و قاره آسیا شایع است. تخمین زده می‎شود که بیش از 200 میلیون دختر و زن از 30 کشور جهان، که FGM در آنها رایج است، به صورت ختنه شده به زندگی خود ادامه می‎دهند.

مطالب این مقاله:
• انواع
• پیامدها
• شیوع
• علت انجام FGM چیست؟
• FGM و حقوق بشر

انواع قطع اندام تناسلی زنان
سازمان بهداشت جهانی (WHO) چهار نوع اصلی FGM را تشریح می‌کند:

نوع 1: کلیتوریدکتومی
در این عمل، کلیتوریس (یا چوچوله) به صورت جرئی یا به طور کامل قطع می‎شود. کلیتوریس حساس‎ترین ناحیۀ ارضاء جنسی در زنان و علت اصلی لذت جنسی آنان است.
کلیتوریس بخش برجستۀ کوچکی در دستگاه تناسلی زنان است. در صورت تحریک، کلیتوریس هیجان جنسی، نعوظ کلیتورال و ارگاسم ایجاد می‎کند.

نوع 2: برش یا قطع
قسمتی از کلیتوریس و لابیا مینورا (لب‎های کوچک مادگی) یا کل آنها برداشته می‎شود. در عین حال ممکن است عمل قطع شامل لابیا ماژورا (دو لب بزرگ مادگی یا فرج) نیز باشد. لابیا مینورا و لابیا ماژورا اشاره به لب‎های اطراف واژن دارند.

در این زمینه بیشتر بخوانیم:
ختنه و سکس، بهداشت،
بیماری‌های عفونی و باروری در مردان

نوع 3: چفت کردن
ورودی واژن باریک و نوعی درزگیر پوششی ایجاد می‎شود. لابیای داخلی یا خارجی برش خورده و بازآرایی می‎شوند. این عمل ممکن است با بریدن کلیتوریس همراه باشد یا نباشد. دیگر اقدامات در این مورد شامل کاتتر گذاری، تراشیدن، برش دادن، سیخ زدن، یا سوزن‌کاری کردن ناحیۀ تناسلی است که همگی به دلایلی غیر پزشکی انجام می‎شوند.

نوع 4
WHO این نوع را به عنوان "تمامی دیگر اقدامات مضر برای ناحیۀ تناسلی زنان بدون هر گونه مقاصد پزشکی" و شامل اعمالی مثل تراشیدن، سوراخ کردن، برش دادن، و سوزاندن ناحیۀ تناسلی توصیف می‎کند.

پیامدهای قطع اندام تناسلی زنان
برداشتن بافت تناسلی سالم هیچ فایده‎ای برای سلامت زنان ندارد و باعث کاهش میزان عملکردهای طبیعی زنان می‎شود. این کار در عین حال می‎تواند عوارضی در پی داشته باشد. رقم دقیق مرگ و میر ناشی از FGM مشخص نیست اما در بخش‌هایی از سومالی که در آنجا هیچ آنتی‎بیوتیکی وجود ندارد، بر مبنای آمارها از هر سه دختری که تحت این عمل قرار می‎گیرند یک نفر جان خود را از دست می‎دهد.
عوارضی که در طول عمل و پس از آن بروز می‎کنند شامل موارد زیرند:
• خونریزی
• عفونت باکتریایی
• زخم‎های باز در ناحیۀ تناسلی
• احتباس ادرار و دیگر مشکلات ادراری
• آسیب رسیدن به بافت‎های مجاور ناحیۀ تناسلی
• درد شدید که ممکن است به از دست رفتن هشیاری و حالت خودآگاهی منجر شود
عوارض درازمدت عمل مزبور عبارتند از:
• عفونت‎های برگشت کنندۀ مثانه
• انواع کیست
• ناباروری
• افرایش ریسک مرگ نوزادان
• بالاتر رفتن عوارض مرده‎زایی
در عین حال احتمال نیاز به انجام جراحی‎های بیشتر نیز وجود دارد.
اگر ورودی واژن باریک شده باشد نیاز به آن هست که پیش از ازدواج برای قادر شدن زن به برقراری رابطۀ جنسی و زایمان، ورودی مزبور دوباره باز شود. در برخی فرهنگ‌‏ها، این تنگ و گشاد کردن ورودی واژن چند بار در طول عمر زنان انجام می‎شود.

قطع اندام تناسلی زنان چقدر شایع است؟
در برخی سرزمین‎ها FGM اقدام نسبتاً تازه‌ای است که مردم این سرزمین‎ها از جماعات همسایه به وام گرفته‌اند. در برخی موارد، این عمل احیاء یکی از سنن باستانی محسوب می‎شود.
مهاجران ممکن است رسوم خود را به سرزمین‎هایی که در آنها FGM اعمال نمی‎شود به همراه ببرند، و مردمی که از اقلیم‎های دیگر وارد سرزمین‎هایی می‎شوند که این عمل در آنها رواج دارد، ممکن است سنت مزبور را اقتباس کنند.
بر مبنای اعلام سازمان بهداشت جهانی و یونیسف:
• بیش از 200 میلیون زن برخی از انواع FGM را تجربه کرده‌اند.
• درصد زنانی که در سال 2013 عمل FGM روی آنها انجام شده است از 98 درصد در سومالی تا کمتر از 1 درصد در اوگاندا متغیر بوده است.
• زنان جوان‎تر کمتر محتمل است که تحت FGM قرار گیرند.
اعتقاد بر آن است که فقط در آفریقا 92 میلیون دختر در سنین 10 ساله و بالاتر تحت عمل FGM قرار گرفته‎اند. گمان می‎رود که هر ساله تقریباً 3 میلیون دختر در آفریقا تحت عمل FGM قرار می‎گیرند. در 8 کشور میزان شیوع این عمل 80 درصد است.

چرا عمل قطع اندام تناسلی در مورد دختران انجام می‎شود؟
هیچ دلیل پزشکی برای انجام FGM وجود ندارد. این عمل بر اثر ترکیبی از دلایل فرهنگی، اجتماعی و مذهبی صورت می‎گیرد.

دلایل اجتماعی انجام قطع اندام تناسلی زنان
در اجتماعات دچار کمبود افراد باسواد، عرف اجتماعی چنین می‌گوید که "این کاری است که دیگران می‎کرده‎اند، و ما هم همیشه کرده‌ایم." فشار اجتماعی و میل به اینکه فرد به عنوان یاغی بیگانه با عرف تلقی نشود به عنوان یک عامل فشار قدرتمند عمل می‎کند. در برخی جوامع، زنانی که تحت FGM قرار نگرفته‎اند اجازۀ جابجا کردن غذا و آب را ندارند زیرا نجس تلقی می‎شوند، و به چشم عاملی نگاه می‎شوند که خطری را متوجه دیگران می‎کند.
در این اجتماعات عمل مزبور چیزی است که به عنوان بخشی از روند تربیت و پرورش دختران به آن نگاه می‎شود. گفته می‎شود که این کار دختران را برای ازدواج و زندگی در بزرگسالی آماده می‎کند. در برخی فرهنگ‌ها، مردم بر این باورند که کلیتوریس قطع نشده به اندازۀ آلت تناسلی مردان رشد می‎کند، و نیز این باور وجود دارد که قطع اندام تناسلی زنان باعث بالا بردن میزان باروری آنان می‎شود.

دلایل فرهنگی FGM
به چشم برخی مردم FGM نشانگر نجابت رفتار جنسی است. FGM اغلب اوقات با بکارت و وفاداری در طول ازدواج مرتبط می‎شود. صدمه دیدن ناحیۀ تناسلی زن به این معنی است که شانس برقراری روابط جنسی نامشروع در زنان کاهش می‎یابد - زیرا با انجام عمل مزبور شهوت جنسی در زن کاهش یافته و نیز ورودی واژن بیش از حد تنگ می‎شود.
زنانگی و فروتنی را نیز می‏توان یکی از عوامل دانست. در برخی اجتماعات زنانی که ناحیۀ تناسلی آنها دچار قطع و برش شده باشد زیباتر تلقی می‎شوند. برخی قسمت‎های بدن مثل کلیتوریس که حالت پیش آمده دارند به عنوان عناصر مردانه و نجس تلقی می‎شوند.

دلایل مذهبی FGM
هیچ یک از ادیان اصلی انجام ختنه در زنان را تجویز و توصیه نکرده‎اند. مردم برخی اجتماعات مخصوصاً آنجاها که میزان افراد باسواد اندک است احتمالاً شنیده‎اند که این عمل یکی از فرایض مذهبی است. به مرور زمان مذاهب این رسم را تحمل و تشویق کرده و به آن تن درداده‎اند. اما امروزه بسیاری از رهبران مذهبی علیه FGM موضع‌گیری کرده و در جنبش براندازی این رسم کهن مشارکت دارند.
اگر مردمان با قدرت و پرنفوذ در جایی به این باور برسند و موافقت کنند که FGM باید رایج شود، پیشگیری از انجام آن دشوار خواهد بود. مردمی که بر ادامۀ این رسم اصرار دارند برخی رهبران ملی، سردمداران مذهبی، شاغلان انجام FGM و ختنه، و برخی متخصصان مراقبت‌های پزشکی را شامل می‎شود.

FGM: یک معضل حقوق بشر
بسیاری از کشورهای جهان FGM را به عنوان خشونتی علیه حقوق انسانی زنان و به عنوان یک شکل افراطی جنایت علیه زنان در جامعه تلقی می‎کنند.
از آنجا که اغلب اقدامات مزبور در مورد دختران خردسال انجام می‎شود این کارها در عین حال خشونت علیه حقوق کودکان محسوب می‎شود. WHO می‎نویسد:
"FGM همچنین خشونتی علیه حقوق فرد برای برخورداری از سلامت، ایمنی و یکپارچگی فیزیکی، حق رها بودن از شکنجه و سنگدلی، اعمال غیر انسانی یا تداوی تحقیرآمیز و حق زندگی کردن است در حالی که این اقدام منجر به مرگ می‎شود."
در سال 2008 مجمع بهداشت جهانی لایحه‌ای را برای از میان برداشتن FGM گذراند، و از تمامی دست‎اندرکاران عدالت، مشکلات زنان، آموزش، تجارت و بهداشت درخواست مشارکت کرد."

ممنوعیت جهانی FGM
در سال 2012 سازمان ملل متحد راه‎حلی را برای ممنوعیت جهانی FGM، ارائه داد، که این گونه شروع می‎شود که "تمامی موازین ضروری شامل تصویب و اجراء قوانین ممنوعیت FGM و حفاظت از زنان و دختران در برابر این شکل از خشونت و پایان دادن به این مجازات."
اگرچه مداخلۀ مزبور در صورت انجام آن توسط پزشک به نوعی ایمن‌تر تلقی می‎شود، سازمان بهداشت جهانی اصرار دارد که تمامی متخصصان مراقبت‌های پزشکی از انجام این عمل خودداری کنند.

طبقه‎بندی مجدد
حرکت در راستای ممنوعیت FGM به شکل قابل ملاحظه‎ای میزان عمل مزبور را کاهش نداده است. به تازگی برخی محققان رویکرد ملایم‎تری را پیشنهاد داده و FGM را به عنوان آنچه "دگرگون کردن ناحیۀ تناسلی زنان" نامیده می‎شود، مجدداً طبقه‌بندی کرده‌اند. آنها می‎گویند ممنوعیت عمل مزبور می‎تواند آن را به رویکردی زیرزمینی یا مخفی تبدیل و بر میزان خطرات ناشی از انجام آن اضافه کند. با هدف احترام به فرهنگ‌های مختلف در عین حفاظت از سلامت زنان، آنها پیشنهاد می‌کنند مداخلات بیشتر بر مبنای اثرات عمل تا خود عملی که شامل آن است طبقه‎بندی شود.
آنها پیشنهاد می‎دهند که کمینۀ عمل مزبور که عواقب درازمدت برای سلامت در پی ندارد، پذیرفته شود. آنها می‌گویند که این رویکردی "از نظر فرهنگی حساس بوده و در حقوق پایه‎ای جنسی تبعیضی ایجاد نمی‎کند و خشونتی علیه حقوق بشر محسوب نمی‎شود." به هر جهت نظرسنجی‌ها نشان می‎دهند که در کشورهایی که FGM در آنها رایج است، اغلب زنان 15 تا 49 ساله فکر می‎کنند که FGM باید ملغی شود./

Source:
What is female genital mutilation?
Last updated Mon 15 May 2017
By Christian Nordqvist
Reviewed by University of Illinois-Chicago, School of Medicine