زایمان زودرس یا زایمان پیش از موعد – علایم علل، تشخیص، و درمان

• مایو کلینیک
• ترجمه پریسا شعله‌دوست

زایمان زودرس (زایمان زودهنگام یا زایمان پره‎ترم) هنگامی بروز می‎کند که انقباض‎های منظم باعث باز شدن گردن رحم پس از هفتۀ 20 و پیش از هفته 37 بارداری می‎شود.
زایمان زودرس می‎تواند به تولد زودرس منجر شود. هر قدر تولد زودتر اتفاق بیفتد خطر بروز مشکلات سلامت در نوزاد بیشتر خواهد بود. بسیاری از نوزادان نارس نیاز به مراقبت‎های ویژه در بخش مراقبت ویژه نوزادان دارند. نوزادان نارس همچنین در خطر ناتوانی‎های درازمدت روانی و فیزیکی هستند.
علت خاص بروز زایمان زودرس اغلب اوقات نامشخص است. برخی ریسک فاکتورها می‎تواند خطر مزبور را افزایش دهند اما زایمان زودرس در عین حال در زنان بارداری که فاقد هر گونه ریسک فاکتور مشخص هستند نیز رخ می‎دهد.

[مطالب این مقاله:]
• علایم
• علل
• تشخیص
• درمان

علایم
نشانه‎ها و علایم زایمان زودرس شامل موارد زیر است:
• سفت شدن ناحیۀ شکم (انقباضات) به صورت منظم و مکرر
• درد خفیف و کسالت‌آور پشت
• ایجاد فشار بر ناحیۀ لگن یا زیر شکم
• کرامپ‎های خفیف ناحیۀ شکم
• خونریزی خفیف از واژن یا لکه‎بینی
• پارگی زودهنگام غشاء‎ها - جاری شدن مایع به صورت فواره‎وار یا قطره‌ای پس از اینکه غشاء دور بچه دچار گسست یا پارگی می‎شود
• بروز تغییر در نوع ترشحات واژن - آبکی، شبه مخاط یا خون‎آلود

چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
اگر زنی دچار نشانه‎ها یا علایم مورد اشاره باشد یا نگران احساسی باشد که در مورد خود دارد باید بلافاصله با پزشک تماس بگیرد. زنان نباید نگران اشتباه کردن در مورد وضع حمل کاذب باشند. این خطایی است که هیچ‎کس در موردش به زنان خرده نمی‎گیرد.

ریسک فاکتورها
زایمان زودرس می‎تواند در مورد تمامی بارداری‎ها رخ دهد. به هر حال عوامل بسیاری شامل فهرست زیر با افزایش خطر زایمان زودرس مرتبط شده‌اند:
• زایمان زودرس قبلی یا تولد زودرس قبلی، مشخصاً در آخرین مورد بارداری یا در بیش از یک مورد از بارداری‌های پیشین
• بارداری دوقلویی، سه‎قلویی یا چندقلویی
• داشتن مشکلاتی در مورد رحم، گردن رحم یا جفت
• سیگاری بودن زن باردار یا مصرف مواد مخدر توسط وی
• برخی عفونت‌ها مشخصاً عفونت‎های مایع آمنیوتیک و دستگاه تناسلی تحتانی
• برخی اختلالات مزمن مثل فشار خون بالا و دیابت
• حوادث استرس‌زای زندگی مثل مرگ عزیزان
• زیاد بودن مقدار مایع آمنیوتیک (پلی‎هیدرامینیوس)
• خونریژی واژن در طول بارداری
• وجود نقص مادرزادی در جنین
• فاصلۀ کمتر از 6 ماه بین بارداری‎ها
• عفونت بافت‎های اطراف دندان و تقویت کنندۀ دندانه‎ها (بیماری پریوددونتال)

عوارض
عوارض زایمان زودرس شامل زایمان نوزاد نارس است. این وضعیت می‎تواند مشکلاتی مثل وزن کم هنگام تولد، مشکلات تنفسی، نارس بودن دستگاه‌های بدن و مشکلات بینایی را متوجه نوزاد کند. کودکانی که به صورت زودرس متولد می‎شوند در ریسک بالاتری از ناتوانی‎های مربوط به یادگیری و مشکلات رفتاری قرار دارند.

پیشگیری
زنان ممکن است قادر به پیشگیری از زایمان زودرس نباشند - اما کارهای زیادی هست که می‎توانند برای یک وضع حمل سالم و به موقع انجام دهند. مثال‎هایی در این مورد عبارتند از:
• مراقبت‌های منظم دوران بارداری. ویزیت‎های منظم در دورۀ بارداری می‎تواند به متخصص مراقبت‎های بهداشتی زنان کمک کند تا سلامت زن و بچه را مورد پایش قرار دهد. اگر زنی دارای سابقۀ زایمان زودرس باشد یا نشانه‎ها یا علایم آن در وی بروز کرده باشد، وی نیاز به آن دارد که به شکلی مداوم‎تر تحت نظر پزشک قرار گیرد.
• تغذیۀ سالم. برخی تحقیقات عنوان می‎کنند که رژیم غذایی سرشار از چربی‎های غیر اشباع چند حلقه‎ای (PUFAs) با کاهش ریسک تولد زودرس مرتبط است. این نوع چربی‎ها به وفور در دانه‎های خوراکی، ماهی و روغن‌های نباتی وجود دارد.
• اجتناب از مواد پرخطر. اگر زنی سیگاری است باید آن را ترک کند. همین موضوع در مورد مواد مخدر نیز صادق است.
• ایجاد فاصله بین بارداری‌ها. برخی تحقیقات عنوانگر وجود ارتباطی میان فاصلۀ بارداری‎های کمتر از 6 ماه و افزایش خطر تولد زودرس هستند. زنان باید در مورد فواصل زمانی میان بارداری‎های خود با پزشک مشورت کنند.
• رعایت احتیاط در استفاده از فناوری کمک به باروری (ART). اگر زنی برای باردار شدن در صدد استفاده از ART باشد، باید موضوع تعداد جنین ایمپلنت شده را در مد نظر قرار دهد. بارداری‎های متعدد حامل خطر زایمان زودرس است.
اگر پزشک زنان متوجه وجود افزایش ریسک زایمان زودرس در مورد زنی شود، برداشتن قدم‎هایی تکمیلی مثل موارد زیرا توصیه خواهد کرد:
• استفادۀ پیشگیرانه از دارو. اگر زنی دارای تاریخچۀ زایمان زودرس باشد، پزشک ممکن است تزریق هفتگی نوعی هورمون پروژسترون به نام هیدروکسی‎پروژسترون کاپروات را در طول سه ماهۀ دوم بارداری، که تا هفته 37 بارداری ادامه خواهد یافت، در دستور کار قرار دهد. به علاوه پزشک ممکن است پرژوسترون را به صورت تحویل به واژن به زنان توصیه کند، که به عنوان یک راه پیشگیری از تولد زودرس تلقی می‎شود. اگر زن پیش از هفتۀ 24 بارداری با تشخیص کوتاه بودن گردن رحم مواجه شود نیز دکتر ممکن است است استفاده از پروژسترون را تا هفتۀ 37 بارداری توصیه کند.
• مدیریت اختلالات مزمن. برخی اختلالات مزمن مثل دیابت و هیپرتانسیون ریسک زایمان زودرس را افزایش می‎دهند. زنان دچار این اختلالات باید با پزشک خود برای کنترل این بیماری‎ها همکاری کنند.
اگر زنی دارای تاریخچۀ زایمان زودرس یا تولد زودرس باشد، وی در ریسک زایمان زودرس بعدی قرار دارد. برای مدیریت ریسک فاکتورها و پاسخ به نشانه‎ها و علایم هشدار دهندۀ زودرس زنان باید زیر نظر پزشک باشند.

تشخیص
پزشک تاریخچۀ پزشکی زن و ریسک فاکتورهای زایمان زودرس را در مورد وی مرور کرده و نشانه‎ها و علایم را در مورد زن مورد ارزیابی قرار می‎دهد. اگر زن دچار انقباضات رحمی مداوم بوده و گردن رحم وی پیش از هفته 37 بارداری شل، باریک و باز شده باشد، وی احتمالاً با تشخیص زایمان زودرس مواجه خواهد شد.
آزمایش‎ها و اقدامات تشخیصی برای زایمان زودرس عبارتند از:
• معاینه لگن: پزشک ممکن است میزان سفتی و فروافتادگی رحم و اندازۀ بچه را مورد ارزیابی قرار دهد. اگر کیسۀ آب زن پاره نشده و هیچ گونه نگرانی در مورد پوشش سرویکس توسط جفت (پلاسنتا پریویا) وجود نداشته باشد، پزشک یک معاینه لگن نیز انجام خواهد داد تا مشخص کند که آیا گردن رحم شروع به باز شدن کرده است یا خیر. پزشک در عین حال موضوع خونریزی رحم را نیز ممکن است مورد بررسی قرار دهد.
• اولتراسوند. برای ارزیابی عرض گردن رحم زن ممکن است یک اولتراسوند ترانس‎واژینال انجام گیرد. یک تست اولتراسوند دیگر نیز ممکن است برای بررسی مشکلات احتمالی بچه یا جفت، تأیید وضعیت قرارگیری بچه در رحم، ارزیابی حجم مایع آمنیوتیک، و تخمین وزن بچه انجام شود.
• پایش رحم. پزشک ممکن است پایش رحم برای اندازه‎گیری مدت و فاصلۀ میان انقباضات رحمی زن را در دستور کار قرار دهد.
• تست‎های آزمایشگاهی. پزشک ممکن است به گرفتن سواب از ترشحات واژن برای بررسی وجود برخی عفونت‎ها و فیبرونکتین جنین - ماده‌ای که نقش نوعی چسب را بین کیسۀ جنین و جدار رحم بازی می‎کند و در طول درد زایمان تخلیه می‎شود - را بررسی می‎کند. این نتایج در ترکیب با دیگر ریسک فاکتورها مرور می‎شود. از زنان یک نمونه ادرار گرفته می‎شود تا احتمال وجود برخی باکتری‎ها ارزیابی گردد.

درمان

دارو
وقتی زن در فرآیند زایمان قرار می‎گیرد هیچ دارو یا عمل جراحی برای متوقف کردن آن وجود ندارد. به هر حال پزشک ممکن است داروهای زیر را توصیه کند:
• کورتیکوستروئیدها. اگر زن در فاصلۀ هفته 24 و هفته 34 بارداری قرار داشته باشد پزشک ممکن است تزریق یک استروئید قوی را برای سرعت بخشیدن به رشد و نمُو ریه بچه توصیه کند. اگر ریسک وضع حمل زن در طول هفت روز مطرح باشد احتمال توصیه به تزریق کورتیکوستروئیدها از هفته 23 بارداری وجود خواهد داشت. به علاوه کورتیکوستروئیدها ممکن است در فاصله هفته 34 و هفته 36 و 6 روز از بارداری در صورت وجود ریسک زایمان در طول 7 روز وجود داشته و یک دور پیشین کورتیکوستروئد بیش از 14 روز قبل به زن داده شده باشد، برای زن تجویز شود.
• منیزیم سولفات. در صورتی که زن در ریسک بالایی برای زایمان در فاصلۀ هفته 24 و 32 بارداری قرار داشته باشد امکان تجویز منیزیم سولفات وجود خواهد داشت. برخی تحقیقات نشان داده‎اند که منیزیم سولفات می‎تواند خطر برخی انواع خاص آسیب‎دیدگی مغزی (فلج مغز) را در مورد بچه‎های متولد شده پیش از هفته 32 بارداری کاهش دهد.
• توکولیتیک. دکتر ممکن است برای توقف موقتی انقباضات رحمی به زن دارویی به نام توکولیتیک را تجویز کند. این داروها قادر نیستند تا درد زایمان را بیش از دو روز متوقف کنند زیرا آنها علت زیربنایی ایجاد زایمان زودرس را هدف قرار نمی‎هند. در هر حال، این داروها قادرند تا زمان کافی را برای داروهای کورتیکوستروئیدی در راستای ایجاد بیشترین سودمندی فراهم کنند، و در صورت لزوم زن به یک مرکز پزشکی دارای تجهیزات کافی برای مراقبت تخصصی از بچه زودرس منتقل می‎گردد. در صورتی که زن دچار برخی اختلالات مثل هیپرتانسیون ناشی از بارداری باشد، پزشک داروی توکولیتیک را تجویز نمی‎کند.
اگر زن در بیمارستان بستری نباشد، باید مکرراً توسط پزشک ویزیت شود به شکلی که پزشک بتواند نشانه‎ها و علایم زایمان زودرس را مورد پایش قرار دهد.

اقدامات جراحی
در مورد برخی از زنان، یک اقدام جراحی به نام سرکلاژ گردن رحم می‎تواند به زنان در معرض زایمان زودرس بر اثر کوتاه بودن گردن رحم، کمک کند. در طول این عمل جراحی، گردن رحم با نخ بخیه قوی دوخته می‎شود. به طور معمول بخیه‎های دوخت مزبور پس از پایان هفته 36 بارداری برداشته می‎شوند. در صورت لزوم می‎توان آنها را زودتر نیز از بدن خارج کرد.
سرکلاژ سرویکال ممکن است در هنگامی که زن به هفته 24 بارداری خود نرسیده است تجویز شود، اگر زن دارای تاریخچۀ زایمان زودرس داشته باشد و در سونوگرافی نیز مشخص شود که گردن رحم باز شده است یا اینکه عرض آن کمتر از 25 میلی‎متر است./

Source:
Preterm labor
By Mayo Clinic Staff
Feb. 20, 2018