• مایو کلینیک
• ترجمه پریسا شعله‌دوست
زایمان زودرس (زایمان زودهنگام یا زایمان پره‌ترم) هنگامی بروز می‌کند که انقباض‌های منظم باعث باز شدن گردن رحم پس از هفتۀ 20 و پیش از هفته 37 بارداری می‌شود.
زایمان زودرس می‌تواند به تولد زودرس منجر شود. هر قدر تولد زودتر اتفاق بیفتد خطر بروز مشکلات سلامت در نوزاد بیشتر خواهد بود. بسیاری از نوزادان نارس نیاز به مراقبت‌های ویژه در بخش مراقبت ویژه نوزادان دارند. نوزادان نارس همچنین در خطر ناتوانی‌های درازمدت روانی و فیزیکی هستند.
علت خاص بروز زایمان زودرس اغلب اوقات نامشخص است. برخی ریسک فاکتورها می‌تواند خطر مزبور را افزایش دهند اما زایمان زودرس در عین حال در زنان بارداری که فاقد هر گونه ریسک فاکتور مشخص هستند نیز رخ می‌دهد.
[مطالب این مقاله:]
• علایم
• علل
• تشخیص
• درمان
علایم زایمان زودرس
نشانه‌ها و علایم زایمان زودرس شامل موارد زیر است:
• سفت شدن ناحیۀ شکم (انقباضات) به صورت منظم و مکرر
• درد خفیف و کسالت‌آور پشت
• ایجاد فشار بر ناحیۀ لگن یا زیر شکم
• کرامپ‌های خفیف ناحیۀ شکم
• خونریزی خفیف از واژن یا لکه‌بینی
• پارگی زودهنگام غشاء‌ها - جاری شدن مایع به صورت فواره‌وار یا قطره‌ای پس از اینکه غشاء دور بچه دچار گسست یا پارگی می‌شود
• بروز تغییر در نوع ترشحات واژن - آبکی، شبه مخاط یا خون‌آلود
چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
اگر زنی دچار نشانه‌ها یا علایم مورد اشاره باشد یا نگران احساسی باشد که در مورد خود دارد باید بلافاصله با پزشک تماس بگیرد. زنان نباید نگران اشتباه کردن در مورد وضع حمل کاذب باشند. این خطایی است که هیچ‌کس در موردش به زنان خرده نمی‌گیرد.
ریسک فاکتورهای زایمان زودرس
زایمان زودرس می‌تواند در مورد تمامی بارداری‌ها رخ دهد. به هر حال عوامل بسیاری شامل فهرست زیر با افزایش خطر زایمان زودرس مرتبط شده‌اند:
• زایمان زودرس قبلی یا تولد زودرس قبلی، مشخصاً در آخرین مورد بارداری یا در بیش از یک مورد از بارداری‌های پیشین
• بارداری دوقلویی، سه‌قلویی یا چندقلویی
• داشتن مشکلاتی در مورد رحم، گردن رحم یا جفت
• سیگاری بودن زن باردار یا مصرف مواد مخدر توسط وی
• برخی عفونت‌ها مشخصاً عفونت‌های مایع آمنیوتیک و دستگاه تناسلی تحتانی
• برخی اختلالات مزمن مثل فشار خون بالا و دیابت
• حوادث استرس‌زای زندگی مثل مرگ عزیزان
• زیاد بودن مقدار مایع آمنیوتیک (پلی‌هیدرامینیوس)
• خونریژی واژن در طول بارداری
• وجود نقص مادرزادی در جنین
• فاصلۀ کمتر از 6 ماه بین بارداری‌ها
• عفونت بافت‌های اطراف دندان و تقویت کنندۀ دندانه‌ها (بیماری پریوددونتال)
عوارض زایمان زودرس
عوارض زایمان زودرس شامل زایمان نوزاد نارس است. این وضعیت می‌تواند مشکلاتی مثل وزن کم هنگام تولد، مشکلات تنفسی، نارس بودن دستگاه‌های بدن و مشکلات بینایی را متوجه نوزاد کند. کودکانی که به صورت زودرس متولد می‌شوند در ریسک بالاتری از ناتوانی‌های مربوط به یادگیری و مشکلات رفتاری قرار دارند.
پیشگیری از زایمان زودرس
زنان ممکن است قادر به پیشگیری از زایمان زودرس نباشند - اما کارهای زیادی هست که می‌توانند برای یک وضع حمل سالم و به موقع انجام دهند. مثال‌هایی در این مورد عبارتند از:
• مراقبت‌های منظم دوران بارداری. ویزیت‌های منظم در دورۀ بارداری می‌تواند به متخصص مراقبت‌های بهداشتی زنان کمک کند تا سلامت زن و بچه را مورد پایش قرار دهد. اگر زنی دارای سابقۀ زایمان زودرس باشد یا نشانه‌ها یا علایم آن در وی بروز کرده باشد، وی نیاز به آن دارد که به شکلی مداوم‌تر تحت نظر پزشک قرار گیرد.
• تغذیۀ سالم. برخی تحقیقات عنوان می‌کنند که رژیم غذایی سرشار از چربی‌های غیر اشباع چند حلقه‌ای (PUFAs) با کاهش ریسک تولد زودرس مرتبط است. این نوع چربی‌ها به وفور در دانه‌های خوراکی، ماهی و روغن‌های نباتی وجود دارد.
• اجتناب از مواد پرخطر. اگر زنی سیگاری است باید آن را ترک کند. همین موضوع در مورد مواد مخدر نیز صادق است.
• ایجاد فاصله بین بارداری‌ها. برخی تحقیقات عنوانگر وجود ارتباطی میان فاصلۀ بارداری‌های کمتر از 6 ماه و افزایش خطر تولد زودرس هستند. زنان باید در مورد فواصل زمانی میان بارداری‌های خود با پزشک مشورت کنند.
• رعایت احتیاط در استفاده از فناوری کمک به باروری (ART). اگر زنی برای باردار شدن در صدد استفاده از ART باشد، باید موضوع تعداد جنین ایمپلنت شده را در مد نظر قرار دهد. بارداری‌های متعدد حامل خطر زایمان زودرس است.
اگر پزشک زنان متوجه وجود افزایش ریسک زایمان زودرس در مورد زنی شود، برداشتن قدم‌هایی تکمیلی مثل موارد زیرا توصیه خواهد کرد:
• استفادۀ پیشگیرانه از دارو. اگر زنی دارای تاریخچۀ زایمان زودرس باشد، پزشک ممکن است تزریق هفتگی نوعی هورمون پروژسترون به نام هیدروکسی‌پروژسترون کاپروات را در طول سه ماهۀ دوم بارداری، که تا هفته 37 بارداری ادامه خواهد یافت، در دستور کار قرار دهد. به علاوه پزشک ممکن است پرژوسترون را به صورت تحویل به واژن به زنان توصیه کند، که به عنوان یک راه پیشگیری از تولد زودرس تلقی می‌شود. اگر زن پیش از هفتۀ 24 بارداری با تشخیص کوتاه بودن گردن رحم مواجه شود نیز دکتر ممکن است است استفاده از پروژسترون را تا هفتۀ 37 بارداری توصیه کند.
• مدیریت اختلالات مزمن. برخی اختلالات مزمن مثل دیابت و هیپرتانسیون ریسک زایمان زودرس را افزایش می‌دهند. زنان دچار این اختلالات باید با پزشک خود برای کنترل این بیماری‌ها همکاری کنند.
اگر زنی دارای تاریخچۀ زایمان زودرس یا تولد زودرس باشد، وی در ریسک زایمان زودرس بعدی قرار دارد. برای مدیریت ریسک فاکتورها و پاسخ به نشانه‌ها و علایم هشدار دهندۀ زودرس زنان باید زیر نظر پزشک باشند.
تشخیص زایمان زودرس
پزشک تاریخچۀ پزشکی زن و ریسک فاکتورهای زایمان زودرس را در مورد وی مرور کرده و نشانه‌ها و علایم را در مورد زن مورد ارزیابی قرار می‌دهد. اگر زن دچار انقباضات رحمی مداوم بوده و گردن رحم وی پیش از هفته 37 بارداری شل، باریک و باز شده باشد، وی احتمالاً با تشخیص زایمان زودرس مواجه خواهد شد.
آزمایش‌ها و اقدامات تشخیصی برای زایمان زودرس عبارتند از:
• معاینه لگن: پزشک ممکن است میزان سفتی و فروافتادگی رحم و اندازۀ بچه را مورد ارزیابی قرار دهد. اگر کیسۀ آب زن پاره نشده و هیچ گونه نگرانی در مورد پوشش سرویکس توسط جفت (پلاسنتا پریویا) وجود نداشته باشد، پزشک یک معاینه لگن نیز انجام خواهد داد تا مشخص کند که آیا گردن رحم شروع به باز شدن کرده است یا خیر. پزشک در عین حال موضوع خونریزی رحم را نیز ممکن است مورد بررسی قرار دهد.
• اولتراسوند. برای ارزیابی عرض گردن رحم زن ممکن است یک اولتراسوند ترانس‌واژینال انجام گیرد. یک تست اولتراسوند دیگر نیز ممکن است برای بررسی مشکلات احتمالی بچه یا جفت، تأیید وضعیت قرارگیری بچه در رحم، ارزیابی حجم مایع آمنیوتیک، و تخمین وزن بچه انجام شود.
• پایش رحم. پزشک ممکن است پایش رحم برای اندازه‌گیری مدت و فاصلۀ میان انقباضات رحمی زن را در دستور کار قرار دهد.
• تست‌های آزمایشگاهی. پزشک ممکن است به گرفتن سواب از ترشحات واژن برای بررسی وجود برخی عفونت‌ها و فیبرونکتین جنین - ماده‌ای که نقش نوعی چسب را بین کیسۀ جنین و جدار رحم بازی می‌کند و در طول درد زایمان تخلیه می‌شود - را بررسی می‌کند. این نتایج در ترکیب با دیگر ریسک فاکتورها مرور می‌شود. از زنان یک نمونه ادرار گرفته می‌شود تا احتمال وجود برخی باکتری‌ها ارزیابی گردد.
درمان زایمان زودرس
دارو
وقتی زن در فرآیند زایمان قرار می‌گیرد هیچ دارو یا عمل جراحی برای متوقف کردن آن وجود ندارد. به هر حال پزشک ممکن است داروهای زیر را توصیه کند:
• کورتیکوستروئیدها. اگر زن در فاصلۀ هفته 24 و هفته 34 بارداری قرار داشته باشد پزشک ممکن است تزریق یک استروئید قوی را برای سرعت بخشیدن به رشد و نمُو ریه بچه توصیه کند. اگر ریسک وضع حمل زن در طول هفت روز مطرح باشد احتمال توصیه به تزریق کورتیکوستروئیدها از هفته 23 بارداری وجود خواهد داشت. به علاوه کورتیکوستروئیدها ممکن است در فاصله هفته 34 و هفته 36 و 6 روز از بارداری در صورت وجود ریسک زایمان در طول 7 روز وجود داشته و یک دور پیشین کورتیکوستروئد بیش از 14 روز قبل به زن داده شده باشد، برای زن تجویز شود.
• منیزیم سولفات. در صورتی که زن در ریسک بالایی برای زایمان در فاصلۀ هفته 24 و 32 بارداری قرار داشته باشد امکان تجویز منیزیم سولفات وجود خواهد داشت. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که منیزیم سولفات می‌تواند خطر برخی انواع خاص آسیب‌دیدگی مغزی (فلج مغز) را در مورد بچه‌های متولد شده پیش از هفته 32 بارداری کاهش دهد.
• توکولیتیک. دکتر ممکن است برای توقف موقتی انقباضات رحمی به زن دارویی به نام توکولیتیک را تجویز کند. این داروها قادر نیستند تا درد زایمان را بیش از دو روز متوقف کنند زیرا آنها علت زیربنایی ایجاد زایمان زودرس را هدف قرار نمی‌هند. در هر حال، این داروها قادرند تا زمان کافی را برای داروهای کورتیکوستروئیدی در راستای ایجاد بیشترین سودمندی فراهم کنند، و در صورت لزوم زن به یک مرکز پزشکی دارای تجهیزات کافی برای مراقبت تخصصی از بچه زودرس منتقل می‌گردد. در صورتی که زن دچار برخی اختلالات مثل هیپرتانسیون ناشی از بارداری باشد، پزشک داروی توکولیتیک را تجویز نمی‌کند.
اگر زن در بیمارستان بستری نباشد، باید مکرراً توسط پزشک ویزیت شود به شکلی که پزشک بتواند نشانه‌ها و علایم زایمان زودرس را مورد پایش قرار دهد.
اقدامات جراحی
در مورد برخی از زنان، یک اقدام جراحی به نام سرکلاژ گردن رحم می‌تواند به زنان در معرض زایمان زودرس بر اثر کوتاه بودن گردن رحم، کمک کند. در طول این عمل جراحی، گردن رحم با نخ بخیه قوی دوخته می‌شود. به طور معمول بخیه‌های دوخت مزبور پس از پایان هفته 36 بارداری برداشته می‌شوند. در صورت لزوم می‌توان آنها را زودتر نیز از بدن خارج کرد.
سرکلاژ سرویکال ممکن است در هنگامی که زن به هفته 24 بارداری خود نرسیده است تجویز شود، اگر زن دارای تاریخچۀ زایمان زودرس داشته باشد و در سونوگرافی نیز مشخص شود که گردن رحم باز شده است یا اینکه عرض آن کمتر از 25 میلی‌متر است./
Source:
Preterm labor
By Mayo Clinic Staff
Feb. 20, 2018
