اترواسکلروزیس یا تصلب شرایین - علل، علایم، و درمان

• جوزف نوردکویست، دکتر دانیل مورل
• ترجمه هامیک رادیان

اترواسکلروزیس (یا بیماری عروق اترواسکلروتیک) اختلالی است که در آن شریان‏‌ها به علت تشکیل پلاک در اطراف دیوارۀ شریان باریک و سخت می‎شوند.
این بیماری جریان خون را در بدن مختل می‎کند، و انسان را در خطر عوارض جدی قلبی عروقی قرار می‎دهد.
مطالب این مقاله:
• اترواسکلروزیس چیست؟
• علل
• علایم
• بیماری شریان محیطی
• ارتریواسکلروزیس در برابر اترواسکلروزیس
• تشخیص
• درمان
• پیشگیری

اترواسکلروزیس چیست؟
شریان‌ها خون را از قلب به دیگر نقاط بدن می‎رسانند. آنها بافتی با یک لایۀ سلولی دارند که شریان‎ها را صاف و صیقلی نگه می‎دارد و امکان جریان آسان خون را برایشان به وجود می‎آورد. این بافت اندوتلیوم نامیده می‎شود.
اترواسکلروزیس زمانی شروع می‎شود که اندوتلیوم آسیب می‎بیند، و امکان می‎دهد تا کلسترول LDL (کلسترول بد) داخل دیوارۀ شریان انباشته شود.
بدن ماکروفژها - نوعی از گلبول سفید خون - را برای روفتن و تمیز کردن این کلسترول انباشته شده می‎فرستد، اما برخی اوقات سلول‎ها در محل آسیب دیده باقی می‎مانند. به مرور زمان، پلاک می‎تواند از تجمع کلسترول، ماکروفاژها، کلسیم و دیگر مواد خون ایجاد شود.
گاهی اوقات پلاک به اندازۀ معینی رشد کرده و سپس رشد آن متوقف می‎شود، که این سبب می‎گردد تا فرد دچار مشکلی نشود. به هر جهت، در برخی مواقع پلاک شریان را مسدود کرده جریان خون به اطراف بدن را مختل می‏کند. این وضعیت احتمال ایجاد لخته‎های خون را بیشتر می‎کند، که این می‎تواند به شکل اختلالات تهدید کنندۀ حیات بروز کند.
در برخی موارد در نهایت پلاک از محل تشکیل خود جدا می‎شود. اگر چنین اتفاقی بیفتد، اجزاء سلول‎های خون به نام ترومبوسیت‌ها (یا پلاکت‏ها)، در ناحیۀ آسیب دیده انباشته می‎شوند. این تکه‎ها می‎توانند در مرحلۀ بعد به همدیگر بچسبند، و لخته‎های خونی را تشکیل دهند. این روند می‎تواند در مغز به بروز استروک و در قلب به حملۀ قلبی منجر شود.
این وضعیت می‎تواند به کل شاخسار‎های شریانی آسیب بزند، اما عمدتاً به شریان‎های تحت فشار بالا صدمه می‎زند.

علل اترواسکلروزیس
برخی عوامل می‎توانند به سطح داخلی شریان (اندوتلیوم) آسیب بزنند و محرک اترواسکلروزیس شوند. این عوامل عبارتند از:
• فشار خون بالا (هیپرتانسیون)
• میزان بالای کلسترول
• مصرف سیگار و دخانیات
• میزان بالای قند در خون
برخی مردم در ریسک بالاتری برای ابتلا به این وضعیت قرار دارند:
• دیابت – بیماران دیابتی دارای کنترل ضعیف بر بیماری، که مکرراً سطح قند خون آنها افزایش می‎یابد، احتمال بیشتری دارد که دچار اترواسکلروزیس شوند.
• ژنتیک – مردم دارای والد یا والدین یا خواهر و برادر دچار اترواسکلروزیس و بیماری قلبی عروقی بیش از دیگران در ریسک ابتلا به اترواسکلروزیس قرار دارند.
• آلودگی هوا – به نظر می‎رسد قرار داشتن در معرض هوای آلوده ریسک تشکیل کلسترول در شریان‎های کرونری را افزایش می‎دهد.

علایم اترواسکلروزیس
نخستین نشانه‌های اترواسکلروزیس می‎تواند در طول دوران نوجوانی با ظاهر شدن رگه‎های گلبول‎های سفید خون روی دیوارۀ شریان بروز کند. اغلب اوقات هیچ علامتی از بیماری وجود ندارد تا اینکه پلاک پاره شده یا جریان خون دچار محدودیت زیاد می‎شود، که به طور معمول بروز این روند به چندین سال وقت نیاز دارد.
علایم بیماری بسته به این است که کدام شریان‎ها آسیب دیده باشند:

شریان‎های کاروتید
شریان‎های کاروتید خون را به مغز می‎رسانند؛ وقتی جریان خون کاروتید دچار محدودیت شود، مردم ممکن است دچار سکته مغزی شوند و علایم زیر را تجربه کنند:
• ضعف
• دشواری تنفس
• سردرد
• بی‎حسی در ناحیۀ صورت
• فلج

شریان‎های کرونری
شریان‎های کرونری خون را به قلب می‎رسانند؛ وقتی جریان خون به قلب دچار محدودیت شود، این وضعیت می‎تواند به بروز آنژین و حمله قلبی منجر گردد. علایم عبارتند از:
• استفراغ
• اضطراب بیش از حد
• درد قفسۀ سینه
• سرفه
• حالت غش

شریان‎های کلیوی
شریان‎های کلیوی خون را به کلیه‎ها می‎رسانند. اگر جریان خون در این شریان‎ها دچار محدودیت شود، ریسک جدی توسعۀ بیماری مزمن کلیوی وجود خواهد داشت و بیمار ممکن است علایم زیر را تجربه کند:
• فقدان اشتها
• ورم دست و پا
• دشواری تمرکز

بیماری شریان محیطی
در بیماری شریان پیرامونی شریان‎های مسؤول حمل خون به اندام‎ها (اغلب اوقات پاها) مسدود می‎شوند. شایع‌ترین علامت در این مورد درد پا، یا در یک پا یا در هر دو پا است، که معمولاً در ماهیچه‌ها، ران‎ها یا ناحیۀ باسن بروز می‎کند.
درد ممکن است به صورت بروز حالت سنگینی، گرفتگی یا درد کسالت‎آور در عضلات پا توصیف شود. دیگر علایم شامل موارد زیرند:
• ریزش مو در ناحیۀ ساق پا یا کل پا
• ناتوانی مردانه (اختلال نعوظ)
• احساس بی‎حسی در پاها
• رنگ پوست پاها در ناحیۀ زیر زانو تغییر می‎کند
• ناخن پا زمخت‎تر می‎شود
• ایجاد ضعف در پا

ارتریواسکلروزیس در برابر اترواسکلروزیس
ارترواسکلروزیس و اتریواسکلروزیس بیماری‎های متفاوتی هستند.
• ارتریواسکلروزیس خشکی و سفتی دیوارهای شریان است.
• اترواسکلروزیس باریک شدن شریان به علت تشکیل پلاک است. اترواسکلروزیس یک نوع خاص ارترواسکلروزیس محسوب می‎شود.
تمامی بیماران مبتلا به اترواسکلروزیس دچار ارترواسکلروزیس هستند، اما بیماران مبتلا به ارتریواسکلروزیس لزوماً به اترواسکلروزیس مبتلا نیستند. به هر جهت، این دو اصطلاح معمولاً در یک معنی مشابه به کار می‎روند.

تشخیص اترواسکلروزیس
افرادی که در خطر ابتلا به اترواسکلروزیس قرار دارند باید مورد بررسی قرار گیرند زیرا علایم بیماری خود را تا هنگام توسعۀ بیماری قلبی عروقی نشان نمی‎دهد. تشخیص بر مبنای تاریخچۀ پزشکی بیمار، نتایج آزمایش‎ها و معاینۀ جسمانی انجام می‎شود.
تست‏‌های خون میزان قند، چربی، و پروتئین موجود در خون را اندازه‌گیری می‎کنند. اگر میزان چربی و قند خون بالا باشد، این می‎تواند نشانگر بالا بودن خطر ابتلا به اترواسکلروزیس باشد.

معاینۀ فیزیکی
• دکتر با استفاده از استتسکوپ به صدای شریان‌ها گوش می‏‌دهد تا پی ببرد که آیا صدای نامعمول "شره" به علت بی‎نظمی جریان خون به گوش می‎رسد یا خیر. اگر چنین صدایی وجود داشته باشد می‎تواند علامت این باشد که پلاک جریان خون را دچار محدودیت کرده است.
• در عین حال ممکن است یک ضربان بسیار ضعیف زیر ناحیۀ شریان باریک شده وجود داشته باشد. گاهی از اوقات هیچ ضربان قابل کشفی وجود ندارد.
• اندام آسیب دیده ممکن است دارای فشار خون غیر نرمال باشد.
• ممکن است نشانه‎های آنوریسم (برآمدگی سرخرگی) پشت زانوی بیمار یا در ناحیۀ شکم وی وجود داشته باشد.
• در نواحی دچار محدودیت جریان خون، زخم‎ها ممکن است به طور کامل التیام پیدا نکنند.

اولتراسوند – اسکن اولتراسوند می‎تواند فشار خون را در نواحی خاص بدن بررسی کند. تغییرات فشار نشان می‎دهد که شریان‎ها در چه نقاطی دچار انسداد جریان خون هستند.

CT اسکن – این اسکن می‎تواند برای یافتن شریان‎های سخت و باریک شده مورد استفاده قرار گیرد.

درمان اترواسکلروزیس
دکتر به افراد در معرض خطر ابتلا به اترواسکلروزیس توصیه می‎کند تا سبک زندگی خود را تغییر دهند و وزن خود را در محدودۀ سالم نگه دارند. در برخی موارد، درمان ممکن است شامل جراحی یا تجویز دارو باشد.

تغییرات سبک زندگی – این تغییرات بر مدیریت وزن، فعالیت جسمانی، و پیروی از رژیم غذایی سالم متمرکز است. دکتر ممکن است به بیمار مصرف فیبرهای قابل حل و محدود کردن مصرف چربی‌های اشباع شده، نمک و مشروبات الکلی و ترک سیگار را توصیه کند.

دارو – برخی از داروها به پیشگیری از تشکیل پلاک یا لخته‎های خون کمک می‌کنند (داروهای ضد پلاکت). داروهای دیگری مثل استاتین‎ها ممکن است برای کاهش کلسترول توصیه شود، و مهار کننده‎های آنزیم تبدیل آنژیوتنسین (ACE) برای کاهش فشار خون توصیه می‎شود.

جراحی – موارد شدید اترواسکلروزیس را ممکن است با استفاده از عمل جراحی درمان کنند که شامل اقداماتی مثل انژیوپلاستی یا پیوند بای‌پس شریان کرونری (CABG) می‎شود.
انژیوپلاستی شامل باز کردن شریان و رفع انسداد به شکلی است که جریان خون به شکل کامل صورت پذیرد. CABG یک اقدام جراحی است که در آن از شریان‎های نواحی دیگر بدن برای ایجاد یک مسیر فرعی جهت جریان خون استفاده می‎شود.

پیشگیری از اترواسکلروزیس
رعایت سبک زندگی سالم بهترین روش برای محدود کردن خطر ابتلا به اترواسکلروزیس است.

رژیم غذایی – سعی کنید تا از مصرف چربی‎های اشباع شده خودداری نمایید زیرا آنها میزان کلسترول بد را در بدن افزایش می‎دهند. غذاهای مندرج در فهرست زیر سرشار از چربی‎های غیر اشباع هستند که می‎توانند باعث کاهش سطح کلسترول بد در خون شوند.
• روغن زیتون
• آووکادو
• گردو
• ماهی‎های چرب
• آجیل
• دانه‎های خوراکی

ورزش – ورزش باعث ایجاد تناسب اندام و کاهش فشار خون می‎شود. ورزش در عین حال به کاهش وزن نیز کمک می‎کند.
مصرف سیگار و دخانیات – سیگار یکی از ریسک فاکتورهای اصلی اترواسکلروزیس است که در عین حال باعث افزایش فشار خون می‎شود. ترک سیگار برای عدم ابتلا به اترواسکلروزیس نقش حیاتی دارد.

Source:
Atherosclerosis: Causes, symptoms, and treatments
Last updated Mon 3 July 2017
By Joseph Nordqvist
Reviewed by Daniel Murrell, MD