• جوزف نوردکویست، دکتر دانیل مورل
• ترجمه هامیک رادیان
اترواسکلروزیس (یا بیماری عروق اترواسکلروتیک) اختلالی است که در آن شریان‌ها به علت تشکیل پلاک در اطراف دیوارۀ شریان باریک و سخت می‌شوند.
این بیماری جریان خون را در بدن مختل می‌کند، و انسان را در خطر عوارض جدی قلبی عروقی قرار می‌دهد.
مطالب این مقاله:
• اترواسکلروزیس چیست؟
• علل
• علایم
• بیماری شریان محیطی
• ارتریواسکلروزیس در برابر اترواسکلروزیس
• تشخیص
• درمان
• پیشگیری
اترواسکلروزیس چیست؟
شریان‌ها خون را از قلب به دیگر نقاط بدن میرسانند. آنها بافتی با یک لایۀ سلولی دارند که شریان‌ها را صاف و صیقلی نگه میدارد و امکان جریان آسان خون را برایشان به وجود میآورد. این بافت اندوتلیوم نامیده می‌شود.
اترواسکلروزیس زمانی شروع می‌شود که اندوتلیوم آسیب میبیند، و امکان می‌دهد تا کلسترول LDL (کلسترول بد) داخل دیوارۀ شریان انباشته شود.
بدن ماکروفژها - نوعی از گلبول سفید خون - را برای روفتن و تمیز کردن این کلسترول انباشته شده میفرستد، اما برخی اوقات سلولها در محل آسیب دیده باقی میمانند. به مرور زمان، پلاک می‌تواند از تجمع کلسترول، ماکروفاژها، کلسیم و دیگر مواد خون ایجاد شود.
گاهی اوقات پلاک به اندازۀ معینی رشد کرده و سپس رشد آن متوقف می‌شود، که این سبب می‌گردد تا فرد دچار مشکلی نشود. به هر جهت، در برخی مواقع پلاک شریان را مسدود کرده جریان خون به اطراف بدن را مختل می‌کند. این وضعیت احتمال ایجاد لخته‌های خون را بیشتر می‌کند، که این می‌تواند به شکل اختلالات تهدید کنندۀ حیات بروز کند.
در برخی موارد در نهایت پلاک از محل تشکیل خود جدا می‌شود. اگر چنین اتفاقی بیفتد، اجزاء سلول‌های خون به نام ترومبوسیت‌ها (یا پلاکتها)، در ناحیۀ آسیب دیده انباشته می‌شوند. این تکهها می‌توانند در مرحلۀ بعد به همدیگر بچسبند، و لخته‌های خونی را تشکیل دهند. این روند می‌تواند در مغز به بروز استروک و در قلب به حملۀ قلبی منجر شود.
این وضعیت می‌تواند به کل شاخسارهای شریانی آسیب بزند، اما عمدتاً به شریانهای تحت فشار بالا صدمه می‌زند.
علل اترواسکلروزیس
برخی عوامل می‌توانند به سطح داخلی شریان (اندوتلیوم) آسیب بزنند و محرک اترواسکلروزیس شوند. این عوامل عبارتند از:
• فشار خون بالا (هیپرتانسیون)
• میزان بالای کلسترول
• مصرف سیگار و دخانیات
• میزان بالای قند در خون
برخی مردم در ریسک بالاتری برای ابتلا به این وضعیت قرار دارند:
• دیابت – بیماران دیابتی دارای کنترل ضعیف بر بیماری، که مکرراً سطح قند خون آنها افزایش مییابد، احتمال بیشتری دارد که دچار اترواسکلروزیس شوند.
• ژنتیک – مردم دارای والد یا والدین یا خواهر و برادر دچار اترواسکلروزیس و بیماری قلبی عروقی بیش از دیگران در ریسک ابتلا به اترواسکلروزیس قرار دارند.
• آلودگی هوا – به نظر میرسد قرار داشتن در معرض هوای آلوده ریسک تشکیل کلسترول در شریانهای کرونری را افزایش می‌دهد.
علایم اترواسکلروزیس
نخستین نشانه‌های اترواسکلروزیس می‌تواند در طول دوران نوجوانی با ظاهر شدن رگههای گلبولهای سفید خون روی دیوارۀ شریان بروز کند. اغلب اوقات هیچ علامتی از بیماری وجود ندارد تا اینکه پلاک پاره شده یا جریان خون دچار محدودیت زیاد می‌شود، که به طور معمول بروز این روند به چندین سال وقت نیاز دارد.
علایم بیماری بسته به این است که کدام شریان‌ها آسیب دیده باشند:
شریانهای کاروتید
شریانهای کاروتید خون را به مغز میرسانند؛ وقتی جریان خون کاروتید دچار محدودیت شود، مردم ممکن است دچار سکته مغزی شوند و علایم زیر را تجربه کنند:
• ضعف
• دشواری تنفس
• سردرد
• بی‌حسی در ناحیۀ صورت
• فلج
شریانهای کرونری
شریانهای کرونری خون را به قلب میرسانند؛ وقتی جریان خون به قلب دچار محدودیت شود، این وضعیت می‌تواند به بروز آنژین و حمله قلبی منجر گردد. علایم عبارتند از:
• استفراغ
• اضطراب بیش از حد
• درد قفسۀ سینه
• سرفه
• حالت غش
شریانهای کلیوی
شریانهای کلیوی خون را به کلیه‌ها میرسانند. اگر جریان خون در این شریان‌ها دچار محدودیت شود، ریسک جدی توسعۀ بیماری مزمن کلیوی وجود خواهد داشت و بیمار ممکن است علایم زیر را تجربه کند:
• فقدان اشتها
• ورم دست و پا
• دشواری تمرکز
بیماری شریان محیطی
در بیماری شریان پیرامونی شریانهای مسؤول حمل خون به اندامها (اغلب اوقات پاها) مسدود می‌شوند. شایع‌ترین علامت در این مورد درد پا، یا در یک پا یا در هر دو پا است، که معمولاً در ماهیچه‌ها، رانها یا ناحیۀ باسن بروز می‌کند.
درد ممکن است به صورت بروز حالت سنگینی، گرفتگی یا درد کسالتآور در عضلات پا توصیف شود. دیگر علایم شامل موارد زیرند:
• ریزش مو در ناحیۀ ساق پا یا کل پا
• ناتوانی مردانه (اختلال نعوظ)
• احساس بی‌حسی در پاها
• رنگ پوست پاها در ناحیۀ زیر زانو تغییر می‌کند
• ناخن پا زمختتر می‌شود
• ایجاد ضعف در پا
ارتریواسکلروزیس در برابر اترواسکلروزیس
ارترواسکلروزیس و اتریواسکلروزیس بیماری‌های متفاوتی هستند.
• ارتریواسکلروزیس خشکی و سفتی دیوارهای شریان است.
• اترواسکلروزیس باریک شدن شریان به علت تشکیل پلاک است. اترواسکلروزیس یک نوع خاص ارترواسکلروزیس محسوب می‌شود.
تمامی بیماران مبتلا به اترواسکلروزیس دچار ارترواسکلروزیس هستند، اما بیماران مبتلا به ارتریواسکلروزیس لزوماً به اترواسکلروزیس مبتلا نیستند. به هر جهت، این دو اصطلاح معمولاً در یک معنی مشابه به کار میروند.
تشخیص اترواسکلروزیس
افرادی که در خطر ابتلا به اترواسکلروزیس قرار دارند باید مورد بررسی قرار گیرند زیرا علایم بیماری خود را تا هنگام توسعۀ بیماری قلبی عروقی نشان نمیدهد. تشخیص بر مبنای تاریخچۀ پزشکی بیمار، نتایج آزمایشها و معاینۀ جسمانی انجام می‌شود.
تستهای خون میزان قند، چربی، و پروتئین موجود در خون را اندازه‌گیری می‌کنند. اگر میزان چربی و قند خون بالا باشد، این می‌تواند نشانگر بالا بودن خطر ابتلا به اترواسکلروزیس باشد.
معاینۀ فیزیکی
• دکتر با استفاده از استتسکوپ به صدای شریان‌ها گوش می‌دهد تا پی ببرد که آیا صدای نامعمول "شره" به علت بی‌نظمی جریان خون به گوش میرسد یا خیر. اگر چنین صدایی وجود داشته باشد می‌تواند علامت این باشد که پلاک جریان خون را دچار محدودیت کرده است.
• در عین حال ممکن است یک ضربان بسیار ضعیف زیر ناحیۀ شریان باریک شده وجود داشته باشد. گاهی از اوقات هیچ ضربان قابل کشفی وجود ندارد.
• اندام آسیب دیده ممکن است دارای فشار خون غیر نرمال باشد.
• ممکن است نشانه‌های آنوریسم (برآمدگی سرخرگی) پشت زانوی بیمار یا در ناحیۀ شکم وی وجود داشته باشد.
• در نواحی دچار محدودیت جریان خون، زخمها ممکن است به طور کامل التیام پیدا نکنند.
اولتراسوند – اسکن اولتراسوند می‌تواند فشار خون را در نواحی خاص بدن بررسی کند. تغییرات فشار نشان می‌دهد که شریان‌ها در چه نقاطی دچار انسداد جریان خون هستند.
CT اسکن – این اسکن می‌تواند برای یافتن شریانهای سخت و باریک شده مورد استفاده قرار گیرد.
درمان اترواسکلروزیس
دکتر به افراد در معرض خطر ابتلا به اترواسکلروزیس توصیه می‌کند تا سبک زندگی خود را تغییر دهند و وزن خود را در محدودۀ سالم نگه دارند. در برخی موارد، درمان ممکن است شامل جراحی یا تجویز دارو باشد.
تغییرات سبک زندگی – این تغییرات بر مدیریت وزن، فعالیت جسمانی، و پیروی از رژیم غذایی سالم متمرکز است. دکتر ممکن است به بیمار مصرف فیبرهای قابل حل و محدود کردن مصرف چربی‌های اشباع شده، نمک و مشروبات الکلی و ترک سیگار را توصیه کند.
دارو – برخی از داروها به پیشگیری از تشکیل پلاک یا لخته‌های خون کمک می‌کنند (داروهای ضد پلاکت). داروهای دیگری مثل استاتین‌ها ممکن است برای کاهش کلسترول توصیه شود، و مهار کنندههای آنزیم تبدیل آنژیوتنسین (ACE) برای کاهش فشار خون توصیه می‌شود.
جراحی – موارد شدید اترواسکلروزیس را ممکن است با استفاده از عمل جراحی درمان کنند که شامل اقداماتی مثل انژیوپلاستی یا پیوند بای‌پس شریان کرونری (CABG) می‌شود.
انژیوپلاستی شامل باز کردن شریان و رفع انسداد به شکلی است که جریان خون به شکل کامل صورت پذیرد. CABG یک اقدام جراحی است که در آن از شریانهای نواحی دیگر بدن برای ایجاد یک مسیر فرعی جهت جریان خون استفاده می‌شود.
پیشگیری از اترواسکلروزیس
رعایت سبک زندگی سالم بهترین روش برای محدود کردن خطر ابتلا به اترواسکلروزیس است.
رژیم غذایی – سعی کنید تا از مصرف چربی‌های اشباع شده خودداری نمایید زیرا آنها میزان کلسترول بد را در بدن افزایش میدهند. غذاهای مندرج در فهرست زیر سرشار از چربی‌های غیر اشباع هستند که می‌توانند باعث کاهش سطح کلسترول بد در خون شوند.
• روغن زیتون
• آووکادو
• گردو
• ماهیهای چرب
• آجیل
• دانههای خوراکی
ورزش – ورزش باعث ایجاد تناسب اندام و کاهش فشار خون می‌شود. ورزش در عین حال به کاهش وزن نیز کمک می‌کند.
مصرف سیگار و دخانیات – سیگار یکی از ریسک فاکتورهای اصلی اترواسکلروزیس است که در عین حال باعث افزایش فشار خون می‌شود. ترک سیگار برای عدم ابتلا به اترواسکلروزیس نقش حیاتی دارد.
Source:
Atherosclerosis: Causes, symptoms, and treatments
Last updated Mon 3 July 2017
By Joseph Nordqvist
Reviewed by Daniel Murrell, MD
مطالب پیشنهادی ما برای مطالعه
آیا استاتین‌ها بهترین داروهای کاهش کلسترول هستند؟
استاتین‌ها داروهایی هستند که یک آنزیم تولید کلسترول در کبد به نام HMG-CoA ردوکتاز را بلوک می‌کنند. این کار باعث کاهش تولید لیپوپروتین کم‌چگالی (LDL) – کلسترول موسوم به "بد" (که می‌تواند حملة قلبی، سکت
دکتر فریدون علا: انگیزهای بالاتر از عشق نیست!
مصاحبه با استاد دکتر فریدون علاء، بنیان‌گذار «سازمان ملی انتقال خون ایران» و پدر جامعۀ هموفیلی ایران
