• کریستین نوردکویست
• مرور از: دانشکده پزشکی دانشگاه ایلینویز - شیکاگو
• ترجمه نادر اکبری
ورید واریسی وریدی بزرگ شده، متورم، و پیچ خورده است که اغلب نمایی به رنگ آبی یا بنفش تیره دارد. آنها وقتی ایجاد می‌شوند که دریچه‌های معیوب درون وریدها به خون امکان جریان یافتن در مسیر خطا یا ایجاد حوضک‌های کوچک را می‌دهد.
گمان میرود که بیش از 23 درصد تمامی بزرگسالان دچار وریدهای واریسی باشند. تقریباً یک‌چهارم جمعیت بزرگسالان ایالات متحد آمریکا دچار وریدهای واریسی است.
اما اگرچه ورید واریسی ناخوشایند است به ندرت به دلایل مرتبط به سلامت نیاز به درمان دارد.
به هر جهت اگر بیمار دچار ورم، کسالت، و درد پا شود و ناراحتی وی در حد قابل ملاحظهای افزایش یابد، درمان ضروری است. خوشبختانه در این مورد طیفی از درمان‌های مختلف شامل مداوای خانگی در دسترس است.
گهگاه و در موارد بسیار نادر امکان پارگی وریدهای واریسی یا توسعۀ آن به اولسرهای واریسی روی پوست وجود دارد. این وضعیت‌ها نیازمند درمان هستند.
مطالب این مقاله:
• علل
• علایم
• درمان
• تشخیص
• عوارض
علل وریدهای واریسی
وریدها دارای دریچه‌های یک‌طرفه هستند به طوری که خون فقط می‌تواند در یک مسیر به حرکت خود ادامه دهد. اگر دیوارۀ ورید کشیده شود و انعطاف‌پذیری خود (خاصیت الاستیک) را از دست دهد، دریچهها ممکن است ضعیف شوند. دریچۀ ضعیف به خون امکان نشت به عقب و در نهایت جریان یافتن در مسیر مخالف را می‌دهد. وقتی چنین اتفاقی رخ دهد، امکان انباشت خون در ورید ایجاد می‌شود، که در ادامه به بزرگ شدن و تورم ورید منجر میگردد.
وریدهایی که در دورترین فاصله از قلب قرار دارند، مثل رگ‌های ناحیۀ پاها، اغلب اوقات بیشتر دچار آسیب می‌شوند. دلیلش این است که نیروی گرانش (جاذبۀ زمین) برگشت جریان خون به قلب را دشوارتر میسازد. هر اختلالی که باعث ایجاد فشار بر شکم شود پتانسیل ایجاد وریدهای واریسی را دارد. برای مثال بارداری، یبوست، و در موارد نادر، تومورها.
کارشناسان در مورد علت کشیده شدن دیوارۀ وریدها یا معیوب شدن دریچهها مطمئن نیستند. در بسیاری از موارد، این اتفاق بیهیچ دلیل روشنی رخ می‌دهد. به هر جهت، ریسک فاکتورها در این مورد شامل موارد زیر است:
• یائسگی
• بارداری
• سن بالای 50 سال
• سر پا ایستادن در زمانهای طولانی
• تاریخچۀ خانوادگی وریدهای واریسی
• چاقی
علایم وریدهای واریسی
در اغلب موارد دردی در کار نیست، اما نشانه‌ها و علایم وریدهای واریسی میتوانند شامل موارد زیر باشند:
• وریدها پیچ خورده، متورم و توده شده به نظر میرسند
• وریدها نمایی آبی یا بنفش سیر پیدا میکنند
برخی بیماران در عین حال ممکن است موارد زیر را تجربه کنند:
• درد پا
• بروز حالت سنگینی در پا به ویژه پش از ورزش یا در اوقات شب
• بروز جراحت مختصر در ناحیۀ آسیب دیده می‌تواند باعث ایجاد خونریزی بیش از حد نرمال شود
• لیپودرماتواسکلروزیس - چربی زیر پوست درست روی قوزک پا ممکن است سخت شود که نتیجۀ آن چروک خوردن پوست خواهد بود
• تورم قوزک پا
• تلانژکتازی در پای آسیب دیده (یا ورید عنکبوتی)
• امکان دارد نوعی تغییر رنگ صیقلی در نزدیکی وریدهای واریسی ایجاد شود که معمولاً به صورت قهوهای یا آبی به نظر میرسد
• اگزمای وریدی (درماتیت استازیس) - پوست ناحیۀ آسیب دیده قرمز رنگ، خشک و خارش‌دار می‌شود.
• وقتی فرد ناگهان سر پا بایستد در مورد برخی اشخاص این کار به کرامپ پا منجر می‌شود
• درصد قابل توجهی از مردم مبتلا به وریدهای واریسی دچار سندرم پای بیقرار می‌شوند
• اتروفی بلانکی - لکه‌های نامنظم سفید رنگی است که مثل جای زخم به نظر میرسند و در ناحیۀ قوزک پا ظاهر می‌شوند
درمان وریدهای واریسی
اگر بیمار دچار علایم یا ناراحتی نباشد و مشکلی از بابت نمای ظاهری وریدهای واریسی نداشته باشد، ممکن است به درمان نیز نیازی نباشد. به هر جهت، اگر علایم وجود داشته باشد، برای کاهش ناراحتی، در دستور کار قرار دادن عوارضی مثل اولسرهای پا، تغییر رنگ پوست یا ورم، درمان باید مد نظر قرار گیرد.
برخی از بیماران نیز ممکن است به انگیزههای زیبایی شناختی تمایل به درمان داشته باشند و بخواهد از دست وریدهای واریسی "زشت" خلاص شوند.
مراقبت شخصی و درمان خانگی
مواردی که در خانه قابل رعایت هستند و میتوانند باعث بهبود درد و پیشگیری از وخامت وریدهای واریسی شوند عبارتند از:
• ورزش
• کاهش وزن
• در ارتفاع قرار دادن پا
• اجتناب از نشستن یا ایستادن طولانی مدت
در عین حال داروهای گیاهی متعددی که به صورت غیر نسخهای به فروش میرسند برای وریدهای واریسی در دسترس است. این داروها عموماً به شکل کرمهای موضعی و نرم کننده در بازار موجودند. داروهای مزبور میتوانند به نرم و آرام شدن درد و بهبود آرامش بیمار کمک کنند و نمای ظاهری وریدهای واریسی را بهتر نمایند.
جوراب‌های کمپرس
جوراب‌های کمپرس (معروف به جوراب واریس) پاها را فشرده کرده و باعث بهبود جریان گردش خون می‌شوند. این جورابها از طرق زیر عمل میکنند:
• عموماً قوک پا را به سختی در بر میگیرند
• به تدریج فشار آنها در قسمتهای بالاتر پا کاهش پیدا می‌کند
• در نتیجه جوراب‌های کمپرس جریان خون به سمت بالا و در خلاف جهت اعمال نیروی جاذبه در راستای قلب را پشتیبانی میکنند.
برای بسیاری از بیماران استفاده از این جورابها به ایجاد راحتی، کاهش درد و میزان ورم منجر می‌شود. هیچ مطالعهای با قطعیت عنوان نکرده است که این جورابها مانع تشدید وریدهای واریسی یا پیشگیری از بروز آنها می‌شوند. مطالعات در این مورد نتایح مخلوط و متضادی در پی داشته‌اند.
برخی بیماران ممکن است متوجه شوند که استفاده از این جورابها باعث خشک و لایهدار شدن پوست آنها می‌شود. اگر چنین اتفاقی رخ دهد مراجعه به دکتر الزامی است.
جراحی
اگر وریدهای واریسی بزرگ باشند ممکن است به برداشتن آنها توسط عمل جراحی نیاز باشد. این جراحی معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. در اغلب موارد بیمار می‌تواند در همان روز انجام عمل راهی خانه گردد. البته اگر عمل جراحی در مورد هر دو پا صورت گیرد بستری شدن موقتی در بیمارستان مورد نیاز خواهد بود.
درمان با لیزر اغلب برای رفع وریدهای کوچکتر و نیز برای وریدهای عنکبوتی مورد استفاده قرار گرفته است. اشعۀ نیرومند نور لیزر بر ورید متمرکز می‌شود که به تدریج آنها را محو کرده از بین میبرد.
بستن و سلب کردن
دو برش کــوچک جراحی، یکی در کشالۀ ران بیمار در قسمت بالای ورید مورد هدف، و دیگری در قسمت پایینتری از پا، یا در ناحیۀ مچ یا در ناحیۀ زانو، ایجاد می‌شود. قسمت بالای ورید بسته و عایق‌بندی می‌شود. یک سیم نازک و انعطاف‌پذیر از طریق انتهای ورید وارد و سپس بیرون کشیده می‌شود، که ورید را با خود خارج می‌کند.
این اقدام لزوماً نیازی به بستری کردن بیمار در بیمارستان ندارد. این عمل گاهی از اوقات سبب بروز کبودی، خونریزی، و درد می‌شود. در موارد بسیار نادر ممکن است بر اثر عمل مزبور ترومبوز ورید عمقی بروز کند.
پس از انجام جراحی، بیماران پیش از برگشتن به فعالیتهای عادی زندگی مثل رفتن به محل کار و انجام تکالیف روزمره نیاز به پشت سر گذاشتن دورهای 1 تا 3 هفتهای برای ریکاوری دارند. در طول دورۀ ریکاوری جوراب‌های کمپرس مورد استفاده قرار میگیرند.
اسکلروتراپی
یک مادۀ شیمیایی در وریدهای واریسی دارای اندازۀ کوچک و متوسط تزریق می‌شود که آنها را مجروح کرده و میبندد. چند هفته بعد واریس‌ها محو می‌شوند. ورید ممکن است به بیش از یک تزریق نیاز پیدا کند.
تخریب رادیوفرکانسی
یک شکاف کوچک در قسمت بالا یا پایین زانو ایجاد می‌شود، و به کمک یک اسکن اولتراسوند، یک لولۀ باریک (کاتتر) به داخل ورید فرو میرود.
دکتر یک کاوشگر را به‌درون کاتتر میفرستد که از آن انرژی رادیوفرکانسی ساطع می‌شود. انرژی مزبور باعث گرم شدن ورید میگردد که به‌نوبۀ خود کلاپس ورید را در پی دارد، و به شکل مؤثری ورید را بسته و عایق‌بندی می‌کند. این درمان برای وریدهای واریسی بزرگتر ارجحیت دارد. تخریب رادیوفرکانسی به طور معمول در شرایط بیحسی موضعی انجام می‌شود.
درمان با لیزر اینداونوس
یک کاتتر وارد ورید بیمار می‌شود. لیزر کوچکی از طریق کاتتر عبور داده شده و در بالای ورید هدف جایگذاری می‌شود. این لیزر امواج کم انرژی را به ورید تحمیل می‌کند که باعث سوزاندن و عایق‌بندی آن می‌شوند.
به کمک یک اسکن اولتراسوند دکتر لـیزر را در طول ورید به پیش میبرد و به تدریج کل ورید را سوزانده و آببندی می‌کند. این اقدام پزشکی تحت بیحسی موضعی انجام می‌شود. ممکن است مقدار جراحت عصب ایجاد شود که معمولاً اندک است.
فلبکتومی نور با قدرت متمرکز
یک چراغ مخصوص اندوسکپی از طریق یک شکاف کوچک از پوست عبور داده وارد بدن می‌شود به شکلی که دکتر بتواند وریدهای مورد نیاز برای خارج کردن را رویت کند. وریدهای هدف بریده شده و با استفاده از یک دستگاه مکنده از طریق شکاف جراحی ایجاد شده خارج می‌شوند.
برای انجام این عمل از بیهوشی عمومی یا بیحسی موضعی استفاده می‌شود. امکان بروز خونریزی و کبودی پس از این عمل وجود دارد.
تشخیص وریدهای واریسی
پزشک با یک معاینۀ بالینی، عمدتاً بصــری، تعیین می‌کند که بیمار دچار وریدهای واریسی است یا خیر. از بیمار خواسته می‌شود تا در طول معاینه سر پا بایستد. تستهای تشخیصی زیر در برخی مواقع کاربرد دارند:
• تست داپلر - یک اسکن اولتراسوند برای بررسی مسیر جریان خون در وریدها استفاده می‌شود. این تست همچنین لختههای خون یا انسدادهای احتمالی در وریدها را بررسی می‌کند.
• اسکن اولتراسوند رنگ مضاعف - این تســت تصاویر رنگی از ساختار وریدها ارائه می‌دهد، که به دکتر در شناسایی ناهنجاریهای احتمالی کمک می‌کند. تست مزبور همچنین می‌تواند سرعت جریان خون را اندازهگیری کند.
در عین حال امکان دارد تا از بیمار سؤالهایی در مورد علایم مطرح شود. در برخی موارد امکان ارجاع بیمار به یک متخصص عروق وجود دارد.
ریسک فاکتورها، عوارض، و پیشگیری
ریسک فاکتورهای زیر در مورد ابتلا به وریدهای واریسی با ریسک بالا مطرح شدهاند:
• جنس - احتـمال ابتلا زنان به وریدهای واریسی در ناحیۀ پاها بیش از مردان است. اعتقاد بر آن است که هورمونهای زنان میتوانند باعث شل شدن وریدها شوند. بنابراین استفاده از قرص‌های پیشگیری از بارداری یا درمان جایگزینی هورمون نیز می‌تواند باعث تقویت احتمال بروز وریدهای واریسی شود.
• ژنتیک - وریدهای واریسی اغلب در خانواده‌ها ادامه پیدا می‌کند.
• چاقی - اضافه وزن یا چاقی تأثیر قابل ملاحظهای بر افزایش ریسک ابتلا به وریدهای واریسی دارد.
• سن – وقتی پیر میشویم احتمال ابتلا به وریدهای واریسی به علت ساییدگی و پارگی عمومی وریدها افزایش پیدا می‌کند.
• برخی مشاغل - مشاغلی که در آنها فرد ناچار است تا در زمانهای طولانی سر پا بایستد میتوانند احتمال ابتلا به وریدهای واریسی را افزایش دهند.
بارداری و وریدهای واریسی
زنان در مقایسه با دیگر دورههای زندگی خود در دورۀ بارداری بیشتر در معرض خطر ابتلا به وریدهای واریسی قرار دارند. زنان باردار خون زیادی در داخل بدن خویش دارند و این خون اضافی فشار زیادی را بر سیستم گردش خون وارد می‌کند.
به علاوه تغییرات سطح هورمون‌ها می‌تواند به شل شدن دیوارۀ رگ‌های خونی منجر شود. این هر دو عامل ریسک ابتلا به وریدهای واریسی را افزایش می‌دهد.
وقتی جنین به رشد خود ادامه می‌دهد، فشار بیشتری بر وریدهای ناحیۀ لگن مادر وارد می‌شود. در اغلب موارد وریدهای واریسی پس از بارداری از بین میروند. اما موضوع همیشه چنین روالی را طی نمیکند و گاهی اوقات حتی پس از بهبود وریدهای واریسی برخی از آنها همچنان بر سر جای خود باقی میمانند.
عوارض مرتبط به وریدهای واریسی
هر اختلالی که در آن جریان کامل گردش خون کاهش یابد دارای ریسک بروز عوارض است. به هر جهت، در اکثر موارد وریدهای واریسی هیچ عارضهای در پی ندارند. اگر عوارض در این مورد بروز کنند، شامل موارد زیرند:
• خونریزی
• ترومبوفلبیتیس - وجود لختههای خون در پا سبب التهاب ورید می‌شود.
• نارسایی وریدی مزمن - پوست اکسیژن، مواد مغذی و ضایعات را به طور کامل رد و بدل نمیکند زیرا جریان خون دچار ضعف است. نارسایی وریدی مزمن سبب وریدهای واریسی نمیشود اما این دو مورد ارتباط نزدیکی با هم دارند.
مردم دچار نارسایی وریدی مزمن ممکن است به اگزمای واریسی، لیپودرماتواسکلروزیس (سفتی و زبری پوست) و اولسرهای وریدی مبتلا شوند. اولسرهای وریدی بنا به سنت در اطراف قوزک پا اغلب اوقات با یک پیشزمینۀ بروز تغییر رنگ در این ناحیه همراهند. مراجعه به پزشک برای ارزیابی نارسایی وریدی مزمن دارای اهمیت است./
در زمینه واریس مطالعه لین زیر در وبسایت مهرین - اخبار سلامت پیشنهاد می‌شود:
واریکوسل یا واریس بیضه - آیا باید در موردش نگران بود؟
Source:
Varicose veins: Causes, treatment, diagnosis, and prevention
Last updated Mon 24 April 2017
By Christian Nordqvist
Reviewed by University of Illinois-Chicago, School of Medicine
