وریدهای واریسی - علل، درمان، تشخیص، و پیشگیری

• کریستین نوردکویست
• مرور از: دانشکده پزشکی دانشگاه ایلی‎نویز - شیکاگو
• ترجمه نادر اکبری

ورید واریسی وریدی بزرگ شده، متورم، و پیچ خورده است که اغلب نمایی به رنگ آبی یا بنفش تیره دارد. آنها وقتی ایجاد می‌شوند که دریچه‌های معیوب درون وریدها به خون امکان جریان یافتن در مسیر خطا یا ایجاد حوضک‌های کوچک را می‎دهد.
گمان می‎رود که بیش از 23 درصد تمامی بزرگسالان دچار وریدهای واریسی باشند. تقریباً یک‌چهارم جمعیت بزرگسالان ایالات متحد آمریکا دچار وریدهای واریسی است.
اما اگرچه ورید واریسی ناخوشایند است به ندرت به دلایل مرتبط به سلامت نیاز به درمان دارد.
به هر جهت اگر بیمار دچار ورم، کسالت، و درد پا شود و ناراحتی وی در حد قابل ملاحظه‎ای افزایش یابد، درمان ضروری است. خوشبختانه در این مورد طیفی از درمان‌های مختلف شامل مداوای خانگی در دسترس است.
گهگاه و در موارد بسیار نادر امکان پارگی وریدهای واریسی یا توسعۀ آن به اولسرهای واریسی روی پوست وجود دارد. این وضعیت‌ها نیازمند درمان هستند.
مطالب این مقاله:
• علل
• علایم
• درمان
• تشخیص
• عوارض

علل وریدهای واریسی
وریدها دارای دریچه‌های یک‌طرفه هستند به طوری که خون فقط می‎تواند در یک مسیر به حرکت خود ادامه دهد. اگر دیوارۀ ورید کشیده شود و انعطاف‌پذیری خود (خاصیت الاستیک) را از دست دهد، دریچه‎ها ممکن است ضعیف شوند. دریچۀ ضعیف به خون امکان نشت به عقب و در نهایت جریان یافتن در مسیر مخالف را می‎دهد. وقتی چنین اتفاقی رخ دهد، امکان انباشت خون در ورید ایجاد می‎شود، که در ادامه به بزرگ شدن و تورم ورید منجر می‎گردد.
وریدهایی که در دورترین فاصله از قلب قرار دارند، مثل رگ‌های ناحیۀ پاها، اغلب اوقات بیشتر دچار آسیب می‎شوند. دلیلش این است که نیروی گرانش (جاذبۀ زمین) برگشت جریان خون به قلب را دشوارتر می‎سازد. هر اختلالی که باعث ایجاد فشار بر شکم شود پتانسیل ایجاد وریدهای واریسی را دارد. برای مثال بارداری، یبوست، و در موارد نادر، تومورها.
کارشناسان در مورد علت کشیده شدن دیوارۀ وریدها یا معیوب شدن دریچه‎ها مطمئن نیستند. در بسیاری از موارد، این اتفاق بی‎هیچ دلیل روشنی رخ می‎دهد. به هر جهت، ریسک فاکتورها در این مورد شامل موارد زیر است:
• یائسگی
• بارداری
• سن بالای 50 سال
• سر پا ایستادن در زمان‎های طولانی
• تاریخچۀ خانوادگی وریدهای واریسی
• چاقی

علایم وریدهای واریسی
در اغلب موارد دردی در کار نیست، اما نشانه‎ها و علایم وریدهای واریسی می‎توانند شامل موارد زیر باشند:
• وریدها پیچ خورده، متورم و توده شده به نظر می‎رسند
• وریدها نمایی آبی یا بنفش سیر پیدا می‎کنند
برخی بیماران در عین حال ممکن است موارد زیر را تجربه کنند:
• درد پا
• بروز حالت سنگینی در پا به ویژه پش از ورزش یا در اوقات شب
• بروز جراحت مختصر در ناحیۀ آسیب دیده می‎تواند باعث ایجاد خونریزی بیش از حد نرمال شود
• لیپودرماتواسکلروزیس - چربی زیر پوست درست روی قوزک پا ممکن است سخت شود که نتیجۀ آن چروک خوردن پوست خواهد بود
• تورم قوزک پا
• تلانژکتازی در پای آسیب دیده (یا ورید عنکبوتی)
• امکان دارد نوعی تغییر رنگ صیقلی در نزدیکی وریدهای واریسی ایجاد شود که معمولاً به صورت قهوه‎ای یا آبی به نظر می‎رسد
• اگزمای وریدی (درماتیت استازیس) - پوست ناحیۀ آسیب دیده قرمز رنگ، خشک و خارش‎دار می‎شود.
• وقتی فرد ناگهان سر پا بایستد در مورد برخی اشخاص این کار به کرامپ پا منجر می‎شود
• درصد قابل توجهی از مردم مبتلا به وریدهای واریسی دچار سندرم پای بی‎قرار می‎شوند
• اتروفی بلانکی - لکه‌های نامنظم سفید رنگی است که مثل جای زخم به نظر می‎رسند و در ناحیۀ قوزک پا ظاهر می‎شوند

درمان وریدهای واریسی
اگر بیمار دچار علایم یا ناراحتی نباشد و مشکلی از بابت نمای ظاهری وریدهای واریسی نداشته باشد، ممکن است به درمان نیز نیازی نباشد. به هر جهت، اگر علایم وجود داشته باشد، برای کاهش ناراحتی، در دستور کار قرار دادن عوارضی مثل اولسرهای پا، تغییر رنگ پوست یا ورم، درمان باید مد نظر قرار گیرد.
برخی از بیماران نیز ممکن است به انگیزه‎های زیبایی شناختی تمایل به درمان داشته باشند و بخواهد از دست وریدهای واریسی "زشت" خلاص شوند.

مراقبت شخصی و درمان خانگی
مواردی که در خانه قابل رعایت هستند و می‎توانند باعث بهبود درد و پیشگیری از وخامت وریدهای واریسی شوند عبارتند از:
• ورزش
• کاهش وزن
• در ارتفاع قرار دادن پا
• اجتناب از نشستن یا ایستادن طولانی مدت
در عین حال داروهای گیاهی متعددی که به صورت غیر نسخه‎ای به فروش می‎رسند برای وریدهای واریسی در دسترس است. این داروها عموماً به شکل کرم‎های موضعی و نرم کننده در بازار موجودند. داروهای مزبور می‎توانند به نرم و آرام شدن درد و بهبود آرامش بیمار کمک کنند و نمای ظاهری وریدهای واریسی را بهتر نمایند.

جوراب‎های کمپرس
جوراب‌های کمپرس (معروف به جوراب واریس) پاها را فشرده کرده و باعث بهبود جریان گردش خون می‎شوند. این جوراب‎ها از طرق زیر عمل می‎کنند:
• عموماً قوک پا را به سختی در بر می‎گیرند
• به تدریج فشار آنها در قسمت‎های بالاتر پا کاهش پیدا می‎کند
• در نتیجه جوراب‎های کمپرس جریان خون به سمت بالا و در خلاف جهت اعمال نیروی جاذبه در راستای قلب را پشتیبانی می‎کنند.
برای بسیاری از بیماران استفاده از این جوراب‎ها به ایجاد راحتی، کاهش درد و میزان ورم منجر می‎شود. هیچ مطالعه‎ای با قطعیت عنوان نکرده است که این جوراب‎ها مانع تشدید وریدهای واریسی یا پیشگیری از بروز آنها می‎شوند. مطالعات در این مورد نتایح مخلوط و متضادی در پی داشته‌اند.
برخی بیماران ممکن است متوجه شوند که استفاده از این جوراب‎ها باعث خشک و لایه‎دار شدن پوست آنها می‎شود. اگر چنین اتفاقی رخ دهد مراجعه به دکتر الزامی است.

جراحی
اگر وریدهای واریسی بزرگ باشند ممکن است به برداشتن آنها توسط عمل جراحی نیاز باشد. این جراحی معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‎شود. در اغلب موارد بیمار می‎تواند در همان روز انجام عمل راهی خانه گردد. البته اگر عمل جراحی در مورد هر دو پا صورت گیرد بستری شدن موقتی در بیمارستان مورد نیاز خواهد بود.
درمان با لیزر اغلب برای رفع وریدهای کوچک‎تر و نیز برای وریدهای عنکبوتی مورد استفاده قرار گرفته است. اشعۀ نیرومند نور لیزر بر ورید متمرکز می‎شود که به تدریج آنها را محو کرده از بین می‏برد.

بستن و سلب کردن
دو برش کــوچک جراحی، یکی در کشالۀ ران بیمار در قسمت بالای ورید مورد هدف، و دیگری در قسمت پایین‎تری از پا، یا در ناحیۀ مچ یا در ناحیۀ زانو، ایجاد می‎شود. قسمت بالای ورید بسته و عایق‌بندی می‎شود. یک سیم نازک و انعطاف‌پذیر از طریق انتهای ورید وارد و سپس بیرون کشیده می‌شود، که ورید را با خود خارج می‎کند.
این اقدام لزوماً نیازی به بستری کردن بیمار در بیمارستان ندارد. این عمل گاهی از اوقات سبب بروز کبودی، خونریزی، و درد می‎شود. در موارد بسیار نادر ممکن است بر اثر عمل مزبور ترومبوز ورید عمقی بروز کند.
پس از انجام جراحی، بیماران پیش از برگشتن به فعالیت‏های عادی زندگی مثل رفتن به محل کار و انجام تکالیف روزمره نیاز به پشت سر گذاشتن دوره‎ای 1 تا 3 هفته‎ای برای ریکاوری دارند. در طول دورۀ ریکاوری جوراب‎های کمپرس مورد استفاده قرار می‎گیرند.

اسکلروتراپی
یک مادۀ شیمیایی در وریدهای واریسی دارای اندازۀ کوچک و متوسط تزریق می‎شود که آنها را مجروح کرده و می‎بندد. چند هفته بعد واریس‌ها محو می‎شوند. ورید ممکن است به بیش از یک تزریق نیاز پیدا کند.

تخریب رادیوفرکانسی
یک شکاف کوچک در قسمت بالا یا پایین زانو ایجاد می‎شود، و به کمک یک اسکن اولتراسوند، یک لولۀ باریک (کاتتر) به داخل ورید فرو می‎رود.
دکتر یک کاوشگر را به‌درون کاتتر می‎فرستد که از آن انرژی رادیوفرکانسی ساطع می‎شود. انرژی مزبور باعث گرم شدن ورید می‎گردد که به‌نوبۀ خود کلاپس ورید را در پی دارد، و به شکل مؤثری ورید را بسته و عایق‌بندی می‌کند. این درمان برای وریدهای واریسی بزرگ‎تر ارجحیت دارد. تخریب رادیوفرکانسی به طور معمول در شرایط بی‎حسی موضعی انجام می‎شود.

درمان با لیزر اینداونوس
یک کاتتر وارد ورید بیمار می‌شود. لیزر کوچکی از طریق کاتتر عبور داده شده و در بالای ورید هدف جایگذاری می‎شود. این لیزر امواج کم انرژی را به ورید تحمیل می‎کند که باعث سوزاندن و عایق‌بندی آن می‎شوند.
به کمک یک اسکن اولتراسوند دکتر لـیزر را در طول ورید به پیش می‎برد و به تدریج کل ورید را سوزانده و آب‎بندی می‎کند. این اقدام پزشکی تحت بی‎حسی موضعی انجام می‎شود. ممکن است مقدار جراحت عصب ایجاد شود که معمولاً اندک است.

فلبکتومی نور با قدرت متمرکز
یک چراغ مخصوص اندوسکپی از طریق یک شکاف کوچک از پوست عبور داده وارد بدن می‎شود به شکلی که دکتر بتواند وریدهای مورد نیاز برای خارج کردن را رویت کند. وریدهای هدف بریده شده و با استفاده از یک دستگاه مکنده از طریق شکاف جراحی ایجاد شده خارج می‎شوند.
برای انجام این عمل از بیهوشی عمومی یا بی‎حسی موضعی استفاده می‎شود. امکان بروز خونریزی و کبودی پس از این عمل وجود دارد.

تشخیص وریدهای واریسی
پزشک با یک معاینۀ بالینی، عمدتاً بصــری، تعیین می‎کند که بیمار دچار وریدهای واریسی است یا خیر. از بیمار خواسته می‎شود تا در طول معاینه سر پا بایستد. تست‎های تشخیصی زیر در برخی مواقع کاربرد دارند:
• تست داپلر - یک اسکن اولتراسوند برای بررسی مسیر جریان خون در وریدها استفاده می‎شود. این تست همچنین لخته‎های خون یا انسدادهای احتمالی در وریدها را بررسی می‎کند.
• اسکن اولتراسوند رنگ مضاعف - این تســت‎ تصاویر رنگی از ساختار وریدها ارائه می‎دهد، که به دکتر در شناسایی ناهنجاری‎های احتمالی کمک می‎کند. تست مزبور همچنین می‎تواند سرعت جریان خون را اندازه‎گیری کند.
در عین حال امکان دارد تا از بیمار سؤال‎هایی در مورد علایم مطرح شود. در برخی موارد امکان ارجاع بیمار به یک متخصص عروق وجود دارد.

ریسک فاکتورها، عوارض، و پیشگیری
ریسک فاکتورهای زیر در مورد ابتلا به وریدهای واریسی با ریسک بالا مطرح شده‎اند:
• جنس - احتـمال ابتلا زنان به وریدهای واریسی در ناحیۀ پاها بیش از مردان است. اعتقاد بر آن است که هورمون‎های زنان می‎توانند باعث شل شدن وریدها شوند. بنابراین استفاده از قرص‌های پیشگیری از بارداری یا درمان جایگزینی هورمون نیز می‎تواند باعث تقویت احتمال بروز وریدهای واریسی شود.
• ژنتیک - وریدهای واریسی اغلب در خانواده‌ها ادامه پیدا می‎کند.
• چاقی - اضافه وزن یا چاقی تأثیر قابل ملاحظه‎ای بر افزایش ریسک ابتلا به وریدهای واریسی دارد.
• سن – وقتی پیر می‎شویم احتمال ابتلا به وریدهای واریسی به علت ساییدگی و پارگی عمومی وریدها افزایش پیدا می‎کند.
• برخی مشاغل - مشاغلی که در آنها فرد ناچار است تا در زمان‎های طولانی سر پا بایستد می‎توانند احتمال ابتلا به وریدهای واریسی را افزایش دهند.

بارداری و وریدهای واریسی
زنان در مقایسه با دیگر دوره‎های زندگی خود در دورۀ بارداری بیشتر در معرض خطر ابتلا به وریدهای واریسی قرار دارند. زنان باردار خون زیادی در داخل بدن خویش دارند و این خون اضافی فشار زیادی را بر سیستم گردش خون وارد می‌کند.
به علاوه تغییرات سطح هورمون‌ها می‎تواند به شل شدن دیوارۀ رگ‎های خونی منجر شود. این هر دو عامل ریسک ابتلا به وریدهای واریسی را افزایش می‎دهد.
وقتی جنین به رشد خود ادامه می‎دهد، فشار بیشتری بر وریدهای ناحیۀ لگن مادر وارد می‎شود. در اغلب موارد وریدهای واریسی پس از بارداری از بین می‎روند. اما موضوع همیشه چنین روالی را طی نمی‎کند و گاهی اوقات حتی پس از بهبود وریدهای واریسی برخی از آنها همچنان بر سر جای خود باقی می‎مانند.

عوارض مرتبط به وریدهای واریسی
هر اختلالی که در آن جریان کامل گردش خون کاهش یابد دارای ریسک بروز عوارض است. به هر جهت، در اکثر موارد وریدهای واریسی هیچ عارضه‎ای در پی ندارند. اگر عوارض در این مورد بروز کنند، شامل موارد زیرند:
• خونریزی
• ترومبوفلبیتیس - وجود لخته‎های خون در پا سبب التهاب ورید می‎شود.
• نارسایی وریدی مزمن - پوست اکسیژن، مواد مغذی و ضایعات را به طور کامل رد و بدل نمی‎کند زیرا جریان خون دچار ضعف است. نارسایی وریدی مزمن سبب وریدهای واریسی نمی‎شود اما این دو مورد ارتباط نزدیکی با هم دارند.
مردم دچار نارسایی وریدی مزمن ممکن است به اگزمای واریسی، لیپودرماتواسکلروزیس (سفتی و زبری پوست) و اولسرهای وریدی مبتلا شوند. اولسرهای وریدی بنا به سنت در اطراف قوزک پا اغلب اوقات با یک پیش‎زمینۀ بروز تغییر رنگ در این ناحیه همراهند. مراجعه به پزشک برای ارزیابی نارسایی وریدی مزمن دارای اهمیت است./

در زمینه واریس مطالعه لین زیر در وبسایت مهرین - اخبار سلامت پیشنهاد می‎شود:
واریکوسل یا واریس بیضه - آیا باید در موردش نگران بود؟

Source:
Varicose veins: Causes, treatment, diagnosis, and prevention
Last updated Mon 24 April 2017
By Christian Nordqvist
Reviewed by University of Illinois-Chicago, School of Medicine