ادم (ادما) یا ورم ناشی از حبس مایع در بافت‎های بدن - علایم، علل، و درمان

• کریستین نوردکویست، دکتر گراهام راجرز
• ترجمه هامیک رادیان

اِدِم (اِدِما) ورم یا خیزی است که بر اثر حبس مقدار زیادی مایع در بافت‎های بدن و مشخصاً زیر پوست ایجاد می‎شود.
عوامل مختلفی باعث بروز ادم می‎شود. برای مثال ادم ریوی به ریه‎ها آسیب می‎رساند در حالی که ادم پدال سبب آسیب رساندن به پا می‎شود.
ادم به طور معمول روند شکل‎گیری کندی دارد اما آغاز آن می‎تواند ناگهانی نیز باشد. ادم یک مشکل شایع است اما در عین حال ممکن است نشانه‌ای از وجود مشکلی جدی در بدن باشد.

[مطالب این مقاله:]
• ادم چیست؟
• علایم
• درمان
• انواع
• علل
• پیامدها

ادم چیست؟
ادم به ورم و حالت پف کردگی در بخش‌های مختلف بدن اشاره دارد.
ادم بیشترین شیوع را در پوست به ویژه در دست‎ها، بازوها، قوزک پا، ساق پا و رویۀ پا دارد. به هر جهت ادم همچنین می‌‏تواند به عضلات، روده و ناحیۀ شکم، ریه‎ها، چشم‏‌ها و مغز آسیب برساند.
ادم بیشترین شیوع را در افراد مسن و زنان باردار دارد اما هر کسی ممکن است دچار آن شود.

علایم
علایم ادم به علت زیربنایی آن بستگی دارد اما در این مورد ورم، سفتی، و درد شایعند.
فرد مبتلا به ادم ممکن است دچار علایم زیر شود:
• کشیدگی، صیقلی شدن و تورم پوست
• پوست پس از چند ثانیه فشرده شدن در حالت تورفتگی باقی می‎ماند
• قوزک پا، صورت یا چشم‎ها حالت پف کرده پیدا می‎کنند
• بخش‎های مختلفی از بدن دچار درد بوده و مفاصل خشک می‎شوند
• افزایش یا کاهش وزن بدن
• وریدهای ناحیۀ دست و گردن پُرتر به نظر می‎رسند
• ضربان قلب و فشار خون دچار افزایش می‎شود
• سردرد
• درد شکم
• تغییر عادات و عملکرد روده
• تهوع و استفراغ
• گیجی و لتارژی
• ناهنجاری‎های بینایی
علایم ادم به علت اصلی بروز آن، نوع ادم و ناحیۀ بروز ادم بستگی دارد.

درمان
درمان ادم به علت بروز آن بستگی دارد.
دیورتیـــک‎ها (مُدرها) نوعی دارو هستند. آنها از طریق افزایش میزان تولید ادرار توسط کلیه‎ها به خلاص شدن از دست مایع اضافی کمک می‎کنند. انواع مختلف دیورتیک‎ها به روش‌های مختلفی عمل می‎کنند.
دکتر ممکن است برای درمان هر یک از موارد ادم عضلانی، ادم ریوی و دیگر انواع ادم درمان خاصی را تجویز کند.

درمان‎های جایگزین
تکنیک‎های مراقبت از خود می‎توانند به پیشگیری از ادم یا کاهش میزان بروز آن کمک کنند. این شامل موارد زیر می‎شود:
• قطع مصرف نمک
• کاهش وزن در صورت نیاز
• ورزش منظم
• بالا نگه داشتن پا برای بهبود گردش خون
• استفاده از جوراب‎های حمایت کننده یا فشرده‌ساز
• خودداری از نشستن یا ایستادن در زمان‎های طولانی
• اقدام به برخاستن از صندلی و قدم زدن در طول مسافرت‌های طولانی
• اجتناب از حرارت بالا مثل حما‌م‎های داغ و سوناها
• استفاده از لباس گرم مناسب در هوای سرد
فیزیوتراپیست یا درمانگر می‎تواند به دفع مایع اضافی در بدن کمک کند.
برای درمان برخی از انواع ادم می‎توان از اکسیژن استفاده کرد. فرد دچار ادم قلبی ریوی در صورت مواجهه با مشکل گرفتن اکسیژن کافی ممکن است نیاز به اکسیژن اضافی داشته باشد.
اکسیژن تحویل شده از طریق بینی می‎تواند در بهبود ضعف بینایی ناشی از ادم عضلانی دیابتی مفید باشد.
نشان داده شده است که درمان با اکسیژن هیپربار (HOBT) ریسک ادم ریوی را افزایش می‎دهد.

انواع
انواع متعددی از ادم وجود دارد. هر یک از انواع ادم می‎تواند نشان دهندۀ طیفی از مشکلات مربوط به سلامت باشد. در اینجا برخی از انواع ادم معرفی می‎شود.
ادم پریفرال: این نوع ادم به قوزک پا، ساق پا، دست‌ها و بازوها آسیب می‎زند. نشانه‌ها شامل ورم، پف کردگی و دشواری حرکت دادن بخشی از بدن است.
ادم ریوی: مایع اضافی در ریه‌ها جمع می‎شود که باعث دشوار شدن تنفس می‎گردد. این می‎تواند هم بر اثر نارسایی احتقانی قلب و هم در نتیجۀ جراحت ریه رخ دهد. در موارد شدید، ادم ریوی به عنوان یک مورد اورژانسی پزشکی مطرح است و می‎تواند به نارسایی سیستم تنفسی و مرگ منجر شود.
ادم مغزی: این نوع ادم در مغز ایجاد می‎شود. ادم مغزی ممکن است به دلایل مختلفی بروز کند که بسیاری از آنها به طور بالقوه کشنده محسوب می‎شوند. علایم شامل سردرد، درد و خشکی گردن، از دست دادن بخشی از بینایی یا کل آن، تغییر خودآگاهی یا وضعیت روانی، تهوع، استفراغ و سرگیجه است.
ادم ماکولار: این نوع ادم یک‌عارضۀ جدی رتینوپاتی دیابتی است. ورم در ماکولا، بخشی از چشم که دید جزءنگر و مرکزی را ایجاد می‎کند، رخ می‎دهد. فرد دچار این نوع ادم ممکن است متوجه بروز تغییراتی در بینایی مرکزی و چگونگی دیدن رنگ‎ها شود.
ادم ممکن است در دیگر نواحی بدن نیز بروز کند اما موارد ذکر شده شایع‌ترین انواع ادم هستند. ادم می‎تواند نشان دهندۀ یکی از جدی‎ترین اختلالات سلامت باشد. در صورت وجود هر گونه نگرانی در مورد بروز ادم فرد باید به دکتر مراجعه کند.

علل
ادم ممکن است بر اثر مشکلات گردش خون، عفونت، مرگ بافت، سوءتغذیه، بیماری کلیوی، بیش‌بار (اورلود) کل مایعات بدن، و مشکلات مرتبط به الکترولیت‎ها بروز کند.
ادم دارای علل متعددی شامل موارد زیر است:

نارسایی قلبی
اگر یکی از دو دهلیز یا هر دو دهلیز تحتانی قلب قادر به پمپاژ کامل خون نباشند، امکان انباشت خون در اندام‎های تحتانی وجود داشته سبب ادم می‎شود.

بیماری کلیه یا آسیب‌دیدگی کلیه
فرد دچار اختلال کلیه ممکن است نتواند به مقدار کافی مایعات و سدیم را از خون دفع کند. این وضعیت باعث ایجاد فشار بر رگ‎های خونی شده و سبب نشت به بیرون مقداری از مایعات می‎شود. در این حالت امکان بروز ورم در ناحیۀ پا و چشم وجود دارد.
صدمه دیدن گلومرولی، کاپیلاری‎های درون کلـــیه‎ها که مواد و مایعات زائد را در خون فیلتر می‎کنند، می‎تواند سبب ایجاد سندرم نفروتیک شود. یک علامت بروز این اختلال کاهش سطح آلبومین پروتئین در خون است. این می‎تواند به ادم منجر گردد.

بیماری کبد
سیروز به عملکرد کبد لطمه می‎زند. سیروز می‎تواند به تغیـیراتی در رهش هورمون‎ها و کاهش تولید مواد شیمیایی تنظیم کنندۀ مایعات و پروتئین منجر شود. این می‎تواند سبب شود مایعات از عروق خونی به درون بافت‎های اطراف نشت کنند.
سیروز همچنین فشار بر ورید پورتال یا ورید بزرگی که خون را از روده‎ها، طحال، و لوزالمعده به کبد حمل می‎کند، افزایش می‌دهد. نتیجه می‎تواند بروز ادم در پاها و حفرۀ شکم باشد.

برخی داروها
برخی از داروها ریسک مورد بحث را افزایش می‎دهند:
• وازودیلاتورها یا داروهایی که باعث باز شدن عروق خونی می‎شوند
• بلوک کننده‌های کانال کلسیم
• داروهای ضد استروئیدی ضد التهابی (NSAIDs)
• استروژن
• برخی داروهای شیمی درمانی
• برخی داروهای دیابت مثل تیازولیدیندیون‎ها (TZDs)

بارداری
در طول بارداری بدن هورمون‎هایی آزاد می‎کند که مشوق احتباس مایعات محسوب می‎شوند، و زنان در دورۀ بارداری گرایشی به احتباس بیشتر آب نسبت به دوره غیر بارداری نشان می‎دهند. امکان بروز ورم در صورت، دست‎ها، اندام‎های تحتانی و پا وجود دارد.
وقتی زن باردار در حالت استراحت قرار دارد و به پشت دراز می‎کشد، رحم بزرگ شدۀ وی می‎تواند به وریدی به نام کاوا ونای اینفریور فشار بیاورد. این می‎تواند سبب احتقان وریدهای فمورال شده به ادم منجر گردد.
در طول بارداری، خون بسیار آسان‎تر لخته می‎شود. این وضعیت ریسک بروز ترومبوز وریدی عمقی (DVT)، شکل دیگری از ادم را افزایش می‎دهد.
اکلامپسی که بر اثر هیپرتانسیون یا افزایش فشار خون ناشی از بارداری ایجاد می‎شود می‎تواند سبب بروز ادم شود.

عوامل رژیم غذایی
تعدادی از عوامل رژیم غذایی بر ریسک ادم تأثیر می‎گذارند که عبارتند از:
• مصرف نمک زیاد در مردمی که مستعد ابتلا به ادم هستند
• سوءتغذیه که در آن ادم می‎تواند نتیجۀ میزان کم پروتئین در خون باشد
• مصرف کم ویتامین B1، B6 و B5

دیابت
عوارض دیابت از جمله عبارتند از:
• بیماری قلبی عروقی
• نارسایی کلیوی حاد
• نارسایی کبدی حاد
• انتروپاتی از دست دادن پروتئین، یک وضعیت روده‎ای که سبب کاهش پروتئین می‎شود
این موارد و برخی داروهای دیابت می‎توانند به ادم منجر شوند.
ادم ماکولار دیابتی، ورم شبکیۀ چشم در بیماران دیابتی است.

اختلالات تأثیرگذار بر مغز
برخی علل ورم در مغز شامل موارد زیر هستند:
جراحت سر: ضربه به سر می‎تواند به انباشت مایعات در مغز منجر شود.
استروک: یک سکته مغزی شدید می‎تواند به ورم مغز منجر گردد
تومور مغزی: تومور مغز به انباشت آب در اطراف خود به ویژه در عروق خونی تازه ایجاد شده منجر می‎شود.

آلرژی‌ها
برخی غذاها و گزش حشرات در مردم دچار حساسیت نسبت به آنها می‎توانند سبب بروز ادم صورت یا پوست شوند. موارد شدید ورم می‎تواند نشانۀ آنافیلاکسی باشد. ورم در ناحیۀ گلو می‎تواند به بسته شدن راه‎هایی هوایی منجر گردد، و بنابراین فرد قدرت تنفس را از دست خواهد داد. این یک وضعیت اورژانسی محسوب می‎شود.

مشکلات اندام‌ها
لخته خون: هر گونه انسداد مثل ایجاد لخته در ورید می‎تواند مانع از جریان خون شود. فشار در ورید افزایش می‎یابد، مایعات شروع به نشت به درون بافت‎های اطراف می‎کنند که این سبب ادم می‎شود.
وریدهای واریسی: این اختلال معمولاً به دلیل آسیب دیدن دریچه‎ها رخ می‎دهد. فشار درون وریدها افزایش می‎یابد، و آنها شروع به متورم شدن می‎کنند. این فشار همچنین ریسک نشت مایعات به درون بافت‎های اطراف را افزایش می‎دهد.
کیست، توده، یا تومور: هر توده‎ای که سبب ایجاد فشار بر مجرای لنف یا یک ورید گردد می‏تواند باعث ایجاد ادم شود. وقتی فشار افزایش پیدا می‎کند، مایع می‎تواند به داخل بافت اطراف نشت کند.
لیمفدیما: سیستم لنفاوی به خارج کردن مایع اضافی از بافت‎ها کمک می‎کند. بروز هر آسیبی در این سیستم مثل جراحی، عفونت، یا تومور، می‎تواند به بروز ادم منجر شود.

وضعیت‎های متفرقه
بی‎حرکتی طولانی مدت: مردمی که زمانی طولانی را در حالت ساکن بسر می‎برند ممکن است دچار ادم شوند. این می‎تواند هم ناشی از کشیدن مایع در نواحی وابسته به جاذبه زمین و هم ناشی از رها شدن هورمون‌های ضد دیورتیک از غدۀ هیپوفیز باشد.
ارتفاع زیاد: ارتفاع زیاد، در ترکیب با تقلای جسمانی می‎تواند ریسک بروز ادم را افزایش دهد. ناخوشی حاد کوهپایه می‎تواند به بروز ادم ریوی ارتفاعات یا ادم مغزی ارتفاعات منجر گردد.
سوختگی و آفتاب‌سوختگی: پوست نسبت به سوختگی با احتباس آب واکنش نشان می‎دهد. این وضعیت به بروز ادم موضعی منجر می‎شود.
عفونت یا التهاب: هر بافت ملتهب یا عفونی می‎تواند دچار تورم شود. این وضعیت بیش از همه در پوست قابل رویت است.
خونریزی عادت ماهانه یا پیش از قاعدگی: سطح هورمون‎ها در طول چرخۀ عادت ماهانه نوسان پیدا می‎کند. پیش از روزهای منتهی به خونریزی عادت ماهانه سطح پروژسترون پایین‎تر است و این وضعیت می‎تواند به احتباس مایعات منجر گردد.
قرص پیشگیری از بارداری: هر دارویی که سبب افزایش استروژن شود می‎تواند به احتباس مایعات بینجامد. در مورد زنان رخداد ناشایعی نیست که در ابتدای مصرف قرص بارداری دچار افزایش وزن شوند.
یائسگی: در پیرامون یائسگی، نوسانات هورمونی می‎تواند سبب احتباس مایعات شود. درمان جایگزینی هورمون قادر است تا محرک ایجاد ادم باشد.
بیماری تیروئید: عدم تعادل هورمونی همراه مشکلات تیروئیدی می‏تواند به بروز ادم بینجامد.

عوارض
عدم درمان ادم می‎تواند منجر شود به:
• تورم دردناک، همراه دردی که شدیدتر می‎شود
• خشکی بدن و دشواری راه رفتن
• کشیدگی و خارش پوست
• بروز عفونت در ناحیۀ ورم
• ایجاد زخم بین لایه‎های بافت
• تضعیف گردش خون
• از دست رفتن خاصیت انعطاف‎پذیری در شریان‎ها، وریدها، و مفاصل
• زخم برداشتن پوست
هر بیماری یا اختلال جدی زیربنایی برای پیشگیری از تبدیل به وضعیت‎های جدی‎تر نیاز به درمان دارد./

در همین زمینه مطالعه لینک زیر در وبسایت مهرین - اخبار سلامت توصیه می‎شود:

آنا سارکا یا ورم سراسری بدن - علل، علایم و درمان

Source:
Everything you need to know about edema
Last updated Mon 21 August 2017
By Christian Nordqvist
Reviewed by Graham Rogers, MD