بلوک قلبی - انواع، علل، علایم، و ریسک فاکتورها

• کریستین نوردکویست
• مرور از: دانشکده پزشکی دانشگاه ایلی‎نویز - شیکاگو
• ترجمه محمدقاسم رافعی

بلوک قلبی یا بلوک شاخه بسته به سیستم الکتریکی قلب لطمه می‌زند. بلوک قلبی با بیماری شریان کرونری که به رگ‌های خونی آسیب می‌رساند، تفاوت دارد.
قلب در بلوک قلبی به شکل نامنظم و کندتر از حالت معمول تپش دارد، و به طور بالقوه در هر بار تا 20 ثانیه از تپش بازمی‌ماند.
علت این اختلال تأخیر، انسداد یا اختلال در مسیری است که ایمپالس‌های الکتریکی برای ایجاد ضربان قلب از آن می‌گذرند. بلوک قلبی ممکن است بر اثر جراحت یا آسیب دیدگی عضله قلب یا دریچه‌‌های قلب ایجاد شود.
خود بلوک قلبی معمولاً به شکل مستقیم نیاز به درمان ندارد اما اختلالات زیربنایی سلامت مرتبط به آن نیاز به درمان دارند.

[مطالب این مقاله:]
• بلوک قلبی چیست؟
• انواع بلوک قلبی
• علل بلوک قلبی
• علایم بلوک قلبی
• ریسک فاکتورهای بلوک قلبی
• تشخیص بلوک قلبی
• درمان بلوک قلبی
• عوارض بلوک قلبی

بلوک قلبی چیست؟
قلب یک انسان سالم بین 60 تا 100 بار در دقیقه می‌تپد. هر ضربان قلب حاصل یک بار انقباض عضلات قلب است که باعث پمپاژ خون در اطراف بدن می‌شود.
در حالت نرمال، هر انقباض عضله قلب توسط پیام‌های الکتریکی که از دهلیز یا محفظه فوقانی قلب به بطن‌ها یا محفظه‌های پایینی قلب می‌آیند، کنترل می‌شود.
بلوک قلبی نسبی هنگامی اتفاق می‌افتد که ایمپالس‌های الکتریکی دچار تأخیر یا توقف می‌شوند، که این باعث می‌گردد تا قلب نتواند ضربان منظم داشته باشد.
بلوک قلبی کامل هنگامی مطرح است که پیام‌های الکتریکی مورد بحث به طور کامل متوقف می‌شوند. در این وضعیت ضربان قلب به حدود 40 ضربان در دقیقه کاهش پیدا می‌کند.
حتی بروز تغییراتی در حد کسری از ثانیه در ایمپالس‌ها می‌تواند سبب بلوک قلبی شود.
برخی از اوقات، بلوک قلبی کار پمپاژ کامل خون را در سیستم گردش خون برای قلب دشوار می‌کند، بنابراین عضلات و دستگاه‌های بدن شامل مغز برای حفظ عملکرد کامل خود به اکسیژن کافی دسترسی پیدا نمی‌کنند.
بلوک قلبی به طور معمول سبب ایجاد حالت سبکی سر، غش کردن، و تپش قلب می‌شود. بسته به شدت بلوک قلبی این اختلال می‌تواند خطرناک باشد. برای مثال، یک انسداد درجه سوم بلوک قلبی می‌تواند به وخامت اختلالات از پیش موجود مثل نارسایی قلبی منجر شود. بلوک قلبی می‌تواند به کاهش هشیاری و حتی ایست قلبی ناگهانی منجر گردد. در عین حال امکان درد قفسه سینه در این اختلال وجود دارد.
از سوی دیگر بیماری کرونری قلب وقتی بروز می‌کند که موادی مومی شکل، به نام پلاک در شریان‌های کرونری تجمع می‌کنند. بیماری شریان کرونری می‌‏تواند سبب درد قفسه سینه (که به نام آنژین شناخته می‌شود)، و حمله قلبی (انفارکتوس میوکارد) گردد.

انواع بلوک قلبی
سه نوع بلوک قلبی وجود دارد.
بلوک قلبی درجه یک شامل اختلالات خفیف در ضربان قلب مثل رد کردن ضربان‌ها است. این نوع، خفیف‌ترین نوع بلوک قلبی است و معمولاً نیازی به درمان ندارد.
بلوک قلبی درجه دو وقتی بروز می‌کند که سیگنال‌های الکتریکی هرگز به قلب نمی‌رسند، و این سب اُفت یا رد کردن ضربان‌ها می‌شود. بیمار ممکن است دچار احساس گیجی شود و احتمال دارد نیاز به پیس‌میکر داشته باشد. بطن ممکن است منقبض نشود، زیرا ایمپالس شریانی به بطن‌ها نمی‌رسد.
بلوک قلبی درجه سه یا کامل هنگامی مطرح است که پیام‌های الکتریکی از محفظه‎های فوقانی و تحتانی قلب نمی‌گذرند. این نوع بیشتر در میان مردم دچار بیماری قلبی دیده می‌شود. بدون استفاده از پیس‌میکر این گروه از بیماران در خطر جدی حمله قلبی قرار دارند.

علل بلوک قلبی
در قلب سالم ایمپالس‌های الکتریکی که وارد عضله قلب می‌شوند آن را وادار به انقباض یا ضربان می‌کنند. ایمپالس‌های مزبور در یک مسیر به راه خود ادامه می‌دهند که از محفظه‌های بالایی قلب، مسیر گره اتریوونتریکولار (AV) به محفظه‌های پایینی قلب می‌گذرد.
در کنار این مسیر یک خوشۀ شامل الیاف قلبی وجود دارد. این الیاف به نام "بلوک شاخه بسته" یا "بسته AV" خوانده می‌شود. این بسته به دو شاخه، یعنی بسته‌های راست و چپ تقسیم می‌شود. این بسته‌ها ایمپالس‌های الکتریکی را به بطن‌های قلب هدایت می‌کنند. هر بطن یک شاخه دارد.
آسیب دیدن هر یک از بسته‌های شاخه می‌تواند سبب ایجاد عدم هماهنگی در انقباضات بطنی شده و نتیجۀ آن ضربان قلب غیر نرمال خواهد بود.
پیام بلوک شده در سمت راست قلب به طور معمول مشکلی جدی نیست، اما انسداد سمت چپ می‌تواند نشان دهندۀ ریسک بالای بیماری شریان کرونری یا دیگر مشکلات قلبی باشد.

علایم بلوک قلبی
در صورتی که کسی دچار بلوک قلبی باشد ممکن است موارد زیر را تجربه کند:
• کند یا بی‌نظم شدن ضربان قلب یا تپش قلب
• تنگی نفس
• سبکی سر یا غش کردن
• احساس درد یا ناراحتی در قفسه سینه
• دشواری در انجام تمرینات ورزشی، که علت آن کمبود پمپاژ خون در اطراف بدن است
مردم دچار بلوک قلبی ممکن است سالم به نظر برسند، اما در همان حال ممکن است دچار یک مشکل زیربنایی در قلب باشند.

ریسک فاکتورهای بلوک قلبی
شایع‌ترین علت بلوک قلبی جراحت بافت قلب بر اثر بالا رفتن سن است. برخی از مردم با بلوک قلبی متولد می‌شوند، اما مردم سالمند دارای تاریخچۀ بیماری قلبی یا مصرف سیگار در بالاترین ریسک برای ابتلا به این اختلال قرار دارند.
اختلالات زیر باعث افزایش ریسک مزبور می‌شود:
• کاردیومیوپاتی
• ترومبوز کرونری
• میوکاردیت یا التهاب عضله قلب
• اندوکاردیت یا التهاب دریچه‎های قلب
• وجود بافت مجروح در قلب به دنبال جراحی یا حمله قلبی
احتمال بروز بلوک قلبی حاد یا ناگهانی به دنبال حمله قلبی یا جراحی قلب وجود دارد. در عین حال این احتمال هست که بلوک قلبی به عنوان یکی از عوارض بیماری لایم بروز کند.

تشخیص بلوک قلبی
پزشک در مورد علایم با بیمار صحبت می‌کند و بـه صداهای قلب گوش می‌دهد. بسته به سن و شرح حال پزشکی بیمار، دکتر ممکن است ظن به بیماری قلبی داشته باشد، و بر این مبنا بیمار را به متخصص بیماری‌های قلب یا کاردیولوژیست ارجاع می‌دهد.
برخی تست‌های تشخیصی برای بلوک قلبی در دسترس است.
الکتروکاردیوگرام (ECG) رایج‎ترین تست در این مورد محسوب می‌شود. ECG فعالیت قلب را ثبت و ضبط می‌کند. کاوشگرهای قرار داده شده روی پوست قفسه سینه ایمپالس‌های الکتریکی را که از قلب می‌گذرند به صورت الگوهای موجی نشان می‌دهد.
ناهنجاری‌های موج مزبور می‌تواند بلوک قلبی را نشان دهد. ECG در عین حال می‌تواند نشان دهند که شاخه چپ دچار آسیب شده است یا شاخه راست.
نوار هولتر یک دستگاه قابل حمل است که ضربان‌های قلب بیمار را ثبت می‌کند. بیمار این دستگاه را زیر لباس خود می‌پوشد و دستگاه اطلاعات مربوط به فعالیت الکتریکی قلب را در هنگامی که فرد فعالیت روزمره خود را ادامه می‌دهد به مدت 1 تا 2 روز ثبت می‌کند.
وقتی علایم اختلال بروز می‌کنند بیمار تکمه‌ای را فشار می‌دهد. با فشار این تکمه دستگاه مزبور ریتم یا ضربآهنگ قلب را در آن شرایط خاص ثبت و ضبط می‌کند.
اکوکاردیوگرام یک اسکن اولتراسوند است که به پزشک امکان می‌دهد عضلات و دریچه‌های قلب را مشاهده کند.
تست الکتروفیزیولوژی از شوک‌‏های خفیف الکتریکی برای تعیین علت ناهنجاری ریتم قلبی و محل بروز این ناهنجاری استفاده می‌کند.
در تست میز شیب‌دار، بیمار روی سطح میزی که وضعیت قرارگیری آن قابل تغییر است دراز می‌کشد. این میز می‌تواند باعث ایجاد آریتمی یا ضربان غیر نرمال در قلب شود.

درمان بلوک قلبی
هیچ درمان خاصی برای این اختلال وجود ندارد. اغلب مردم دچار بلوک شاخه بسته فاقد هر گونه علایم هستند و نیازی به درمان ندارند. به هر حال، علل زیربنایی این وضعیت مثل هیپرتانسیون باید درمان شود.
اگر فرد دارای بلوک شاخه بسته چپ دچار حمله قلبی شود، درمان تجدید جریان خون (ری‌پرفیوژن) باید برای تجدید ذخیره خون از طریق شر‌یان‌های مسدود شده انجام گیرد.
این درمان را می‌توان با استفاده از یک عامل ضد لخته مثل استرپتوکیناز انجام داد؛ لخته خون حل شده و جریان خون به قلب افزایش می‌یابد. در هر حال، داروهای ضد لخته خطر خونریزی را افزایش می‌دهند.
پیس‌میکر مصنوعی، ممکن است در بیماران دارای تاریخچۀ غش کردن زیر پوست جاگذاری شود. این دستگاه نزدیک استخوان ترقوه جاگذاری می‌شود و جاگذاری آن نیاز به یک جراحی 1 تا 2 ساعته دارد که تحت بیهوشی موضعی انجام می‌شود.
بسیاری از پیس‌میکرها را می‌توان به شکلی تنظیم کرد که فقط در هنگام نیاز ایمپالس الکتریکی تولید کنند. برخی از این دستگاه‎ها قادرند توقف ضربان قلب را تشخیص دهند و برای تجدید ضربان قلب ایمپالس الکتریکی ایجاد کنند. باتری این دستگاه می‌تواند تا سال‌ها به کار خود ادامه دهد.
پیس‌میکرها توسط تلفن‌های همراه، دستگاه‌های پخش صوت یا دستگاه‌های الکتریکی خانگی تحت تأثیر قرار نمی‌گیرند اما مردم دارای پیس‌میکر نباید زیر دستگاه MRI اسکن شوند.

عوارض بلوک قلبی
مردم دچار بلوک شاخه بسته سمت چپ نسبت به مردم دچار بلوک شاخه بسته سمت راست در ریسک بالاتری برای ابتلاء به عوارض قرار دارند. عوارض محتمل در این مورد شامل موارد زیر است:
• آریتمی، یا بی‎نظمی ضربان قلب
• بردایکاردی، یا کاهش ضربان قلب
• عدم کفایت انقباضات قلبی
• ایست قلبی و نارسایی گردش خون
• مرگ ناگهانی کاردیاک، که می‌تواند در طول یک ساعت پس از بروز علایم کُشنده باشد
بلوک قلبی همیشه قابل پیشگیری نیست، اما ریسک بیماری قلبی را می‌توان بر مبنای تغذیۀ سالم، ورزش منظم، به حداقل رساندن مصرف مشروب الکلی و اجتناب از دخانیات کاهش داد./

Source:
Medical News Today
What is heart block?
Last updated Thu 18 January 2018
By Christian Nordqvist
Reviewed by University of Illinois-Chicago, School of Medicine