بلوک قلبی - انواع، علل، علایم، و ریسک فاکتورها

• کریستین نوردکویست
• مرور از: دانشکده پزشکی دانشگاه ایلی‎نویز - شیکاگو
• ترجمه محمدقاسم رافعی

بلوک قلبی یا بلوک شاخه بسته به سیستم الکتریکی قلب لطمه می‎زند. بلوک قلبی با بیماری شریان کرونری که به رگ‎های خونی لطمه می‎زند، تفاوت دارد.
قلب در بلوک قلبی به شکل نامنظم و کندتر از حالت معمول تپش دارد، و به طور بالقوه در هر بار تا 20 ثانیه از تپش بازمی‎ماند.
علت این اختلال تأخیر، انسداد یا اختلال در مسیری است که ایمپالس‎های الکتریکی برای ایجاد ضربان قلب از آن می‎گذرند. بلوک قلبی ممکن است بر اثر جراحت یا آسیب دیدگی عضله قلب یا دریچه‌های قلب ایجاد شود.
خود بلوک قلبی معمولاً به شکل مستقیم نیاز به درمان ندارد اما اختلالات زیربنایی سلامت مرتبط به آن نیاز به درمان دارند.

[مطالب این مقاله:]
• بلوک قلبی چیست؟
• انواع
• علل
• علایم
• ریسک فاکتورها
• تشخیص
• درمان
• عوارض

بلوک قلبی چیست؟
قلب یک انسان سالم بین 60 تا 100 بار در دقیقه می‎تپد. هر ضربان قلب حاصل یک بار انقباض عضلات قلب است که باعث پمپاژ خون در اطراف بدن می‎شود.
در حالت نرمال، هر انقباض عضله قلب توسط پیام‎های الکتریکی که از دهلیز یا محفظه فوقانی قلب به بطن‎ها یا محفظه‎های پایینی قلب می‎آیند، کنترل می‎شود.
بلوک قلبی نسبی هنگامی اتفاق می‎افتد که ایمپالس‎های الکتریی دچار تأخیر یا توقف می‎شوند، که این باعث می‎گردد تا قلب نتواند ضربان منظم داشته باشد.
بلوک قلبی کامل هنگامی مطرح است که پیام‎های الکتریکی مورد بحث به طور کامل متوقف می‎شوند. در این وضعیت ضربان قلب به حدود 40 ضربان در دقیقه کاهش پیدا می‎کند.
حتی بروز تغییراتی در حد کسری از ثانیه در ایمپالس‎ها می‎تواند سبب بلوک قلبی شود.
برخی از اوقات، بلوک قلبی کار پمپاژ کامل خون را در سیستم گردش خون برای قلب دشوار می‎کند، بنابراین عضلات و دستگاه‌های بدن شامل مغز برای حفظ عملکرد کامل خود به اکسیژن کافی دسترسی پیدا نمی‎کنند.
بلوک قلبی به طور معمول سبب ایجاد حالت سبکی سر، غش کردن، و تپش قلب می‎شود. بسته به شدت بلوک قلبی این اختلال می‎تواند خطرناک باشد. برای مثال، یک انسداد درجه سوم بلوک قلبی می‎تواند به وخامت اختلالات از پیش موجود مثل نارسایی قلبی منجر شود. بلوک قلبی می‎تواند به کاهش هشیاری و حتی ایست قلبی ناگهانی منجر گردد. در عین حال امکان درد قفسه سینه در این اختلال وجود دارد.
از سوی دیگر بیماری کرونری قلب وقتی بروز می‎کند که موادی مومی شکل، به نام پلاک در شریان‎های کرونری تجمع می‎کنند. بیماری شریان کرونری می‏تواند سبب درد قفسه سینه (که به نام آنژین شناخته می‎شود)، و حمله قلبی (انفارکتوس میوکارد) گردد.

انواع
سه نوع بلوک قلبی وجود دارد.
بلوک قلبی درجه یک شامل اختلالات خفیف در ضربان قلب مثل رد کردن ضربان‎ها است. این نوع، خفیف‎ترین نوع بلوک قلبی است و معمولاً نیازی به درمان ندارد.
بلوک قلبی درجه دو وقتی بروز می‎کند که سیگنال‎های الکتریکی هرگز به قلب نمی‎رسند، و این سب افت یا رد کردن ضربان‎ها می‎شود. بیمار ممکن است دچار احساس گیجی شود و احتمال دارد نیاز به پیس‎میکر داشته باشد. بطن ممکن است منقبض نشود، زیرا ایمپالس شریانی به بطن‎ها نمی‎رسد.
بلوک قلبی درجه سه یا کامل هنگامی مطرح است که پیام‎های الکتریکی از محفظه‎های فوقانی و تحتانی قلب نمی‎گذرند. این نوع بیشتر در میان مردم دچار بیماری قلبی دیده می‎شود. بدون استفاده از پیس‌میکر این گروه از بیماران در خطر جدی حمله قلبی قرار دارند.

علل
در قلب سالم ایمپالس‎های الکتریکی که وارد عضله قلب می‎شوند آن را وادار به انقباض یا ضربان می‎کنند. ایمپالس‌های مزبور در یک مسیر به راه خود ادامه می‎دهند که از محفظه‎های بالایی قلب، مسیر گره اتریوونتریکولار (AV) به محفظه‎های پایینی قلب می‎گذرد.
در کنار این مسیر یک خوشۀ شامل الیاف قلبی وجود دارد. این الیاف به نام "بلوک شاخه بسته" یا "بسته AV" خوانده می‎شود. این بسته به دو شاخه، یعنی بسته‎های راست و چپ تقسیم می‎شود. این بسته‎ها ایمپالس‎های الکتریکی را به بطن‎های قلب هدایت می‎کنند. هر بطن یک شاخه دارد.
آسیب دیدن هر یک از بسته‎های شاخه می‎تواند سبب ایجاد عدم هماهنگی در انقباضات بطنی شده و نتیجۀ آن ضربان قلب غیر نرمال خواهد بود.
پیام بلوک شده در سمت راست قلب به طور معمول مشکلی جدی نیست، اما انسداد سمت چپ می‎تواند نشان دهندۀ ریسک بالای بیماری شریان کرونری یا دیگر مشکلات قلبی باشد.

علایم
در صورتی که کسی دچار بلوک قلبی باشد ممکن است موارد زیر را تجربه کند:
• کند یا بی‌نظم شدن ضربان قلب یا تپش قلب
• تنگی نفس
• سبکی سر یا غش کردن
• احساس درد یا ناراحتی در قفسه سینه
• دشواری در انجام تمرینات ورزشی، که علت آن کمبود پمپاژ خون در اطراف بدن است
مردم دچار بلوک قلبی ممکن است سالم به نظر برسند، اما در همان حال ممکن است دچار یک مشکل زیربنایی در قلب باشند.

ریسک فاکتورها
شایع‎ترین علت بلوک قلبی جراحت بافت قلب بر اثر بالا رفتن سن است. برخی از مردم با بلوک قلبی متولد می‎شوند، اما مردم سالمند دارای تاریخچۀ بیماری قلبی یا مصرف سیگار در بالاترین ریسک برای ابتلا به این اختلال قرار دارند.
اختلالات زیر باعث افزایش ریسک مزبور می‎شود:
• کاردیومیوپاتی
• ترومبوز کرونری
• میوکاردیت یا التهاب عضله قلب
• اندوکاردیت یا التهاب دریچه‎های قلب
• وجود بافت مجروح در قلب به دنبال جراحی یا حمله قلبی
احتمال بروز بلوک قلبی حاد یا ناگهانی به دنبال حمله قلبی یا جراحی قلب وجود دارد. در عین حال این احتمال هست که بلوک قلبی به عنوان یکی از عوارض بیماری لیم بروز کند.

تشخیص
پزشک در مورد علایم با بیمار صحبت می‎کند و به صداهای قلب گوش می‎دهد. بسته به سن و شرح حال پزشکی بیمار، دکتر ممکن است ظن به بیماری قلبی داشته باشد، و بر این مبنا بیمار را به متخصص بیماری‎های قلب یا کاردیولوژیست ارجاع می‎دهد.
برخی تست‌های تشخیصی برای بلوک قلبی در دسترس است.
الکتروکاردیوگرام (ECG) رایج‎ترین تست در این مورد محسوب می‎شود. ECG فعالیت قلب را ثبت و ضبط می‎کند. کاوشگرهای قرار داده شده روی پوست قفسه سینه ایمپالس‎های الکتریکی را که از قلب می‎گذرند به صورت الگوهای موجی نشان می‎دهد.
ناهنجاری‎های موج مزبور می‎تواند بلوک قلبی را نشان دهد. ECG در عین حال می‎تواند نشان دهند که شاخه چپ دچار آسیب شده است یا شاخه راست.
نوار هالتر یک دستگاه قابل حمل است که ضربان‎های قلب بیمار را ثبت می‎کند. بیمار این دستگاه را زیر لباس‎های خود می‎پوشد و دستگاه اطلاعات مربوط به فعالیت الکتریکی قلب را در هنگامی که فرد فعالیت روزمره خود را ادامه می‎دهد به مدت 1 تا 2 روز ثبت می‎کند.
وقتی علایم اختلال بروز می‎کنند بیمار تکمه‎ای را فشار می‎دهد. با فشار این تکمه دستگاه مزبور ریتم یا ضربآهنگ قلب را در آن شرایط خاص ثبت و ضبط می‎کند.
اکوکاردیوگرام یک اسکن اولتراسوند است که به پزشک امکان می‎دهد عضلات و دریچه‎های قلب را مشاهده کند.
تست الکتروفیزیولوژی از شوک‏های خفیف الکتریکی برای تعیین علت ناهنجاری ریتم قلبی و محل بروز این ناهنجاری به کار می‎رود.
در تست میز شیبدار، بیمار روی سطح میزی که وضعیت قرارگیری آن قابل تغییر است دراز می‎کشد. این میز می‎تواند باعث ایجاد آریتمی یا ضربان غیر نرمال در قلب شود.

درمان
هیچ درمان خاصی برای این اختلال وجود ندارد. اغلب مردم دچار بلوک شاخه بسته فاقد هر گونه علایم هستند و نیازی به درمان ندارند. به هر حال، علل زیربنایی این وضعیت مثل هیپرتانسیون باید درمان شود.
اگر فرد دارای بلوک شاخه بسته چپ دچار حمله قلبی شود، درمان تجدید جریان خون (ری‎پرفیوژن) باید برای تجدید ذخیره خون از طریق شریان‎های مسدود شده انجام گیرد.
این درمان را می‎توان با استفاده از یک عامل ضد لخته مثل استرپتوکیناز انجام داد لخته خون حل شده و جریان خون به قلب افزایش می‎یابد. در هر حال، داروهای ضد لخته خطر خونریزی را افزایش می‎دهند.
پیس‌میکر مصنوعی، ممکن است در بیماران دارای تاریخچۀ غش کردن زیر پوست جاگذاری شود. این دستگاه نزدیک استخوان ترقوه جاگذاری می‎شود و جاگذاری آن نیاز به یک جراحی 1 تا 2 ساعته دارد که تحت بیهوشی موضعی انجام می‎شود.
بسیاری از پیس‎میکرها را می‎توان به شکلی تنظیم کرد که فقط در هنگام نیاز ایمپالس الکتریکی تولید کنند. برخی از این دستگاه‎ها قادرند توقف ضربان قلب را تشخیص دهند و برای تجدید ضربان قلب ایمپالس الکتریکی ایجاد کنند. باتری این دستگاه می‎تواند تا سال‎ها به کار خود ادامه دهد.
پیس‌میکرها توسط تلفن‎های همراه، دستگاه‎های پخش صوت یا دستگاه‎های الکتریکی خانگی تحت تأثیر قرار نمی‎گیرند اما مردم دارای پیس‎میکر نباید زیر دستگاه MRI اسکن شوند.

عوارض
مردم دچار بلوک شاخه بسته سمت چپ نسبت به مردم دچار بلوک شاخه بسته سمت راست در ریسک بالاتری برای ابتلاء به عوارض قرار دارند. عوارض محتمل در این مورد شامل موارد زیر است:
• آریتمی، یا بی‎نظمی ضربان قلب
• بردایکاردی، یا کاهش ضربان قلب
• عدم کفایت انقباضات قلبی
• ایست قلبی و نارسایی گردش خون
• مرگ ناگهانی کاردیاک، که می‎تواند در طول یک ساعت پس از بروز علایم کُشنده باشد
بلوک قلبی همیشه قابل پیشگیری نیست، اما ریسک بیماری قلبی را می‎توان بر مبنای تغذیۀ سالم، ورزش منظم، به حداقل رساندن مصرف مشروب الکلی و اجتناب از دخانیات کاهش داد./

Source:
What is heart block?
Last updated Thu 18 January 2018
By Christian Nordqvist
Reviewed by University of Illinois-Chicago, School of Medicine