• مارکوس مکگیل، دکتر سیونگو هان
• ترجمۀ فرهنگ راد
آنوریسم [انیوریزِم] بزرگ شدن شریان بر اثر تضعیف دیواره شریانی است. آنوریسم‌ها اغلب اوقات فاقد علامتند، اما پاره شدن آنها می‌تواند به پیامدهای کشنده منجر شود.
بیشتر آنوریسم‌ها هیچ علامتی ندارند و خطرناک نیستند. در هر حال، در شدیدترین مراحل خود، برخی از آنها پاره میشوند، که این اختلال به خونریزی‌های داخلی تهدیدگر زندگی منجر میگردد.
CDC هشدار می‌دهد که آنوریسمهای آئورتیک سالانه مسؤول 25.000 مورد مرگ و میر در سطح ایالات متحد آمریکا هستند.
سالانه در حدود 30.000 مورد پارگی آنوریسم مغزی در ایالات متحد آمریکا رخ می‌دهد. بنا به برآوردهای موجود 40 درصد این موارد به بروز مرگ در طول 24 ساعت منجر می‌شود.
[مطالب این مقال:]
• انواع
• درمان
• علایم
• علل
• تشخیص
• دورنما
• پیشگیری
انواع
آنوریسم‌ها بر مبنای محل شکلگیری در بدن طبقهبندی میشوند. شریانهای مغز و قلب شایعترین محلهای بروز موارد جدی آنوریسم هستند.
تودۀ ایجاد شده می‌تواند دو شکل اصلی داشته باشد:
• برآمدگی‌های آنوریسم دوک مانند در تمامی جوانب رگ خونی
• تودههای آنوریسم کیسه‌مانند فقط در یک سمت
خطر پارگی آنوریسم به ابعاد و اندازۀ تودۀ ایجاد شده بستگی دارد.
آنوریسم آئورتیک
آئورت شریان بزرگی است که در بطن چپ قلب شروع شده و از قفسه سینه و حفره شکم میگذرد. قطر آئورت در حالت نرمال بین 2 تا 3 سانتیمتر است اما در شرایط ابتلاء به آنوریسم ممکن است به بیش از 5 سانتیمتر برسد.
شایعترین شکل آنوریسم آئورتیک، آنوریسم آئورت شکمی (AAA) است. این نوع آنوریسم در قسمتی از آئورت که از شکم میگذرد بروز میکند. بدون انجام عمل جراحی نرخ بقاء یک ساله برای AAA بزرگتر از 6 سانتیمتر 20 درصد است.
AAA می‌تواند به سرعت کشنده ظاهر شود اما آنانی که در مسیر انتقال به بیمارستان زنده میمانند در کل 50 درصد شانس بقاء دارند.
با شیوع کمتر آنوریسم آئورت توراسیک (TAA) می‌تواند به بخشی از آئورت که از درون قفسه سینه میگذرد آسیب برساند. TAA بدون درمان شانس بقاء 56 درصد را دارد و در پی جراحی این شانس به 85 درصد افزایش مییابد. TAA مورد نادر است زیرا فقط 25 درصد آنوریسمهای آئورتیک در قفسه سینه بروز میکنند.
آنوریسم مغزی
آنوریسمهای شریانهای تغذیه کننده مغز با خون زیر عنوان آنوریسم داخل جمجمه‌ای شناخته میشوند. به علت شکل ظاهری خود، آنها را در عین حال آنوریسمهای "گیلاسی" نیز مینامند.
آنوریسم پاره شده در مغز می‌تواند در طول 24 ساعت به مرگ بیمار منتهی شود. چهل درصد آنوریسمهای مغز کشنده هستند، و در حدود 66 درصد آنانی که زنده میمانند دچار اختلالات مغز و اعصاب یا ناتوانی میشوند.
آنوریسمهای پاره شدۀ مغزی شایعترین علت نوعی استروک موسوم به خونریزی داخلی سابآراکنوئید (SAH) هستند.
آنوریسم محیطی
آنوریسم در عین حال ممکن است در یک شریان محیطی بروز کند. انواع آنوریسم محیطی شامل موارد زیرند:
• آنوریسم پاپلیتئال: این نوع آنوریسم پشت زانو ایجاد می‌شود و شایعترین نوع آنوریسم محیطی است.
• آنوریسم شریان طحال: این نوع آنوریسم در نزدیکی طحال ایجاد می‌شود.
• آنوریسم شریان مزنتریک: این نوع آنوریسم به شریان رسانندۀ خون به روده‌ها صدمه میزند.
• آنوریسم شریان فمورال: شریان فمورال در کشاله ران قرار دارد.
• آنوریسم شریان کاروتید: این نوع آنوریسم در گردن ظاهر می‌شود.
• آنوریسم احشایی: این نوعی تودۀ شریانی است که به روده‌ها یا کلیهها خونرسانی میکند.
احتمال ترکیدن آنوریسم محیطی در مقایسه با آنوریسمهای آئورتیک کمتر است.
درمان
تمامی موارد آنوریسم پاره نشده نیاز به درمان فعال ندارند. به هر حال، در صورت پارگی آنوریسم عمل جراحی اورژانسی مورد نیاز است.
گزینه‌های درمانی برای آنوریسم آئورتیک
پزشک ممکن است آنوریسم آئورتیک پاره نشده را در صورت آشکار نبودن علایم مورد پایش قرار دهد. استفاده از دارو و مقیاسهای پیشگیرانه ممکن است بخشی از درمان محافظه‌کارانه را تشکیل دهند یا ممکن است این درمانها با عمل جراحی همراه شوند.
آنوریسم پاره شده نیاز به عمل جراحی اورژانسی دارد. بدون ترمیم فوری، بیمار شانس کمی برای ادامه زندگی خواهد داشت.
تصمیم‌گیری در مورد عمل جراحی بر روی آنوریسم پاره نشده در آئورت بستگی به شماری از عوامل مربوط به شخص بیمار و ویژگیهای آنوریسم دارد که عبارتند از:
• سن، سلامت عمومی، بیماریهای همراه و انتخاب شخص بیمار
• اندازۀ آنوریسم به نسبت محل قرارگیری آن در قفسه سینه یا شکم، و سرعت رشد توده آنوریسم
• وجود درد مزمن در شکم یا ریسک ترومبوآمبولی، چرا که این مورد نیز نیاز به عمل جراحی دارد
تودۀ بزرگ شده یا دارای رشد سریع آنوریسم آئورتیک بیشتر محتمل است که نیاز به جراحی داشته باشد. دو گزینه جراحی در این مورد مطرحند:
• جراحی باز برای یک پیوند سنتتیک یا استنتگذاری
• جراحی پیوند استنت اندوواسکولر
در جراحی اندوواسکولر جراح از طریق ایجاد یک شکاف کوچک در نزدیکی کشاله ران به رگهای خونی دسترسی ایجاد میکند. در جراحی پیوند استنت یک پیوند اندوواسکولر با استفاده از کاتتر از طریق سوراخ مزبور وارد بدن شده و این پیوند سپس برای عایقبندی آنوریسم در آئورت جاگذاری می‌شود.
در ترمیم عمل باز AAA، شکاف بزرگی در ناحیۀ شکم بیمار ایجاد می‌شود تا به آئورت دسترسی ایجاد گردد. آنگاه امکان پیوند برای ترمیم آنوریسم وجود خواهد داشت.
جراحی اندوواسکولر برای ترمیم آنوریسم آئورتیک با ریسکهای زیر همراه است:
• خونریزی در اطراف محل پیوند
• خونریزی پیش از عمل یا پس از آن
• انسداد استنت
• آسیب دیدن عصب، که نتیجۀ آن بروز ضعف، درد یا بیحسی در ناحیۀ پا است
• نارسایی کلیه
• کاهش جریان خون به پا، کلیهها یا دیگر دستگاههای بدن
• اختلال نعوظ
• ناموفق بودن جراحی که نیاز به عمل مجدد را ضروری میسازد
• فرسودگی استنت
برخی از این پیامدها مثل خونریزی اطراف محل پیوند نیاز به جراحی مجدد دارند.
گزینه‌های درمان آنوریسم داخل جمجمه‌ای
در مورد آنوریسم مغزی جراحان فقط هنگامی اقدام به عمل جراحی میکنند که خطر بروز پارگی بالا باشد. خطرات بالقوۀ صدمه دیدن مغز بر اثر پیامدهای جراحی بسیار زیاد است.
همانند مورد AAA، احتمال پارگی به اندازه و محل شکلگیری آنوریسم بستگی دارد.
به جای انجام عمل جراحی بیمار راهنمایی می‌شود تا ریسک فاکتورهای پارگی آنوریسم مغزی مثل فشار خون را پایش و مدیریت کند.
اگر پارگی آنوریسم داخل جمجمه‌ای نتیجۀ خونریزی سابآراکنوئید باشد، انجام جراحی محتمل است. این وضعیت نوعی اورژانس پزشکی تلقی می‌شود.
این جراحی با هدف بستن محل پارگی شریان به امید پیشگیری از خونریزی مجدد صورت میگیرد.
علایم
اغلب آنوریسم‌ها از نظر بالینی "خاموش" محسوب میشوند. علایم معمولاً بروز نمیکنند مگر اینکه آنوریسم دچار پارگی شود.
در هر حال، آنوریسم پاره نشـده نیز ممکن است باعث مسدود شدن جریان خون به دیگر بافتها شود. آنوریسم‌ها در عین حال میتوانند لختههای خونی ایجاد کنند که سبب ایجاد انسداد در رگهای خونی کوچکتر میشوند. این اختلالی است که زیر عنوان ترومبوآمبولی شناخته می‌شود. ترومبوآمبولی می‌تواند به استروک ایسکمیک یا دیگر عوارض جدی منجر شود.
رشد سریع آنوریسمهای ناحیۀ شکم گاهی از اوقات با علایمی همراه است. برخی از مردم مبتلاء به آنوریسمهای ناحیۀ شکم خبر از رنجوری، درد پایین کمر، یا حس وجود ضربان در ناحیۀ شکم خود میدهند.
مشابهاً آنوریسم توراسیک میتوانند به عصـــبهای مجاور دیگر عروق خونی آسیب برساند و به طور بالقوه باعث سطحی شدن و دشواریهای تنفس شود و در ناحیۀ فک، قفسه سینه، و قسمت فوقانی پشت درد ایجاد کند.
علایم در عین حال ممکن است بیش از خود آنوریسم به علت ایجاد آن مرتبط باشند. برای مثال، در مورد آنوریسم ناشی از واسکولیت، یا التهاب عروق خون، فرد ممکن است دچار تب، ناخوشی یا کاهش وزن شود.
پیامدها
نخستین نشانۀ یک آنوریسم پیشتر کشف نشده می‌تواند عوارض ناشی از پارگی باشد. علایم گرایشی به آن دارند که بیشتر نتیجۀ پارگی باشند تا خود آنوریسم به تنهایی.
اغلب مردم دچار آنوریسم هیچگونه عوارضی را تجربه نمیکنند. در هر حال، در کنار ترومبوآمبولی و پارگی آئورت، عوارض در این موارد عبارتند از:
• درد شدید قفسه سینه یا پشت: این درد ممکن است در پی پارگی یک آنوریسم آئورتیک در قفسه سینه بروز کند.
• آنژین: برخی از انواع آنوریسم میتوانند به آنژین منتهی شوند، که نوع دیگری از درد قفسه سینه محسوب می‌شود. آنژین می‌تواند باعث ایجاد ایسکمی میوکارد و حمله قلبی شود.
• سردرد ناگهانی شدید: اگر یک آنوریسم مغزی به SAH منتهی شود، علامت اصلی بروز سردرد ناگهانی و شدید است.
پارگی آنوریسم می‌تواند سبب بروز درد، کاهش فشار خون، سریع شدن ضربان قلب و سبکی سر شود. اغلب مردم دچار آنوریسم دچار هیچگونه عارضهای نمیشوند.
علل
آنوریسم ممکن است در هر قسمتی از بدن ایجاد شود. فشار خون می‌تواند تورم دیوارۀ شریانهای ضعیف را تسهیل کند.
برای تأیید اینکه چرا دیوارۀ شریان برای ایجاد آنوریسم تضعیف می‌شود به تحقیق بیشتری نیاز است. برخی آنوریسم‌ها، اگرچه شیوع کمتری دارند، به صورت نوعی نقص شریانی از زمان تولد فرد با او هستند.
قطع آئورت
قطع آئورت یک علت قابل شناسایی آنوریسم آئورتیک محسوب می‌شود. دیوارۀ شریان سه لایه دارد. خون می‌تواند از طریق یک دیوارۀ ضعیف در شریان به بیرون فوران کند و این لایهها را از یکدیگر جدا سازد. خون در مرحلۀ بعد می‌تواند حفرۀ پیرامون قلب را پر کند.
اگر پارگی مزبور در داخلی‌ترین لایۀ دیوارۀ شریان بروز کند، مجاری خون درون دیواره ایجاد شده و آن را تضعیف میکنند که این خود باعث افزایش خطر پارگی می‌شود.
مردم دارای قطع آئورت اغلب وجود نوعی درد جانفرسا و مخل را در مورد خود توصیف میکنند. این درد می‌تواند همچنان که قطعی آئورت پیشرفت میکند ادامه یابد. درد مزبور برای مثال می‌تواند به ناحیۀ پشت سرایت کند.
قطع به تنگنا یا فشردگی منجر می‌شود. تنگنا از بازگشت خون به قلب ممانعت میکند. این اختلال زیر عنوان تامپوناد پریکاردیال نیز شناخته می‌شود.
ریسک فاکتورها
چند گزینۀ سبک زندگی و مشخصات فیزیکی وجود دارد که میتوانند باعث افزایش شانس ایجاد آنوریسم شوند:
• کشیدن سیگار
• هیپرتانسیون
• ضعف تغذیه
• سبک زندگی بدون تحرک
• چاقی
مگر در مورد AAA مصرف سیگار با اختلاف زیاد از دیگر موارد، ریسک فاکتور اصلی محسوب می‌شود. نشان داده شده است که سیگار نه فقط میزان بیماری قلبی عروقی و ریسک آنوریسم را افزایش می‌دهد بلکه باعث افزایش ریسک پارگی آنوریسم ایجاد شده میگردد.
تشخیص
آنوریسم‌ها اغلب اوقات بدون تشخیص باقی میمانند. غربالگری به شناسایی مردمی که نیاز به پایش یا درمان دارند کمک میکند.
"کارگروه خدمات پیشگیرانه ایالات متحد" (USPSTF) انجام غربالگری اولتراسوند را برای نشانههای AAA در مورد تمامی مردان سنین 65 تا 75 سال که در طول زندگی خود بیش از 100 نخ سیگار کشیدهاند، توصیه میکند.
این کارگروه غربالگری روتین در مورد زنان را توصیه نمی‌کند، چه سیگاری باشند و چه نباشند، زیرا ریسک AAA در زنان به مراتب کمتر است.
در صورت بروز علایم، MRI می‌تواند هر مورد آنوریسم را که هنوز دچار پارگی نشده است مشخص کند. در مورد آنوریسمهای پاره شده معمولاً CT اسکن ترجیح داده می‌شود به ویژه اگر ریسک خونریزی مغزی وجود داشته باشد.
در موارد آنوریسم شدید یا دچار پارگی در مغز یا قلب که نیاز به جراحی اورژانسی وجود دارد، آنژیوگرام می‌تواند ناحیۀ دقیق نیازمند ترمیم را می‌تواند شناسایی کند. تحت بیهوشی موضعی یک کاتتر وارد رگ خونی در ناحیۀ ران می‌شود، و سپس کاتتر به سمت ناححیۀ مورد نظر در بدن هدایت میگردد.
دکتر برای کمک به شناسایی ناحیۀ قلب یا مغز که نیاز به درمان دارد از رنگ خاصی استفاده میکند.
دورنما
انسان می‌تواند با آنوریسم پاره نشده به زندگی خود ادامه دهد و حتی متوجه وجود آن نیز نشود. به هر حال، اگر آنوریسم بترکد، می‌تواند کُشنده باشد. آنوریسم می‌تواند به موارد زیر منجر شود:
• استروک خونریزی دهنده
• هیدروسفالوس
• کما
• وازواسپاسم
• آسیب مغزی موقتی یا درازمدت
وازواسپاسم علت اصلی ناتوانی یا مرگ بیمار در پی پاره شدن آنوریسم است.
عواملی که بر شانس بهبود کامل تأثیر میگذارند شامل نوع و میزان گسترش آنوریسم، سلامت کلی فرد پیش از پارگی آنوریسم، و سرعت دسترسی به درمان است.
در حدود 40 درصد موارد پارگی آنوریسم در طول نخستین 24 ساعت پس از پارگی کُشنده هستند. در حدود 25 درصد مردم در طول 6 ماه به عوارض مهلک آن دچار میشوند.
پیشگیری
پیشگیری از آنوریسم همیشۀ اوقات امکانپذیر نیست، زیرا برخی از موارد آن مادرزادی هستند.
در هر حال، برخی گزینه‌های مربوط به سبک زندگی میتوانند بر میزان ریسک تأثیرگذار باشند:
• سیگار
• مدیریت فشار خون
• چاقی
• رژیم غذایی سالم
هر کسی که با تشخیص ابتلاء به آنوریسم مواجه بوده و درمان محافظه‌کارانه برای وی تجویز شده باشد باید برای زیر نظر داشتن ریسک فاکتورها تحت نظر پزشک قرار گیرد./
Source:
Causes and treatments of aneurysm
Last updated Tue 28 November 2017
By Markus MacGill
Reviewed by Seunggu Han, MD
