• جین لئونارد، دکتر سوزان فالک
• ترجمة هامیک رادیان
پلی‌نوروپاتی / polyneuropathy وقتی اتفاق می‌افتد که عصب‌های محیطی صدمه می‌بینند. این بیماری معمولاً نوروپاتی محیطی نیز نامیده می‌شود.
اعصاب محیطی عصب‌های خارج از محدودة مغز و طناب نخاعی هستند. آنها اطلاعات میان سیستم عصبی مرکزی (CNS) و دیگر قسمت‌های بدن را تقویت می‌کنند.
پلی‌نوروپاتی همزمان به چندین عصب در نقاط مختلف بدن آسیب می‌زند. در مورد مونونوروپاتی این آسیب صرفاً متوجه یک عصب می‌شود.
پلی‌نوروپاتی می‌تواند به عصب مسؤول حس (نوروپاتی حسی)، حرکت (نوروپاتی موتور)، یا هر دو عصب (نوروپاتی حسی حرکتی) آسیب برساند.
پلی‌نوروپاتی همچنین می‌تواند به عصب‌های اتونومیک مسؤول کنترل عملکردهایی مثل هضم غذا، مثانه، فشار خون و ضربان قلب صدمه بزند.
اگرچه تعداد دقیق مردم مبتلا به پلی‌نوروپاتی مشخص نیست، "انستیتو ملی اختلالات نورولوژیک و سکته مغزی" (NINDS) تخمین می‌زند که در حدود 20 میلیون نفر از جمعیت ایالات متحد آمریکا دچار یکی از اشکال نوروپاتی محیطی‌اند، و اغلب آنان دچار پلی‌نوروپاتی هستند.
مطالب این مقاله:
• انواع پلی‌نوروپاتی
• علل و ریسک فاکتورها
• علایم
• تشخیص
• درمان
• پیشگیری و دورنما
انواع پلی‌نوروپاتی
متجاوز از 100 نوع نوروپاتی محیطی وجود دارد و اغلب آنها پلی‌نوروپاتی هستند.
انواع این اختلالات بر مبنای نوع عصبی که آسیب می‌بیند، علل زیربنایی اختلال و علایمی که ایجاد می‌کنند، طبقه‌بندی می‌شوند.
برای مثال نوروپاتی دیابتی در افراد دچار دیابت بروز می‌کند، حال آنکه نوروپاتی ایدیوپاتیک ممکن است بدون هیچ علت شناخته شده‌ای بروز یابد.
سه الگوی اصلی برای پلی‌نوروپاتی وجود دارد:
• نوروپاتی محیطی متقارن مزمن: بیشتر پلی‌نوروپاتی‌ها مزمن هستند و در طول چندین ماه ادامه می‌یابند.
• مالتیپل مونونورپاتی: در این نوع نوروپاتی صدمه دستکم متوجه دو ناحیة عصبی جداگانه می‌شود.
• نوروپاتی محیطی متقارن حاد: این مورد نادر است. شایع‌ترین علت آن سندرم گیلن – باره است، نوعی بیماری که می‌تواند کشنده باشد.
برخی از نوروپاتی‌ها ممکن است برای توسعه یافتن به چند سال وقت نیاز داشته باشند، اما بقیة آنها در طول چند ساعت تا چند روز پس از بروز شدت پیدا می‌کنند.
علل و ریسک فاکتورها
طیف گسترده‌ای از اختلالات پزشکی و عوامل دیگر می‌توانند سبب پلی‌نوروپاتی شوند که شامل موارد زیر هستند:
• دیابت: دیابت می‌تواند یک ریسک فاکتور مهم باشد، به ویژه اگر سطح قند خون به طور دقیق کنترل نشود. یک مطالعه بر روی بیش از 1400 فرد دچار دیابت نوع 2 دریافته است که یک نفر از هر 5 نفر بیمار دچار نوروپاتی دیابتیک بوده‌اند.
• سوء مصرف الکل: الکل می‌تواند به بافت عصب آسیب بزند، و سوء مصرف الکل اغلب با کمبودهای غذایی که باعث تقویت نوروپاتی می‌شوند همراه است.
• بیماری‌های خودایمنی: سیستم ایمنی به بدن حمله‌ور می‌شود، که این سبب آسیب دیدن عصب‌ها و دیگر نواحی بدن می‌گردد. بیماری‌هایی از جمله سندرم سیوگرن، بیماری سلیاک / Celiac disease، سندرم گیلن – باره، ارتریت روماتویئد و لوپوس از این جمله‌اند.
• عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی: برخی عفونت‌ها شامل بیماری لایم (لیم)، زونا، هپاتیت B، هپاتیت C و ویروس HIV می‌توانند سبب نوروپاتی شوند.
• اختلالات مغز استخوان: مثال‌هایی در این مورد شامل پروتئین‌های غیر نرمال در خون، برخی از اشکال سرطان استخوان و لنفوم است.
• قرار گرفتن در معرض مواد سمی: نوروپاتی سمی می‌تواند بر اثر قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی صنعتی نظیر ارسنیک، سُرب، جیوه و تالیوم بروز یابد. سوء مصرف مواد مخدر یا شیمیایی نیز یک ریسک فاکتور محسوب می‌شود.
• اختلالات وراثتی: برخی بیماری‌ها نظیر بیماری دندان‌های شارلوت – مری اشکال وراثتی نوروپاتی محسوب می‌شوند.
• هیپوتیروئیدیسم: تیروئید کم‌کار می‌تواند به نوروپاتی منجر شود، اگرچه این شکل از نوروپاتی نادر است.
• بیماری کلیوی: بر مبنای اعلام "مرکز نوروپاتی محیطی"، نوروپاتی اورمیک یک شکل از نوروپاتی است که مبتلابة 20 تا 50 درصد از افراد دچار بیماری کلیوی است.
• بیماری کبدی: تحقیقات نشان داده‌اند که نوروپاتی محیطی در افراد دچار سیروز کبدی بسیار شایع است.
• داروها: شیمی‌درمانی در کنار برخی داروهای مورد استفاده برای درمان HIV / ایدز می‌توانند سبب نوروپاتی شوند.
• سوء تغذیه: کمبود ویتامین‌های B-1، B-6، B-12 و ویتامین E می‌توانند به پلی‌نوروپاتی منجر شود، چرا که این ویتامین‌ها برای سلامت عصب‌ها حیاتی هستند.
• تروما یا جراحت فیزیکی: حرکات تکراری مثل تایپ کردن، تصادف‌ها، یا دیگر جراحات می‌توانند به عصب‌های محیطی آسیب برسانند.
برخی موارد پلی‌نوروپاتی هیچ دلیل شناخته شده‌ای ندارند. این نوروپاتی‌ها زیر عنوان نوروپاتی ایدیوپاتیک شناخته می‌شود.
علایم
بسته به عصب آسیب دیده، پلی‌نوروپاتی می‌تواند طیفی از علایم ایجاد کند.
علایم مرتبط با آسیب به عصب حسی یا حرکتی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
• حالت سوزن سوزن شدن
• بی‌حسی
• دشواری در کاربرد بازوها، زانوها، دست‌ها و پاها
• افزایش درد (نظیر سوزش، سیخ سیخ شدن، احساس سرما، یا دردهای تیرکشنده)
• مشکلات خواب مرتبط با درد شبانه
• ناتوانی در احساس درد
• حساسیت بیش از حد به لمس کردن
• ناتوانی در احساس تغییرات دما
• از دست دادن هماهنگی اندام‌های بدن
• افزایش دفعات زمین خوردن
• تغییرات پوست، مو و ناخن‌ها
• زخم‌های دست و پا
• عفونت‌های پوست و ناخن
• ضعف عضلانی
• انقباض عضلانی
علایم مرتبط به صدمه دیدن عصب‌های اتونومیک شامل موارد زیر هستند:
• عدم تحمل گرما
• تعریق غیر معمول
• مشکلات مثانه یا بی‌اختیاری ادراری
• مشکلات گوارشی
• سرگیجه
• فشار خون یا ناهنجاری ضربان قلب
• دشواری خوردن یا فرو بردن غذا
• دشواری در تنفس
• ناتوانی در احساس تغییرات دما
• فقدان هماهنگی اعضاء بدن
دیگر وضعیت‌های دارای علایم مشابه
فیبرومیالژی و پلی‌نوروپاتی می‌توانند علایم مشابهی داشته باشند اما علت بروز فیبرومیالژی ناشناخته است.
در عین حال شباهت‌هایی میان علایم مالتیپل اسکلروزیس (MS) و نوروپاتی محیطی وجود دارد.
بیماری‌های همراه پلی‌نوروپاتی
اختلالات بسیاری همراه پلی‌نوروپاتی هستند که از جملة آنها می‌توان موارد زیر را نام برد:
• امیلوئیدوز
• بیماری سلیاک
• بیماری دندان‌های شارلوت - ماری
• دیابت
• دیفتری
• سندرم گیلن - باره
• هپاتیت B
• هپاتیت C
• HIV / ایدز
• بیماری کلیوی
• هیپوتیروئیدیسم
• جذام
• بیماری کبدی
• بیماری لایم
• لنفوم
• میلومای استئواسکلروتیک
• فقر آهن خطرناک (کمبود ویتامین B-12)
• رادیکولوپاتی
• ارتریت روماتوئید
• زونا
• سندرم سیوگرن
عوارض
عوارض همراه شایع در پلی‌نوروپاتی شامل موارد زیر است:
• سقوط و جراحت: فقدان توازن و هماهنگی در کنار ضعف عضلانی می‌تواند به افزایش موارد افتادن و جراحات ناشی از سقوط منجر شود.
• سوختگی و آسیب‌های پوستی: بی‌حسی و عدم توانایی احساس درد یا تغییرات دما می‌تواند به سوانح سوختگی، بریدگی و دیگر آسیب‌های پوستی منجر گردد.
• عفونت‌ها: جراحات، بریدگی‌ها و سوختگی‌ها مشخصاً در نواحی ساق و پا می‌تواند با بی‌توجهی به افزایش ریسک عفونت‌ها منجر شود.
تشخیص
تشخیص بر پایة شرح حال پزشکی، معاینة جسمانی و ارزیابی نورولوژیک انجام می‌شود. بسته به علایم موجود در بیمار، ممکن است انجام برخی تست‌ها درخواست شود.
دکتر مروری دقیق بر تمامی علایم بیماری، عوامل مرتبط به سبک زندگی، و تاریخچة خانوادگی بیمار انجام می‌دهد.
دکتر در عین حال قد، وزن، ضربان قلب، فشار خون و دمای بدن بیمار را اندازه‌گیری می‌کند. قلب، ریه‌ها و شکم بیمار نیز برای از تشخیص خارج کردن علل جایگزین فیزیولوژیک ممکن است انجام شود.
انجام تست‌های خون با هدف بررسی دیابت، عملکرد تیروئید، عملکرد ایمنی، کمبودهای تغذیه‌ای و دیگر عوامل مسبب پلی‌نوروپاتی انجام می‌شود.
ممکن است برخی آزمون‌های ساده برای بررسی واکنش‌ها، کشش عضلانی، حساسیت به دما و دیگر حس‌ها، توازن و حالت قرارگریری فرد انجام شود.
دیگر تست‌ها
دیگر تست‌هایی که ممکن است برای تشخیص پلی‌نوروپاتی مورد استفاده قرار گیرد شامل موارد زیر است:
MRI یا CT اسکن: این تصویربرداری‌ها برای جستجو در مورد وجود تومورها، دیسک‌های فتق، یا دیگر ناهنجاری‌هایی که می‌توانند به آسیب عملکرد عصب بینجامند انجام می‌شود.
تست‌های الکتروتشخیصی: این تست‌های غیر تهاجمی فعالیت الکتریکی عضلات و عصب‌ها را اندازه‌گیری کرده به کشف صدمة وارد شده به عصب کمک می‌کنند. مثال‌هایی از این تست‌ها شامل الکترومیوگرافی و ولوسیتی.اس هدایت عصبی است.
بیوپسی: دکتر ممکن است پارة کوچکی از عصب یا نمونة پوست را برای آزمایش ناهنجاری‌های عملکرد عصب یا پایانة عصبی بردارد.
درمان
"آکادمی پزشکی خانواده آمریکا" برای درمان نوروپاتی محیطی هدف قرار دادن فرآیند نهفته در زیر بیماری، رفع کمبودهای تغذیه‌ای، و هدف گرفتن تسکین علایم را توصیه می‌کند.
درمان‌های در دسترس شامل دارودرمانی، درمان‌های پزشکی و جراحی، و درمان‌های جایگزین است.
داروها
چندین داروی مختلف برای درمان نوروپاتی و علایم آن در دسترس است. این داروها عبارتند از:
• داروهای مرتبط به بیماری‌های همراه: بیماری‌هایی که ممکن است سبب پلی‌نوروپاتی شوند باید با استفاده از درمان‌های متفاوتی مدیریت گردند، که این روند شامل داروهای توصیه شده توسط دکتر نیز می‌شود. مثال‌هایی در این مورد شامل انسواین برای دیابت و هورمون‌های تیروئید برای هیپوتیروئیدیسم است.
• داروهای ضد درد: داروهای ضد درد غیر نسخه‌ای می‌توانند برای تسکین دردهای خفیف تا متوسط مفید باشند. این داروها نباید هدف استفادة درازمدت باشند.
داروهای نسخه‌ای: برخی داروهای ضد افسردگی مثل گروه داروهای موسوم به TCAs (شامل: امی‌تریپ‌تیلین یا نورتریپتیلین) را می‌توان مورد استفاده قرار داد، داروهای تزریقی را می‌توان در مورد مونونوروپاتی استفاده کرد و داروهای ضد تشنج نظیر گاباپنتین یا پرگابالین می‌توانند کمک کننده باشند.
درمان‌های طبی
طیفی از این درمان‌ها شامل موارد زیر در دسترس هستند:
• تحریک الکتریکی عصب ترانسکوتانئوس: الکترودها به آرامی از پوست عبور داده می‌شوند. این عمل می‌تواند به کاهش درد و حساسیت کمک کند.
• تعویض پلاسما: افراد دچار بیماری‌های التهابی یا خودایمنی ممکن است از این درمان سود ببرند. درمانگر نمونة خون بدن بیمار را می‌گیرد، سپس آنتی‌بادی‌ها و دیگر پروتئین‌های خون را پیش از بازگرداندن خون به بدن بیمار جداسازی می‌کند.
• درمان گلوبولین ایمنی: به افراد دچار بیماری‌های التهابی یا خودایمنی مقادیر بالای پروتئین برای عمل به عنوان آنتی‌بادی داده می‌شود، که این کار به عملکرد ایمنی بیمار کمک می‌کند.
• درمان فیزیکی: افراد دچار ضعف عضلانی یا مشکلات عدم تعادل ممکن است از درمان فیزیکی سود ببرند.
• ارتوتیک (اورتز) و دیگر دستگاه‌ها: اسپلینت‌ها، واکرها و ویلچرها می‌توانند برای افراد دچار نوروپاتی دست و پا و بازو، نقش حمایت کننده و کاهش دهندة درد داشته باشند.
اگر نوروپاتی ناشی از فشار وارد شده بر یک عصب باشد، امکان تجویز جراحی وجود دارد.
درمان‌های جایگزین
درمان‌های مکمل و جایگزین ممکن است برای تسکین درد برخی بیماران دچار پلی‌نوروپاتی تجویز شود. این درمان‌ها شامل موارد زیرند:
• طب سوزنی
• کایروپراتیک درمانی
• ماساژ
• مدیتیشن
به هر حال در مورد این روش‌های مداوا تحقیقات گسترده انجام نشده است.
پیشگیری و دورنما
پیشگیری از پلی‌نوروپاتی شامل محدود کردن ریسک فاکتورها و مدیریت بیماری‌های نهفته است. فرد دچار پلی‌نوروپاتی ممکن است قادر به اجتناب از تمامی ریسک فاکتورهای بیماری نباشد، اما برخی انتخاب‌های مربوط به سبک زندگی می‌تواند ریسک ابتلاء به این بیماری را کاهش دهد. موارد زیر از این جمله‌اند:
• اجتناب از مصرف مشروبات الکلی
• اجتناب از قرار گرفتن در معرض مواد سمی شامل دود سیگار
• محدود کردن عواملی که به آسیب‌های جسمانی یا جراحات مدد می‌رسانند نظیر اعمال تکراری مثل تایپ کردن و قرار گرفتن در وضعیت‌های محدود کننده
• داشتن خواب کافی و فعالیت جسمانی برای تقویت عملکرد ایمنی
• داشتن رژیم غذایی متعادل غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی
• استفاده از مکمل‌های ویتامین B-12 در صورت گیاهخوار بودن یا تبعیت از رژیم گیاهخواری
مدیریت بیماری‌های نهفته
مدیریت هر اختلال نهفته در پشت نوروپاتی می‌تواند به پیشگیری از آغاز این بیماری کمک کند. افراد مبتلا به دیابت یا دیگر اختلالات مرتبط به پلی نوروپاتی باید به دقت برنامة درمانی توصیه شده از سوی پزشکان خود را دنبال کنند و مطمئن باشند که تمامی چکاپ‌های لازم را انجام می‌دهند.
دورنما
دورنما برای پلی‌نوروپاتی متفاوت است و می‌تواند به بیماری زیربنایی مسبب این اختلال و اینکه کدام عصب‌ها آسیب دیده‌اند و نیز میزان آسیب بستگی داشته باشد.
برای برخی از افراد، درمان علل زیربنایی بیماری می‌تواند به بهبود منجر شود. برای بقیه، آسیب ناشی از بیماری دایمی است. در برخی موارد، علایم بیماری ممکن است به مرور زمان تشدید شود.
چه هنگامی باید به دکتر مراجعه کرد
در صورت وجود هر یک از علایم پلی‌نوروپاتی در فرد، مراجعه به دکتر موضوعی حایز اهمیت است.
اجراء برنامة درمانی در اولین فرصت ممکن برای مدیریت علایم بیماری و پیشگیری از صدمات بیشتر اهمیت دارد.
Source:
Polyneuropathy: Causes, symptoms, and treatment
Written by Jayne Leonard Reviewed by Suzanne Falck, MD, FACP
Last reviewed: Sat 29 April 2017
