• کریستین نوردکویست
• زیر نظر: دانشکده پزشکی دانشگاه ایلی‌نویز – شیکاگو
• ترجمۀ فرهنگ راد
وقتی مردم توانایی حفظ اطلاعات یا به خاطر آوردن اطلاعات پیشتر ذخیره شده را از دست می‌دهند، مبتلا به آمنزی محسوب می‌شوند. اگرچه آمنزی مضمون و دستمایۀ بسیار شایعی در فیلم‌ها و کتاب‌ها است، در عالم واقع اختلال بسیار نادری به شمار میرود.
اندکی فراموشکار بودن یا فراموشکار شدن، کاملاً متفاوت از آمنزی است. آمنزی به از دست دادن حافظه در مقیاس گستردۀ اطلاعاتی اشاره دارد که نباید فراموش می‌شده‌اند. اینها ممکن است شامل مهم‌ترین نقطه عطف‌های زندگی فرد، اتفاقات خاطره‌انگیز، مردمان دارای نقش کلیدی در زندگی انسان و نکات حیاتی باشد که بر زبان آمده‌اند یا در موردشان فکر شده است.
مردم دچار آمنزی همچنین تصور آینده را دشوار می‌یابند، زیرا ساختار سناریوهای آیندۀ ما اغلب اوقات بر مبنای بازگردآوری تجارب گذشتۀ ما استوار است.
توانایی ما در گردآوری مجدد وقایع و تجارب، فرآیندهای پیچیده‌ای در مغز را درگیر می‌کند. ما هنوز به طور دقیق درک نکرده‌ایم که وقتی چیزی را به حافظه می‌سپریم چه اتفاقی روی می‌دهد، و به همین ترتیب در مورد زمانی که سعی در بازیابی داده‌های ذخیره شده در مغز داریم اطلاعات کاملی در اختیار نداریم.
اغلب مردم دچار آمنزی حس خاص خود را دارند. به هر جهت، آنها ممکن است مشکلات شدیدی را در فراگیری اطلاعات تازه تجربه کنند، یا برای یادآوری خاطرات زندگی گذشته دچار تقلا شوند، یا در هر دو مورد دچار مشکل گردند.
مطالب این مقاله:
• علایم آمنزی (آمنزیا)
• انواع آمنزی
• علل آمنزی
• تشخیص آمنزی
• درمان آمنزی
علایم آمنزی
فهرست زیر علایم شایع آمنزی محسوب می‌شود:
• توانایی فراگیری اطلاعات جدید مختل می‌شود (آمنزی انتروگراد)
• توانایی یادآوری اتفاقات گذشته و اطلاعات آشنا مختل می‌شود (آمنزی رتروگراد)
• خاطرات کاذب - این خاطرات ممکن است کاملاً ابداعی باشند یا شامل خاطراتی واقعی باشند که دچار جابجایی یا خطای زمانی شده‌اند (خیال‌بافانه)
• حرکات فاقد تعادل، که گاهی اوقات با رعشه توأم می‌شود (مشکلات مغز و اعصاب)
• گیجی یا پریشان‌حالی
• مشکلات حافظۀ کوتاه مدت
• از دست دادن بخشی از حافظه
• از دست دادن کامل حافظه
• ناتوانی در به یاد آوردن چهره‌ها
• ناتوانی در به یاد آوردن مکان‌ها
آمنزی با زوال عقل تفاوت دارد. اگرچه زوال عقل شامل از دست دادن حافظه است، این بیماری همچنین شامل مشکلات شناختی مهمی است که ممکن است به توانایی بیمار در ادارۀ فعالیت‌های روزمرۀ زندگی صدمه بزنند.
انواع آمنزی
انواع مختلفی از آمنزی وجود دارد. در زیر فهرستی از شایع‌ترین انواع آن آمده است:
• آمنزی انتروگراد - بیمار قادر به یادآوری اطلاعات جدید نیست. چیزهایی که اخیراً اتفاق افتاده‌اند، اطلاعاتی که باید در حافظۀ کوتاه مدت ذخیره شوند ناپدید می‌گردند. این وضعیت بیشتر بر اثر صدمه یا ترومای مغزی رخ می‌دهد (برای مثال بر اثر وارد آمدن ضربه به سر). به هر جهت، بیمار دچار آمنزی انتروگراد می‌تواند داده‌ها و اتفاقات مربوط به پیش از بروز تروما را به خاطر بیاورد.
• آمنزی رتروگراد - اغلب به عنوان نقطۀ مقابل آمنزی انتروگراد تلقی می‌شود. بیمار نمی‌تواند حوادث و خاطرات ماقبل بروز تروما را به یاد بیاورد اما حوادث و خاطرات بعد از وقوع آن را به یاد می‌آورد. در موارد بسیار نادر هر دو نوع آمنزی مورد اشاره ممکن است همزمان بروز یابند.
• آمنزی فراگیر گذرا - کاهش یا فقدان موقت حافظه است. بیمار دچار آمنزی فراگیر گذرا در عین حال ایجاد حافظۀ تازه را بسیار دشوار می‌یابد (آمنزی انتروگراد شدید). از دست رفتن خاطرات یا حافظۀ گذشته خفیف‌تر است. این شکل بسیار نادری از آمنزی است و بیشترین میزان احتمال بروز آن مربوط به افراد پیر دچار بیمار عروقی (رگ‌های خونی) است.
• آمنزی ناشی از صدمه یا تروماتیک - از دست دادن حافظه بر اثر ضربۀ شدید به سر ایجاد می‌شود. تصادف اتومبیل می‌تواند مثالی در این مورد باشد. مردم دچار آمنزی تروماتیک ممکن است دچار کاهش مختصر حس خودآگاهی شوند یا حتی به حالت کما فرو روند. در اکثریت موارد این نوع آمنزی موقت است - میزان ادامۀ آن به شدت صدمۀ وارد شده بستگی دارد. دانشمندان علوم ورزشی می‌گویند که آمنزی یک شاخص مهم ضربه به سر است.
• سایکوز یا روان‌پریشی ورنیک - کورساکف - این نوع آمنزی بر اثر مصرف شدید الکل ایجاد می‌شود. اختلال مزبور گرایشی به پیشرونده بودن دارد و به مرور زمان وخیم‌تر می‌شود. بیماران دچار جنون ورنیک - کورساکف همچنین گرایشی به ابتلا به مشکلات مغز و اعصاب مثل عدم هماهنگی اعضاء بدن و از دست رفتن حس در ناحیۀ انگشتان دست و پا از خود نشان می‌دهند. این نوع آمنزی در عین حال ممکن است بر اثر سوء تغذیه، به ویژه کمبود تیامین (ویتامین B1) ایجاد شود.
• آمنزی هیستریک (فوگ یا متضاد) - این نوع آمنزی پدیدۀ بسیار نادری است. بیماران نه فقط گذشتۀ خود بلکه هویت واقعی خویش را نیز از یاد میبرند. فرد بیمار ممکن است از خواب بیدار شود و ناگهان دیگر هیچ درکی در مورد هویت خود نداشته باشد - بیمار حتی وقتی در آینه به خود نگاه می‌کند قادر به شناسایی بازتاب خویش در آینه نیست. تمامی اطلاعات مربوط به خود وی مثل گواهی رانندگی، کارت اعتباری و اوراق هویت برای وی بی‌معنی خواهد بود. این نوع آمنزی معمولاً نتیجۀ تحریک واقعه‌ای است که ذهن فرد قادر به کنار آمدن یا مقابله با آن نیست. در اغلب موارد، حافظۀ بیمار به آرامی یا به صورت ناگهانی در طول چند روز به حالت قبل بازمی‌گردد. به هر جهت، خاطرۀ خود واقعۀ شوک دهنده ممکن است هرگز به طور کامل بازیابی ذهنی نشود.
• آمنزی دوران کودکی (آمنزی ابتدایی) - بیمار قادر به یادآوری خاطرات دوران کودکی خود نیست. کارشناسان می‌گویند این نوع از آمنزی ممکن است با رشد زبانی مرتبط باشد. برخی دیگر بر این عقیدهاند که ممکن است بخشی از نواحی حافظه در مغز به طور کامل در دوران کودکی رشد نکرده باشند.
• آمنزی پساهیپنوتیک - در این نوع آمنزی حوادث روی داده در خلال هیپنوز به یاد نمی‌آید.
• آمنزی منبع - در این نوع آمنزی شخص می‌تواند برخی اطلاعات را به خاطر بیاورد اما نمی‌داند که این اطلاعات از کجا و چگونه به دست آمده‌اند.
• پدیده خاموشی - این نوع آمنزی به شبب نوشیدن مقادیر زیاد مشروب الکلی ایجاد می‌شود. فرد قادر به یادآوری پاره‌های زمانی مرتبط به مدت مربوط به پُرنوشی نیست.
• پروسوپامنزی – فرد قادر به یادآوری صورت‌ها نیست. این اختلال هم ممکن است در طول زندگی ایجاد شود و هم اینکه مادرزادی باشد.
علل آمنزی
هر بیماری یا صدمه‌ای که بر مغز تأثیر بگذارد می‌تواند در ساختار پیچیدۀ حافظه فعل و انفعال ایجاد کند. عملکرد حافظه در آن واحد بخش‌های متعددی از مغز را درگیر می‌کند.
صدمه به ساختارهای سیستم لیمبیک مغز مثل هیپوتالاموس و تالاموس می‌تواند به آمنزی منجر شود - سیستم لیمبیک احساسات و خاطرات (حافظه) را در ما کنترل می‌کند.
علل آمنزی پزشکی
این مورد به آمنزی ناشی از جراحت یا آسیب‌دیدگی اشاره دارد. علل محتمل در این مورد عبارتند از:
• استروک
• آنسفالیت - التهاب مغز. آنسفالیت ممکن است بر اثر یک عفونت ویروسی مثل هرپس سیمپلکس (HSV)، یا واکنش خودایمنی به سرطان در بخش دیگری از بدن (آنسفالیت لیمبیک پارانئوپلاستیک، PLE) بروز یابد.
• بیماری سلیاک - اگرچه در مورد این ارتباط اتفاق نظر کامل وجود ندارد، محققان گزارش داده‌اند که مردم دچار بیماری سلیاک عموماً برای مداوای آمنزی، گیجی، و تغییرات شخصیتی به پزشک مراجعه می‌کنند.
• کمبود یا محرومیت اکسیژن - هر بیماری یا وضعیتی که مقدار اکسیژن دریافتی مغز را کاهش دهد (مثل حمله قلبی، اختلال تنفسی، مسمومیت با دی‌اکسید کربن) می‌تواند باعث بروز آمنزی شود.
• برخی داروها - مثل داروی خواب امبین
• خونریزی ساب‌آراکنوئید - که به خونریزی ناحیۀ میان جمجمه و مغز اشاره دارد.
• تومور مغزی که در بخش‌های مهم برای حافظه در مغز جایگیر شده باشد.
• برخی اختلالات تشنجی
• الکتروشوک درمانی یا ECT - این نوعی درمان روان‌پزشکی است که در آن برای اثرات درمانی بر روی بیماران بی‌حس شده شوک القاء می‌شود. فقدان حافظۀ ناشی از این عمل تقریباً همیشه موقتی است.
• آسیب‌دیدگی سر - مثل مواردی که بر اثر تصادم اتومبیل اتفاق می‌افتد، و می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی شود. در اغلب موارد، آمنزی شدید و درازمدت نیست.
علل آمنزی فیزیولوژیک
این نوع آمنزی که به نام آمنزی متضاد نیز شناخته می‌شود به علت شوک‌های عاطفی رخ می‌دهد که نمونه‌هایی از آنها در زیر آمده است:
• قربانی خشونت جنایی بودن
• تجاوز یا آزار جنسی
• کودک آزاری
• حضور در کوران جنگ (سربازان)
• حضور در کوران یک فاجعۀ طبیعی مثل سیل و توفان
• حضور در کوران یک عمل تروریستی
این فهرست ادامه‌دار است - و به عبارت ساده شامل هر موقعیت غیر قابل تحمل در زندگی است که سبب بروز استرس فیزیولوژیک شدید و تضاد و تناقض درونی در انسان می‌شود. در کل، آمنزی ناشی از استرس‌زاهای فیزیولوژیک بیش از اینکه بر خاطرات تازه تأثیر بگذارند، خاطرات گذشته و شخصیت فرد را دچار اختلال می‌کنند.
تشخیص آمنزی
در مرحلۀ نخست دکتر نیازمند آن است که دیگر علل محتمل برای از دست رفتن حافظه مثل زوال عقل، بیماری آلزایمر، افسردگی یا تومور مغزی را از تشخیص خارج کند. در اینجا دکتر به گرفتن شرح حال دقیق از بیمار نیاز دارد - این کار در صورتی که بیمار چیزها را به خاطر نیاورد ممکن است دشوار باشد، بنابراین ممکن است در فرآیند تشخیص حضور مراقبان بیمار و اعضاء خانوادۀ وی الزامی باشد.
دکتر ممکن است برای صحبت در مورد جزئیات تاریخچۀ پزشکی بیمار با افراد دیگر نیازمند اجازه گرفتن از بیمار باشد.
دکتر مشکلات مندرج در زیر را پوشش می‌دهد:
• آیا بیمار اتفاقات اخیر و یا اتفاقات مرتبط به گذشتۀ دور و دورتر را به خاطر می‌آورد؟
• چه هنگامی مشکلات حافظه در بیمار آغاز شده است؟
• مشکلات حافظه در بیمار چگونه تکامل پیدا کرده‌اند؟
• آیا عاملی مثل ضربه به سر، جراحی یا سکته مغزی برای ایجاد فقدان یا کاهش حافظه دخالت داشته است؟
• آیا در این مورد در خانوادۀ بیمار تاریخچۀ بیماری‌ها یا اختلالات مغز و اعصاب یا روان‌پزشکی وجود دارد؟
• مرور جزئیات در مورد مصرف مشروب الکلی توسط بیمار
• آیا بیمار در حال حاضر داروی خاصی مصرف می‌کند؟
• آیا بیمار مواد مخدر مثل کوکایین یا هرویین مصرف کرده است؟
• آیا علایم بیماری توانایی بیمار را در جستجو برای خویشتن خویش تضعیف کرده است؟
• آیا بیمار دارای تاریخچۀ ابتلا به افسردگی است؟
• آیا بیمار هرگز دچار سرطان شده است؟
• آیا بیمار هرگز سابقۀ ابتلا به تشنج را داشته است؟
در عین حال امکان انجام معاینۀ بالینی بیمار نیز وجود دارد. این معاینه برای بررسی موارد زیر انجام می‌شود:
• واکنش‌ها
• عملکرد حسی
• توازن و تعادل
• برخی از دیگر جنبه‌های مغز و سیستم عصبی
دکتر همچنین ممکن است بیمار را برای موارد زیر بررسی کند:
• داوری یا قوه قضاوت
• حافظه کوتاه مدت
• حافظه درازمدت
ارزیابی حافظه کمک می‌کند تا میزان و گسترۀ از دست رفتن حافظه تعیین شود. این موضوع به انتخاب بهترین گزینه‌های درمانی کمک می‌کند.
برای تشخیص اینکه آیا هیچ صدمۀ فیزیکی یا ناهنجاری مغزی در کار است یا خیر، پزشک ممکن است انجام تست‌های زیر را درخواست کند:
• اسکن MRI
• CT اسکن
• الکتروانسفالوگرام یا EEG
در عین حال امکان انجام تست‌های خون برای بررسی وجود کمبودهای تغذیه‌های یا بروز عفونت وجود دارد.
درمان آمنزی
خوشبختانه در اکثر موارد آمنزی به صورت خود به خود و بدون درمان رفع می‌شود. به هر جهت، اگر یک اختلال فیزیکی اصلی یا روانی در میان باشد، در صورت امکان باید به درمان آن اقدام شود.
در مورد برخی از بیماران ممکن است در بعضی مواقع روان‌درمانی مفید باشد. هیپنوز نیز می‌تواند راه مؤثری برای به یاد آوردن خاطراتی باشد که فراموش شده‌اند.
برای بهبود بیمار دچار آمنزی کمک اعضاء خانواده نقش حیاتی دارد. روان‌شناسان و روان‌پزشکان می‌گویند که مواردی مانند عکس‌ها، بوها و موسیقی می‌توانند در رفع حالت سردرگمی بیمار کمکی مؤثر باشند.
درمان آمنزی اغلب مستلزم استفاده از تکنیک‌ها و راهکارهایی برای کمک به جبران مشکلات مبتلابه حافظه است. این ممکن است شامل:
• کار با متخصص کاردرمانی یا کاردرمانگر برای کسب اطلاعات تازه برای جایگزینی با حافظۀ از دست رفته یا استفاده از حافظۀ موجود به عنوان پایه برای کسب اطلاعات جدید.
• آموزش راهکارهای مختلف برای سازماندهی اطلاعات به شکلی که ذخیره کردن آنها ساده‌تر شود.
• آموزش چگونگی بهترین بهره‌گیری از کمک‌های دیجیتالی مثل تلفن‌هاس هوشمند. در صورت آموزش صحیح، حتی بیماران دچار کاهش حافظۀ شدید می‌توانند قابلیت انجام وظایف روزمرۀ زندگی را در خود ایجاد کنند. تلفن همراه هوشمند می‌تواند برای یادآوری تکالیف و اتفاقات مهم زندگی روزانه، زمان مصرف داروها، موقعیت‌ها و موارد کلیدی مورد استفاده قرار گیرد. مردمی که قادر به یادآوری نام و چهرۀ مردم نیستند می‌تواند فهرست بالابلندی از عکس‌ها یا چهره‌ها را در تلفن‌های همراه هوشمند خویش ذخیره کنند و در زمان مورد نیاز آنها را مورد استفاده قرار دهند.
در حال حاضر هیچ دارویی برای ذخیرۀ مجدد اطلاعات حافظه در بیماران دچار آمنزی وجود ندارد. از آنجا که سندرم ورنیک - کورساکف مستلزم کمبود تیامین (ویتامین B1) است، تغذیۀ هدفمند در درمان بیماری می‌تواند کمک کننده باشد. غلات کامل، حبوبات (انواع لوبیا و عدس)، آجیل‌ها، و مخمرها منابع غنی تیامین محسوب می‌شوند.
Source:
Amnesia: Causes, Symptoms, and Treatments
Last updated Sat 21 January 2017
By Christian Nordqvist
Reviewed by University of Illinois-Chicago, School of Medicine
