آمنزی یا از دست دادن حافظه در مقیاس گسترده - علل، علایم، و درمان

• کریستین نوردکویست
• زیر نظر: دانشکده پزشکی دانشگاه ایلی‎نویز – شیکاگو
• ترجمۀ فرهنگ راد

وقتی مردم توانایی حفظ اطلاعات یا به خاطر آوردن اطلاعات پیشتر ذخیره شده را از دست می‎دهند، مبتلا به آمنزی محسوب می‎شوند. اگرچه آمنزی مضمون و دستمایۀ بسیار شایعی در فیلم‌ها و کتاب‎ها است، در عالم واقع اختلال بسیار نادری به شمار می‌‏رود.
اندکی فراموشکار بودن یا فراموشکار شدن، کاملاً متفاوت از آمنزی است. آمنزی به از دست دادن حافظه در مقیاس گستردۀ اطلاعاتی اشاره دارد که نباید فراموش می‎شده‎اند. اینها ممکن است شامل مهم‎ترین نقطه عطف‎های زندگی فرد، اتفاقات خاطره‎انگیز، مردمان دارای نقش کلیدی در زندگی انسان و نکات حیاتی باشد که بر زبان آمده‎اند یا در موردشان فکر شده است.
مردم دچار آمنزی همچنین تصور آینده را دشوار می‎یابند، زیرا ساختار سناریوهای آیندۀ ما اغلب اوقات بر مبنای بازگردآوری تجارب گذشتۀ ما استوار است.
توانایی ما در گردآوری مجدد وقایع و تجارب، فرآیندهای پیچیده‎ای در مغز را درگیر می‎کند. ما هنوز به طور دقیق درک نکرده‎ایم که وقتی چیزی را به حافظه می‌سپریم چه اتفاقی روی می‎دهد، و به همین ترتیب در مورد زمانی که سعی در بازیابی داده‎های ذخیره شده در مغز داریم اطلاعات کاملی در اختیار نداریم.
اغلب مردم دچار آمنزی حس خاص خود را دارند. به هر جهت، آنها ممکن است مشکلات شدیدی را در فراگیری اطلاعات تازه تجربه کنند، یا برای یادآوری خاطرات زندگی گذشته دچار تقلا شوند، یا در هر دو مورد دچار مشکل گردند.
مطالب این مقاله:
• علایم
• انواع
• علل
• تشخیص
• درمان

علایم آمنزی
فهرست زیر علایم شایع آمنزی محسوب می‌شود:
• توانایی فراگیری اطلاعات جدید مختل می‎شود (آمنزی انتروگراد)
• توانایی یادآوری اتفاقات گذشته و اطلاعات آشنا مختل می‎شود (آمنزی رتروگراد)
• خاطرات کاذب - این خاطرات ممکن است کاملاً ابداعی باشند یا شامل خاطراتی واقعی باشند که دچار جابجایی یا خطای زمانی شده‎اند (خیال‎بافانه)
• حرکات فاقد تعادل، که گاهی اوقات با رعشه توأم می‎شود (مشکلات مغز و اعصاب)
• گیجی یا پریشان‎حالی
• مشکلات حافظۀ کوتاه مدت
• از دست دادن بخشی از حافظه
• از دست دادن کامل حافظه
• ناتوانی در به یاد آوردن چهره‎ها
• ناتوانی در به یاد آوردن مکان‎ها
آمنزی با زوال عقل تفاوت دارد. اگرچه زوال عقل شامل از دست دادن حافظه است، این بیماری همچنین شامل مشکلات شناختی مهمی است که ممکن است به توانایی بیمار در ادارۀ فعالیت‎های روزمرۀ زندگی صدمه بزنند.

انواع آمنزی
انواع مختلفی از آمنزی وجود دارد. در زیر فهرستی از شایع‎ترین انواع آن آمده است:
• آمنزی انتروگراد - بیمار قادر به یادآوری اطلاعات جدید نیست. چیزهایی که اخیراً اتفاق افتاده‎اند، اطلاعاتی که باید در حافظۀ کوتاه مدت ذخیره شوند ناپدید می‎گردند. این وضعیت بیشتر بر اثر صدمه یا ترومای مغزی رخ می‎دهد (برای مثال بر اثر وارد آمدن ضربه به سر). به هر جهت، بیمار دچار آمنزی انتروگراد می‎تواند داده‎ها و اتفاقات مربوط به پیش از بروز تروما را به خاطر بیاورد.
• آمنزی رتروگراد - اغلب به عنوان نقطۀ مقابل آمنزی انتروگراد تلقی می‌شود. بیمار نمی‎تواند حوادث و خاطرات ماقبل بروز تروما را به یاد بیاورد اما حوادث و خاطرات بعد از وقوع آن را به یاد می‎آورد. در موارد بسیار نادر هر دو نوع آمنزی مورد اشاره ممکن است همزمان بروز یابند.
• آمنزی فراگیر گذرا - کاهش یا فقدان موقت حافظه است. بیمار دچار آمنزی فراگیر گذرا در عین حال ایجاد حافظۀ تازه را بسیار دشوار می‎یابد (آمنزی انتروگراد شدید). از دست رفتن خاطرات یا حافظۀ گذشته خفیف‎تر است. این شکل بسیار نادری از آمنزی است و بیشترین میزان احتمال بروز آن مربوط به افراد پیر دچار بیمار عروقی (رگ‎های خونی) است.
• آمنزی ناشی از صدمه یا تروماتیک - از دست دادن حافظه بر اثر ضربۀ شدید به سر ایجاد می‎شود. تصادف اتومبیل می‎تواند مثالی در این مورد باشد. مردم دچار آمنزی تروماتیک ممکن است دچار کاهش مختصر حس خودآگاهی شوند یا حتی به حالت کما فرو روند. در اکثریت موارد این نوع آمنزی موقت است - میزان ادامۀ آن به شدت صدمۀ وارد شده بستگی دارد. دانشمندان علوم ورزشی می‎گویند که آمنزی یک شاخص مهم ضربه به سر است.
• سایکوز یا روان‎پریشی ورنیک - کورساکف - این نوع آمنزی بر اثر مصرف شدید الکل ایجاد می‎شود. اختلال مزبور گرایشی به پیشرونده بودن دارد و به مرور زمان وخیم‎تر می‎شود. بیماران دچار جنون ورنیک - کورساکف همچنین گرایشی به ابتلا به مشکلات مغز و اعصاب مثل عدم هماهنگی اعضاء بدن و از دست رفتن حس در ناحیۀ انگشتان دست و پا از خود نشان می‎دهند. این نوع آمنزی در عین حال ممکن است بر اثر سوء تغذیه، به ویژه کمبود تیامین (ویتامین B1) ایجاد شود.
• آمنزی هیستریک (فوگ یا متضاد) - این نوع آمنزی پدیدۀ بسیار نادری است. بیماران نه فقط گذشتۀ خود بلکه هویت واقعی خویش را نیز از یاد می‏برند. فرد بیمار ممکن است از خواب بیدار شود و ناگهان دیگر هیچ درکی در مورد هویت خود نداشته باشد - بیمار حتی وقتی در آینه به خود نگاه می‎کند قادر به شناسایی بازتاب خویش در آینه نیست. تمامی اطلاعات مربوط به خود وی مثل گواهی رانندگی، کارت اعتباری و اوراق هویت برای وی بی‎معنی خواهد بود. این نوع آمنزی معمولاً نتیجۀ تحریک واقعه‎ای است که ذهن فرد قادر به کنار آمدن یا مقابله با آن نیست. در اغلب موارد، حافظۀ بیمار به آرامی یا به صورت ناگهانی در طول چند روز به حالت قبل بازمی‎گردد. به هر جهت، خاطرۀ خود واقعۀ شوک دهنده ممکن است هرگز به طور کامل بازیابی ذهنی نشود.
• آمنزی دوران کودکی (آمنزی ابتدایی) - بیمار قادر به یادآوری خاطرات دوران کودکی خود نیست. کارشناسان می‎گویند این نوع از آمنزی ممکن است با رشد زبانی مرتبط باشد. برخی دیگر بر این عقیده‌‏اند که ممکن است بخشی از نواحی حافظه در مغز به طور کامل در دوران کودکی رشد نکرده باشند.
• آمنزی پساهیپنوتیک - در این نوع آمنزی حوادث روی داده در خلال هیپنوز به یاد نمی‎آید.
• آمنزی منبع - در این نوع آمنزی شخص می‎تواند برخی اطلاعات را به خاطر بیاورد اما نمی‎داند که این اطلاعات از کجا و چگونه به دست آمده‎اند.
• پدیده خاموشی - این نوع آمنزی به شبب نوشیدن مقادیر زیاد مشروب الکلی ایجاد می‎شود. فرد قادر به یادآوری پاره‎های زمانی مرتبط به مدت مربوط به پُرنوشی نیست.
• پروسوپامنزی – فرد قادر به یادآوری صورت‎ها نیست. این اختلال هم ممکن است در طول زندگی ایجاد شود و هم اینکه مادرزادی باشد.

علل آمنزی
هر بیماری یا صدمه‎ای که بر مغز تأثیر بگذارد می‎تواند در ساختار پیچیدۀ حافظه فعل و انفعال ایجاد کند. عملکرد حافظه در آن واحد بخش‌های متعددی از مغز را درگیر می‎کند.
صدمه به ساختارهای سیستم لیمبیک مغز مثل هیپوتالاموس و تالاموس می‎تواند به آمنزی منجر شود - سیستم لیمبیک احساسات و خاطرات (حافظه) را در ما کنترل می‎کند.

علل آمنزی پزشکی
این مورد به آمنزی ناشی از جراحت یا آسیب‎دیدگی اشاره دارد. علل محتمل در این مورد عبارتند از:
• استروک
• آنسفالیت - التهاب مغز. آنسفالیت ممکن است بر اثر یک عفونت ویروسی مثل هرپس سیمپلکس (HSV)، یا واکنش خودایمنی به سرطان در بخش دیگری از بدن (آنسفالیت لیمبیک پارانئوپلاستیک، PLE) بروز یابد.
• بیماری سلیاک - اگرچه در مورد این ارتباط اتفاق نظر کامل وجود ندارد، محققان گزارش داده‎اند که مردم دچار بیماری سلیاک عموماً برای مداوای آمنزی، گیجی، و تغییرات شخصیتی به پزشک مراجعه می‎کنند.
• کمبود یا محرومیت اکسیژن - هر بیماری یا وضعیتی که مقدار اکسیژن دریافتی مغز را کاهش دهد (مثل حمله قلبی، اختلال تنفسی، مسمومیت با دی‎اکسید کربن) می‎تواند باعث بروز آمنزی شود.
• برخی داروها - مثل داروی خواب امبین
• خونریزی ساب‎آراکنوئید - که به خونریزی ناحیۀ میان جمجمه و مغز اشاره دارد.
• تومور مغزی که در بخش‎های مهم برای حافظه در مغز جایگیر شده باشد.
• برخی اختلالات تشنجی
• الکتروشوک درمانی یا ECT - این نوعی درمان روان‌پزشکی است که در آن برای اثرات درمانی بر روی بیماران بی‎حس شده شوک القاء می‎شود. فقدان حافظۀ ناشی از این عمل تقریباً همیشه موقتی است.
• آسیب‌دیدگی سر - مثل مواردی که بر اثر تصادم اتومبیل اتفاق می‎افتد، و می‎تواند منجر به بروز مشکلاتی شود. در اغلب موارد، آمنزی شدید و درازمدت نیست.

علل آمنزی فیزیولوژیک
این نوع آمنزی که به نام آمنزی متضاد نیز شناخته می‎شود به علت شوک‎های عاطفی رخ می‎دهد که نمونه‎هایی از آنها در زیر آمده است:
• قربانی خشونت جنایی بودن
• تجاوز یا آزار جنسی
• کودک آزاری
• حضور در کوران جنگ (سربازان)
• حضور در کوران یک فاجعۀ طبیعی مثل سیل و توفان
• حضور در کوران یک عمل تروریستی
این فهرست ادامه‎دار است - و به عبارت ساده شامل هر موقعیت غیر قابل تحمل در زندگی است که سبب بروز استرس فیزیولوژیک شدید و تضاد و تناقض درونی در انسان می‌شود. در کل، آمنزی ناشی از استرس‎زاهای فیزیولوژیک بیش از اینکه بر خاطرات تازه تأثیر بگذارند، خاطرات گذشته و شخصیت فرد را دچار اختلال می‎کنند.

تشخیص آمنزی
در مرحلۀ نخست دکتر نیازمند آن است که دیگر علل محتمل برای از دست رفتن حافظه مثل زوال عقل، بیماری آلزایمر، افسردگی یا تومور مغزی را از تشخیص خارج کند. در اینجا دکتر به گرفتن شرح حال دقیق از بیمار نیاز دارد - این کار در صورتی که بیمار چیزها را به خاطر نیاورد ممکن است دشوار باشد، بنابراین ممکن است در فرآیند تشخیص حضور مراقبان بیمار و اعضاء خانوادۀ وی الزامی باشد.
دکتر ممکن است برای صحبت در مورد جزئیات تاریخچۀ پزشکی بیمار با افراد دیگر نیازمند اجازه گرفتن از بیمار باشد.
دکتر مشکلات مندرج در زیر را پوشش می‎دهد:
• آیا بیمار اتفاقات اخیر و یا اتفاقات مرتبط به گذشتۀ دور و دورتر را به خاطر می‏آورد؟
• چه هنگامی مشکلات حافظه در بیمار آغاز شده است؟
• مشکلات حافظه در بیمار چگونه تکامل پیدا کرده‎اند؟
• آیا عاملی مثل ضربه به سر، جراحی یا سکته مغزی برای ایجاد فقدان یا کاهش حافظه دخالت داشته است؟
• آیا در این مورد در خانوادۀ بیمار تاریخچۀ بیماری‎ها یا اختلالات مغز و اعصاب یا روان‌پزشکی وجود دارد؟
• مرور جزئیات در مورد مصرف مشروب الکلی توسط بیمار
• آیا بیمار در حال حاضر داروی خاصی مصرف می‎کند؟
• آیا بیمار مواد مخدر مثل کوکایین یا هرویین مصرف کرده است؟
• آیا علایم بیماری توانایی بیمار را در جستجو برای خویشتن خویش تضعیف کرده است؟
• آیا بیمار دارای تاریخچۀ ابتلا به افسردگی است؟
• آیا بیمار هرگز دچار سرطان شده است؟
• آیا بیمار هرگز سابقۀ ابتلا به تشنج را داشته است؟
در عین حال امکان انجام معاینۀ بالینی بیمار نیز وجود دارد. این معاینه برای بررسی موارد زیر انجام می‏شود:
• واکنش‌ها
• عملکرد حسی
• توازن و تعادل
• برخی از دیگر جنبه‌های مغز و سیستم عصبی
دکتر همچنین ممکن است بیمار را برای موارد زیر بررسی کند:
• داوری یا قوه قضاوت
• حافظه کوتاه مدت
• حافظه درازمدت
ارزیابی حافظه کمک می‎کند تا میزان و گسترۀ از دست رفتن حافظه تعیین شود. این موضوع به انتخاب بهترین گزینه‎های درمانی کمک می‎کند.
برای تشخیص اینکه آیا هیچ صدمۀ فیزیکی یا ناهنجاری مغزی در کار است یا خیر، پزشک ممکن است انجام تست‎های زیر را درخواست کند:
• اسکن MRI
• CT اسکن
• الکتروانسفالوگرام یا EEG
در عین حال امکان انجام تست‎های خون برای بررسی وجود کمبودهای تغذیه‎های یا بروز عفونت وجود دارد.

درمان آمنزی
خوشبختانه در اکثر موارد آمنزی به صورت خود به خود و بدون درمان رفع می‎شود. به هر جهت، اگر یک اختلال فیزیکی اصلی یا روانی در میان باشد، در صورت امکان باید به درمان آن اقدام شود.
در مورد برخی از بیماران ممکن است در بعضی مواقع روان‎درمانی مفید باشد. هیپنوز نیز می‎تواند راه مؤثری برای به یاد آوردن خاطراتی باشد که فراموش شده‎اند.
برای بهبود بیمار دچار آمنزی کمک اعضاء خانواده نقش حیاتی دارد. روان‎شناسان و روان‌پزشکان می‎گویند که مواردی مانند عکس‎ها، بوها و موسیقی می‎توانند در رفع حالت سردرگمی بیمار کمکی مؤثر باشند.
درمان آمنزی اغلب مستلزم استفاده از تکنیک‎ها و راهکارهایی برای کمک به جبران مشکلات مبتلابه حافظه است. این ممکن است شامل:
• کار با متخصص کاردرمانی یا کاردرمانگر برای کسب اطلاعات تازه برای جایگزینی با حافظۀ از دست رفته یا استفاده از حافظۀ موجود به عنوان پایه برای کسب اطلاعات جدید.
• آموزش راهکارهای مختلف برای سازماندهی اطلاعات به شکلی که ذخیره کردن آنها ساده‎تر شود.
• آموزش چگونگی بهترین بهره‎گیری از کمک‎های دیجیتالی مثل تلفن‌هاس هوشمند. در صورت آموزش صحیح، حتی بیماران دچار کاهش حافظۀ شدید می‎توانند قابلیت انجام وظایف روزمرۀ زندگی را در خود ایجاد کنند. تلفن همراه هوشمند می‎تواند برای یادآوری تکالیف و اتفاقات مهم زندگی روزانه، زمان مصرف داروها، موقعیت‎ها و موارد کلیدی مورد استفاده قرار گیرد. مردمی که قادر به یادآوری نام و چهرۀ مردم نیستند می‎تواند فهرست بالابلندی از عکس‎ها یا چهره‌ها را در تلفن‎های همراه هوشمند خویش ذخیره کنند و در زمان مورد نیاز آنها را مورد استفاده قرار دهند.
در حال حاضر هیچ دارویی برای ذخیرۀ مجدد اطلاعات حافظه در بیماران دچار آمنزی وجود ندارد. از آنجا که سندرم ورنیک - کورساکف مستلزم کمبود تیامین (ویتامین B1) است، تغذیۀ هدفمند در درمان بیماری می‎تواند کمک کننده باشد. غلات کامل، حبوبات (انواع لوبیا و عدس)، آجیل‎ها، و مخمرها منابع غنی تیامین محسوب می‎شوند.

Source:
Amnesia: Causes, Symptoms, and Treatments
Last updated Sat 21 January 2017
By Christian Nordqvist
Reviewed by University of Illinois-Chicago, School of Medicine