آکاتیزیا (آکاتیژیا) چیست و چرا بروز می‌کند؟

• جنا فلچر، تیموتی جی. لیگ
• ترجمه هامیک رادیان

آکاتیزیا (آکاتیژیا) یک عارضۀ جانبی مصرف برخی داروهای مخدر است که سبب بروز نیازی غیر قابل کنترل به حرکت دادن پاها می‌شود. آکاتیژیا اغلب کمی بعد از آغاز مصرف یک داروی تازه در فرد بروز می‎یابد. این موضوع برای مردم حیاتی است که در صورت آغاز علایم آکاتیزیا در صدد استفاده از کمک‎های پزشکی باشند. دکترها به آسانی می‌توانند دوز دارو را برای تخفیف عوارض جانبی تنظیم کنند، در حالی که درمان اختلالی که موجب تجویز آن دارو شده است همچنان ادامه پیدا می‎کند.
در این مقاله به نشانه‎ها، علل و گزینه‌های درمانی این عارضۀ جانبی پرداخته خواهد شد.
مطالب این مقاله:
• آکاتیزیا چیست؟
• نشانه‎ها و علایم همراه
• علل
• تشخیص
• چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
• درمان
• دورنما

آکاتیزیا چیست؟
کلمۀ آکاتیزیا از ریشۀ یونانی به معنی "ننشستن" یا قرار نداشتن می‎آید. بر این مبنا اختلال آکاتیزیا اشاره به وضعیتی دارد که تلاطم روانی سبب نیازی عاجل به حرکت و بی‎قراری، عمدتاً در ناحیۀ پا می‎شود.
آکاتیزیا بیماری نیست، بلکه بیشتر یک عارضۀ جانبی دارویی است که برای درمان یک اختلال یا بیماری دیگر مورد استفاده قرار می‎گیرد. آکاتیزیا اغلب یک عارضۀ جانبی نسل قدیمی‎تر داروهای ضد روان‌پریشی است که برای درمان اختلالاتی مثل اسکیزوفرنی مورد استفاده قرار می‎گیرند.
اگرچه آکاتیزیا بیشتر با داروهای قدیمی‎تر ضد روان‎پریشی مرتبط شده، این عارضه در عین حال ممکن است در مردمی که درمان خود را با استفاده از داروهای جدیدتر ضد روان‎پریشی آغاز کرده‎اند نیز بروز کند.
آکاتیزیا بر اساس آغاز و مدت ادامۀ آن به سه زیرگروه تقسیم می‎شود:
• آکاتیزیای حاد کمی بعد از آغاز مصرف داروهای ضد روان‌پریشی شروع می‎شود و تا کمتر از 6 ماه ادامه پیدا می‎کند.
• آکاتیزیای مزمن بیش از 6 ماه ادامه می‎یابد.
• آکاتیزیای تأخیری که در یک بازۀ زمانی طولانی پس از آغاز مصرف داروهای ضد روان‎پریشی بروز می‌کند.

نشانه‎ها و علایم همراه
جنبۀ اصلی آکاتیزیا که مردم دچارش می‎شوند حس بی‎قراری و نیاز عاجل به جنبیدن است.
بسیاری از مردم مبتلا به آکاتیزیا ممکن است یکی از علایم مندرج در زیر یا تمامی آنها را تجربه کنند:
• اضطراب
• حس بی‌حوصلگی
• پانیک
• افزایش تحریک‎پذیری
مردم دچار آکاتیزیا ممکن است سعی به تخفیف حس بی‎قراری خود داشته باشند و نیاز عاجل به انجام هر یک از موارد زیر را در خود احساس کنند:
• قدم زدن
• به هم زدن یا کشیدن پاها در هنگام راه رفتن
• ضربه زدن روی پاهای روی هم انداخته یا جدا از هم در حالت نشسته
• بالا گرفتن زانوها در هنگام راه رفتن به شکلی که در رژه نظامیان دیده می‎شود
• انداختن وزن از روی یک پا به روی پای دیگر یا جلو و عقب کردن بدن در هنگام ایستادن

علل
دکترها در مورد علت بروز آکاتیزیا اطمینان کامل ندارند.
به هر جهت پزشکان این را می‏‌دانند که آکاتیزیا یک عارضۀ جانبی برخی داروهای ضد روان‌پریشی است که برای درمان اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی، و افسردگی شدید مورد استفاده قرار می‎گیرند. داروهایی که بیشتر احتمال دارد که سبب بروز آکاتیزیا شوند شامل موارد زیرند:
• کلرپرومازین
• هالوپریدول
• پرفنازین
• فلوپنتیگزول
اگرچه داروهای قدیمی‎تر بیشترین میزان ارتباط با ایجاد آکاتیزیا را دارند، پزشکان اکنون می‎دانند که داروهای ضد روان‎پریشی جدیدتر نیز ممکن است مسؤول ایجاد این اختلال باشند. این داروها ضد روان‎پریشی‎های اتیپیکال نامیده می‎شوند و شامل فهرست زیر هستند:
• اُلانزاپین
• ریسپریدون
• لوراسیدون
• زیپراسیدون
• کتیاپین
• پالیپریدون
برخی پزشکان عنوان می‎کنند که دلیل بروز آکاتیزیا این است که داروهای ضد روان‎پریشی برخی نواحی مغز را که نسبت به دوپامین حساس هستند، بلوک می‎کنند.
دوپامین ماده‎ای شیمیایی است که به کنترل حرکت کمک می‎کند. وقتی این نواحی مغز پیام‎های دوپامین را کمتر دریافت کنند، این وضعیت ممکن است به کنش حرکتی فرد آسیب برساند.
اگرچه ممکن است این نظریۀ مربوط به داروهای ضد روان‌پریشی صحت داشته باشد، برخی داروهای دیگر نیز که سبب آکاتیزیا می‎شوند در قالب این تئوری نمی‎گنجند. داروهای دیگری که می‎توانند سبب بروز آکاتیزیا شوند شامل موارد زیرند:
• مهار کننده‎های بازجذب انتخابی سروتونین (SSRIs)
• بلوک کننده‌های کانال کلسیم
• آرام‎بخش‎ها
• داروهای ضد تهوع
• داروهایی که برای مداوای سرگیجه و دوار سر استفاده می‎شوند

ریسک فاکتورها
تمامی افراد مصرف کنندۀ داروهایی که موجب بروز آکاتیزیا می‌شوند به این اختلال مبتلا نمی‎گردند. به هر جهت، کسانی که ممکن است در ریسک بالاتری برای ابتلا به آکاتیزیا قرار داشته باشند شامل گروه‎های زیر هستند:
• افرادی که از دوزهای بالای داروهای ضد روان‌پریشی سه‎حلقه‎ای قدیمی‎تر استفاده می‎کنند
• افراد میانسال یا مسن
• افرادی که دوزهای داروی مصرفی آنها به سرعت افزایش پیدا می‎کند
• مردم دچار برخی بیماری‎های خاص شامل بیماری پارکینسون، صدمات تروماتیک مغزی، و یا انسفالیت

تشخیص
فقط پزشکان می‎توانند آکاتیزیا را تشخیص دهند. افراد دچار علایمی که نشان دهندۀ آکاتیزیا است باید برای معاینه به پزشک مراجعه کنند.
در طول معاینه، دکتر شرح حال پزشکی بیمار شامل علایم موجود در وی و داروهای مصرفی او را مرور می‎کند. دکتر ممکن است از فرد در مورد زمان بروز علایم مرتبط به مصرف داروهای خاص پرسش کند.
دکتر در عین حال ممکن است فرد را در جستجوی علایم آکاتیزیا مورد مشاهده قرار دهد. علایمی که پزشک در جستجوی بروز آنها است شامل موارد زیرند:
• تغییر وضعیت مداوم
• بی‎قراری
• ضربه زدن روی پا
• انداختن پاها روی هم و برداشتن آنها از روی هم
• تکان تکان خوردن و چرخیدن
این احتمال وجود دارد که آکاتیزیا با اختلالات زیر اشتباه گرفته شود:
• ترک مواد مخدر
• سندرم پای بی‎قرار
• دیسکینزی تأخیری (به تأخیر افتاده)
• اضطراب
• دیگر اختلالات خلق و حالت
برای از تشخیص خارج کردن این اختلالات، دکتر ممکن است از تست‌های مرسوم شامل تست‎های خون و ارزیابی‏های رفتاری استفاده کند.

چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
هر فردی که با عوارض جانبی یک داروی ضد روان‌پریشی جدید یا دیگر داروها مواجه می‎شود باید برای گرفتن درمان مناسب به پزشک مراجعه کند.
دکتر به آسانی می‎تواند داروهای تجویز شده را تغییر دهد و علت محتمل برای بروز آکاتیزیا را از میان بردارد.

عوارض محتمل
در صورتی که آکاتیزیا بدون درمان به حال خود رها شود، می‎تواند باعث تشدید اختلال اولیۀ مسبب بروز رفتار روان‎پریشانه گردد.
مردمی که آکاتیزیا در آنها درمان نمی‎شود اغلب اوقات مصرف داروهای ضروری برای درمان بیماری‌های روانی خود را متوقف می‎کنند، که این سبب از کنترل خارج شدن بیماری روانی آنها می‎گردد.

درمان
نخستین قدم در درمان آکاتیزیا ارزیابی مجدد دارویی است که مسبب بروز آکاتیزیا است. همچنین احتمال تجویز داروهای مکمل زیر از سوی پزشک وجود دارد:
• داروهای ضد ویروسی
• بنزودیازپین‌ها (داروهای تسکین دهنده یا آرام‎بخش)
• داروهای فشار خون
• داروهای آنتی‎کولینرژیک
برخی مطالعات خاطرنشان کرده‎اند که مصرف ویتامین B-6 ممکن است در مورد آکاتیزیا مفید باشد. در یک مطالعه دوزهای بالای ویتامین B-6 در کنار داروهای ضد افسردگی و دارونما مورد بررسی قرار گرفت. نتایج مطالعه نشان داد که ویتامین B-6 بهتر از دارونما به بهبود علایم کمک می‎کند. داروهای ضد افسردگی مینسرین نیز باعث بهبود علایم شد.
مردمی که به داروهای ضد روان‌پریشی نیاز دارند معمولاً ابتدا دوز کمی از آنها را دریافت می‎کنند و این دوز به تدریج افزایش می‎یابد. اگرچه داروهای جدیدتر می‎توانند به پیشگیری از بروز آکاتیزیا کمک کنند، شواهدی در این مورد وجود دارد که مصرف دوز بالای این داروها نیز ممکن است سبب بروز آکاتیزیا شود.

دورنما
در برخی موارد، متوقف کردن مصرف دارویی که برای اولین بار موجب بروز علایم آکاتیزیا شده است می‎تواند به رفع علایم مزبور منجر گردد. به هر جهت این امکان وجود دارد که برخی از مردم حتی با متوقف کردن مصرف داروهای مزبور کماکان دچار علایم خفیف آکاتیزیا باقی بمانند.
درمان آکاتیزیا در اولین فرصت ممکن امری حیاتی است. این اختلال می‎تواند هم باعث وخامت بیماری روانی فرد شود و هم اینکه وی را از مصرف داروهای مورد نیاز منصرف کند. در عین حال امکان بروز افکار خودکشی طلبی در مردم دچار این اختلال وجود دارد. مردم پیش از متوقف کردن مصرف هر دارویی برای پیشگیری از عوارضی که ممکن است بر اثر قطع مصرف داروهای ضد روان‌پریشی دچارشان شوند باید با پزشک مشورت کنند.

Source:
What is akathisia and why does it occur?
Last reviewed Thu 19 October 2017
By Jenna Fletcher
Reviewed by Timothy J. Legg, PMHNP-BC, GNP-BC, CARN-AP, MCHES