فلج مغزی یا سربرال پالزی در کودکان و بزرگسالان - علایم، علل، و درمان

سربرال پالزی، فلج مغزی، فلج مغزی اسپاستیک، همی‌پلژی اسپاستیک، دیپلژی اسپاستیک، کوداریپالژی اسپاستیک، فلج مغزی اتتوئید یا دیسکاینتیک، فلج مغزی اتاکسیک، فلج مغزی هیپوتونیک، مخچه، روان‎درمانی، گفتاردرمانی

در سن 2 تا 3 سالگی تشخیـص جامع‎تری در مورد فلج مغزی امکان‌پذیر است، اما به طور معمول شدت بیماری را به طور کامل نمی‎توان تا سن 4 تا 5 سالگی بچه ارزیابی کرد

مقالات مغز و اعصاب

• کریستین نوردکویست، دکتر کارن گیل
• ترجمۀ فرهنگ راد

فلج مغزی اصطلاحی است که برای توصیف مجموعه‌ای از نقایص مغز و اعصاب، که باعث اختلالات حرکتی می‎شوند، به کار می‎رود. فلج مغزی شایع‎ترین شکل ناتوانی دوران کودکی است.
فلج مغزی مبتلابه 764.000 نفر در ایالات متحد آمریکا است.
این اختلال باعث دشواری حرکتی در بخش‎هایی از بدن می‎شود. بیماری مزبور با شدت‌های متفاوتی بروز می‎کند.
به علت صدمه دیدن برخی بخش‎های مغز، ممکن است حرکات ارادی یا غیر ارادی یا هر دو در این بیماری دچار آسیب شود.
فلج مغزی مسری نیست، لزوماً به هوش و توانایی شناختی آسیب نمی‎زند، و پیشرونده هم نیست، بنابراین با بالا رفتن سن تشدید نمی‎یابد. برخی از بیماران در گذر زمان علایمی از بهبود را تجربه می‎کنند.
در مردم دچار فلج مغزی گرایشی به برخورداری از طول عمر طبیعی دیده می‎شود و در بسیاری موارد می‎توان کیفیت خوبی از زندگی را انتظار داشت.
مطالب این مقاله:
• علایم و انواع
• علل
• تشخیص
• درمان و پیشگیری
• فلج مغزی در بزرگسالی

علایم و انواع
کودک دچار فلج مغزی ممکن است به مشکلات عضلانی و حرکتی شامل تون عضلانی ضعیف مبتلا شود. تون عضلانی به توانایی ارادی فرد برای سفت و شل کردن عضلات در زمان نیاز اشاره دارد.
مشخصات شامل موارد زیر است:
• رشد بیش از حد یا کمتر از حد عضلات که به خشکی یا سستی جرکات منجر می‎شود.
• ضعف هماهنگی و تعادل که زیر عنوان اتاکسی (اتاکسیا) شناخته می‎شود.
• حرکات پیچ و تابی غیر ارادی یا اته‌توسیس
• خشکی عضلات که به شکل غیر نرمال منقبض می‎شوند، و به عنوان فلج اسپاستیک شناخته می‌شوند.
• خزیدن به روش نامعمول
• دراز کشیدن در حالات نامناسب و غیر متعارف
• گرایش یک سمت بدن به چرخش به سمت دیگر
• محدودیت طیف یا دامنۀ حرکتی
دیگر نشانه‎ها و علایم عبارتند از:
• تحقق دیرهنگام برخی نقطه عطف‌های زندگی مثل خزیدن، راه رفتن یا صحبت کردن
• مشکلات شنوایی و بینایی
• مشکلات مربوط به کنترل حرکات مثانه و روده
• حمله یا تشنج
• سرازیر شدن بزاق و مشکلات مربوط به غذا خوردن، مک زدن و بلعیدن
• سریعاً مبهوت یا وحشت زده شدن
علایم به طور معمول خود را در 3 سال اول زندگی نشان می‎دهند.

انواع
چهار نوع فلج مغزی وجود دارد: اسپاستیک، اتتوئید - دیسکاینتیک، اتاکسیک، و هیپوتونیک.

فلج مغزی اسپاستیک
سه نوع مختلف فلج مغزی اسپاستیک وجود دارد.

همی‌پلژی اسپاستیک: کودک مبتلا به همی‌پلژی اسپاستیک به طور معمول دچار حرکات انقباضی یا خشکی عضلانی در یک سمت بدن است. این عارضه معمولاً در یک دست و یک بازو دیده می‎شود اما ممکن است پا را نیز درگیر کند. سمت آسیب دیده ممکن است به طور کامل رشد نکند. احتمال دارد که مشکلات تکلم در کودک بروز کند. معمولاً هوش فرد در این بیماری آسیب نمی‎بیند. امکان دچار شدن به حمله یا تشنج نیز وجود دارد.

دیپلژی اسپاستیک: اندام‌های تحتانی آسیب می‎بینند، و بخش فوقانی بدن دچار هیچ نوع اسپاسمی نیست یا میزان آن اندک است. عضلات لگن و پا دچار سفتی هستند. پاها در ناحیۀ زانو به هم می‎خورند و راه رفتن را دشوارتر می‎کنند. حالت متقاطع پاها در زمان راست ایستادن اغلب به عنوان حالت قیچی توصیف می‎شود.

کوداریپلژی اسپاستیک: پاها، بازوها و تنه آسیب می‎بینند. این شدیدترین شکل فلج مغزی اسپاستیک است. مورد اخیر می‎تواند به کمبودهای شناختی منجر شود. راه رفتن و حرف زدن برای بیمار دشوار است. احتمال بروز حمله در بیمار وجود دارد.

فلج مغزی اتتوئید یا دیسکاینتیک
این بیماری که به نام فلج مغزی اتتوئید دیسکاینتیک نیز شناخته می‎شود، دومین میزان شیوع را در این گروه دارد. هوش به طور معمول نرمال است اما مشکلات عضلانی به کل بدن آسیب می‎زند. تون عضلانی ضعیف و سفت سبب حرکات بدنی تصادفی و کنترل نشده می‎شود.
بچه دچار مشکلات راه رفتن، نشستن، حفظ حالت بدن، و حرف زدن واضح است زیرا کنترل زبان و تارهای صوتی برای بیمار دشوار است. برخی از کودکان در صورت داشتن مشکل در کنترل عضلات صورت دچار یاوه‎سرایی می‎شوند.

فلج مغزی اتاکسیک
تعادل و هماهنگی بیشترین لطمه را می‎بینند. انجام تکالیف مستلزم مهارت‎های مناسب حرکتی مثل بستن بند کفش، کندن پیراهن، و استفاده از قیچی دشوار خواهد شد.
دشواری حفظ تعادل ممکن است باعث شود که بچه با پاهای گشاد از هم راه برود. اغلب کودکان مبتلا به فلج مغزی اتاکسیک دارای هوش نرمال و مهارت‎های ارتباطی مناسب هستند، اما برخی از آنها ممکن است دچار مشکل ناپایداری در روند تکلم باشند.

فلج مغزی هیپوتونیک
فلج مغزی هیپوتونیک بر اثر آسیب دیدگی سربلوم (مخچه) ایجاد می‎شود.
مشکلات عضلانی زودتر ظاهر می‎شوند. سر و بدن بچه مثل "عروسک‎های پارچه‎ای" شل و ول خواهد بود. وقتی یک فرد بزرگسال سعی می‎کند تا اندام‎های بچه را به حرکت وادارد صرفاً مقاومت اندکی ایجاد می‎شود. بچه ممکن است با آرنج‌ها و زانوهای قرار گرفته در حالت گشوده به جای حالت خمیده در حالت استراحت قرار گیرد. امکان بروز مشکلات تنفسی وجود دارد.

علل
کنترل عضلانی در بخـشی از مغز به نام مخچه انجام می‎شود. مخچه بخش بالایی مغز است. صدمه دیدن مخچه پیش از تولد، در طول تولد، یا تا 5 سال پس از تولد می‎تواند سبب فلج مغزی شود.
مخچه همچنین مسؤول حافظه، توانایی یادگیری، و مهارت‎های ارتباطی است. دلیل ابتلا مردم دچار فلج مغزی به مشکلات ارتباطی و یادگیری همین است. صدمه دیدن مخچه گاهی از اوقات به بینایی و شنوایی نیز آسیب می‎زند.
برخی نوزادان در طول زایمان و وضع حمل از اکسیژن محروم می‎شوند.
در گذشته گمان می‎رفت که فقدان اکسیژن در طول تولد به آسیب دیدن مغز منجر می‎شود.
به هر جهت، در طول دهۀ 1980 میلادی تحقیقات نشان دادند که فقط 1 مورد از هر 10 مورد فلج مغزی از کمبود یا محرومیت اکسیژن در طول تولد نشأت می‎گیرد.
اغلب اوقات این آسیب دیدگی پیش از تولد و احتمالاً در طول 6 ماه اول بارداری ایجاد می‎شود.
دستکم سه دلیل برای ایجاد این مشکل وجود دارد.

لوکاماسیا پریونتریکولر (PVL)
PVL نوعی آسیب دیدگی است که به علت فقدان اکسیژن در رحم به مادۀ سفید مغز تحمیل می‎شود.
احتمال دارد که علت بروز آن بروز عفونت در مادر در طول بارداری باشد که از جملۀ این عفونت‌ها می‎تواند به سرخجه یا سرخک آلمانی، افت فشار خون، زایمان پیش از ترم یا مصرف مواد مخدر توسط مادر باردار اشاره کرد.

رشد غیر نرمال مغز
بروز اختلال در رشد مغز می‎تواند به راه‎های ارتباط مغز با عضلات بدن و دیگر عملکردها آسیب بزند.
در طول شش ماه نخست بارداری، مغز جنین یا نطفه به طور مشخص آسیب‌پذیر است.
صدمه می‎تـــواند ریشه در جهش ژن‎های مسؤول رشد و توسعۀ مغز، برخی عفونت‎ها مثل توکسوپلاسموز، عفونت انگلی، هرپس و ویروس‌های شبه هرپسی، و ترومای سر داشته باشد.

خونریزی داخل جمجمه‎ای
برخی از اوقات وقتی جنین دچار سکتۀ مغزی می‌شود، خونریزی داخل مغز اتفاق می‎افتد.
خونریزی مغزی می‎تواند خونرسانی به بافت حیاتی مغز را متوقف کند، و این بافت ممکن است آسیب ببیند یا بمیرد. خون رها شده ممکن است لخته شود و به بافت‌های اطراف صدمه بزند.
چند عامل مختلف می‎توانند باعث سکتۀ مغزی جنین در دوران بارداری شوند:
• وجود لختۀ خون در جفت که باعث انسداد جریان خون می‎شود
• وجود نوعی اختلال خونی در جنین
• بروز اختلال در خون شریانی جریان یافته در مغز جنین
• پره‎اکلامپسی درمان نشده در مادر
• التهاب جفت
• عفونت التهابی لگن در مادر
در طول وضع حمل، خطر مزبور بر اثر عوامل زیر افزایش پیدا می‎کند:
• سزارین اورژانسی
• طولانی شدن مرحلۀ دوم وضع حمل
• استفاده از واکیوم در طول زایمان
• آنومالی‏‌های جنینی یا نوزادی
• ناهنجاری‎های بند ناف
هر چیزی که ریسک زایمان پیش از ترم یا تولد نوزاد با وزن کم را افزایش دهد در عین حال باعث افزایش خطر فلج مغزی خواهد شد.
عواملی که ممکن است به بالا رفتن ریسک فلج مغزی منجر شوند شامل موارد زیرند:
• زایمان چندتایی برای مثال دوقلویی
• آسیب دیدگی جفت
• عفونت‎های واگیردار جنسی (STIs)
• مصرف الکل، مواد مخدر، یا مواد سمی در طول بارداری
• سوء تغذیه در طول بارداری
• بروز ناهنجاری تصادفی در مغز جنین
• کوچک بودن ناحیۀ لگن در مادر
• وضع حمل در حالت بریچ

آسیب دیدگی مغز پس از تولد
بخش کمی از موارد مربوط به صدمات پس از تولد است. این می‎تواند بر اثر عفونتی مثل مننژیت، آسیب دیدگی سر یا حادثۀ غرق شدن یا مسمومیت رخ دهد.
وقتی این صدمه بروز می‎کند معمولاً کمی پس از تولد است. به مرور زمان و بالا رفتن سن، مغز انسان مقاوم‎تر می‎شود و می‎تواند در مقابل صدمات وارده بیشتر ایستادگی کند.

تشخیص
هر پدر و مادری که نسبت به سلامت رشد فرزند خود دچار نگرانی هستند باید بچه را به پزشک ارجاع دهند.
پزشک در مورد تاریخچۀ رشد کودک از والدین سؤال می‎کند و نیز همین پرسش در مورد تاریخچۀ پزشکی مادر در دورۀ بارداری مطرح می‎شود.
دکتر بچه را معاینه کرده و در مورد حالات، حرکات، تون عضلانی، مهارت‎های حرکتی وی کاوش می‎کند و واکنش‌های بچه را مورد بررسی قرار می‎دهد.
اگر تناسب سنی وجود داشته باشد، دکتر ممکن است بچه را برای ارزیابی رشد هوشی به روان‎شناس آموزشی ارجاع دهد.

از تشخیص خارج کردن اختلالات دیگر
اختلالات دیگر مثل وجود تومور یا دیستروفی عضلانی باید از تشخیص خارج شوند.
تست‎هایی که می‎توانند به تشخیص کمک کنند عبارتند از:
• تست‎های خون
• اولتراسوند سر
• MRI یا CT اسکن
معمولاً در سن 2 تا 3 سالگی تشخیـص جامع‎تری در مورد فلج مغزی امکان‌پذیر است، اما به طور معمول شدت بیماری را به طور کامل نمی‎توان تا سن 4 تا 5 سالگی بچه ارزیابی کرد.
تشخیص فلج مغزی نیازمند ارزیابی منظم، مقایسه و تعیین آنچه لازمۀ رشد است و نیز مشکلات موجود است.
رسیدن به تشخیص جامع و قابل اعتماد نیازمند زمان است زیرا ارزیابی دقیق باید در چند وهله انجام گیرد.

درمان و پیشگیری
فلج مغزی علاج‌پذیر نیست، اما درمان می‎تواند به مدیریت علایم و افزایش استقلال بیمار کمک کند.
وقتی بچه‎ای با تشخیص ابتلا به فلج مغزی روبرو می‎شود، تیمی از متخصصان مراقبت‎های پزشکی باید برای رسیدگی به نیازهای وی وارد عمل شوند. این تیم ممکن است شامل یک پزشک، یک متخصص بیماری‎های کودکان، یک گفتاردرمانگر، و یک روان‎شناس آموزشی و نیز اعضاء دیگر باشد.
یک برنامۀ درمانی شخصی شده نیازهای کودک و خانواده را در مد نظر قرار می‎دهد. به تدریج که بچه بزرگ‎تر می‎شود، برنامۀ درمانی مزبور مورد بازنگری قرار گرفته و تغییراتی در آن اعمال می‎شود.
درمان به طور کامل وابسته به نیازهای مشخص بیمار مشخص است. هدف درمان کمک به بچه در تحقق عدم وابستگی به دیگران در حد امکان است.

پیشگیری
اغلب اوقات، پیشگیری از فلج مغزی امکان‎پذیر نیست، اما برخی کارها را در راستای کاهش میزان خطر می‎توان انجام داد:
زنی که در صدد باردار شدن است باید مطمئن شود که تمامی واکسن‎های وی به طور کامل و روزآمد انجام شده‌اند.
در طول بارداری رعایت موارد زیر اهمیت دارد:
• اجراء تمامی بررسی‌های لازم پیش از زایمان
• اجتناب از مصرف الکل، مواد مخدر و سیگار
• ورزش منطم بر مبنای توصیۀ پزشک
• تغذیۀ سالم
برای بارداری دوم یا سوم شناسایی عدم سازگاری بالقوۀ Rh اهمیت دارد، زیرا این ناسازگاری می‎تواند ریسک فلج مغزی را افزایش دهد.

فلج مغزی در بزرگسالی
از آنجا که فلج مغزی بیماری پیشرونده‎ای نیست، با بالا رفتن سن بیمار وخیم‎تر نمی‎شود. به هر جهت، احتمال وجود برخی مشکلات هست. این مشکلات عموماً به دو دسته تقسیم می‎شوند: مشکلات حرکتی، مشکلات ذهنی.
چالش‎های رایج در پیش روی بیماران فلج مغزی وقتی بزرگ می‎شوند، عبارتند از:
• راه رفتن - از آنجا که فلج مغزی به حرکت و انعطا‌ف‌پذیری آسیب می‎زند ناهنجاری‎های اسکلتی عضلانی ممکن است با بزرگ شدن بیمار تشدید شوند. این موضوع ممکن است بیمار را به تسهیلات حرکتی مثل ویلچر یا واکر نیازمند کند.
• مشکلات بلع - که زیر عنوان دیسفاژی شنــاخته می‎شوند مشکلاتی شایع محسوب می‎گردند. این مشکلات معمولاً بر اثر آسیب دیدن عصب‌های ناحیۀ سر و گردن ایجاد می‎شوند. علایم ممکن است شامل سرفه کردن پس از خوردن یا نوشیدن، گیر کردن غذا در دهان، پنومونی، کاهش وزن، و ضعف تعذیه‌ای باشد. مراجعه به گفتاردرمانگر یا فیزیوتراپیست ممکن است کمک کننده باشد.
• سالخوردگی پیش‌رس - اگرچه طول عمر کلی بیماران فلج مغزی مشابه جمعیت عمومی است، برخی نشانگان پیری ممکن است به صورت زودرس بروز کنند. از آنجا که این اختلال فشار مضاعفی به بدن تحمیل می‎کند، ممکن است برای مثال بالا رفتن از پله‎ها با ایجاد درد همراه باشد. در عین حال افزایش ریسکی برای ابتلا به مشکلات دندانی، سقوط و خشکی عضلانی مطرح است.
• سندرم پسااختلال - علت بروز این اختلال افزایش میزان انرژی مصرفی برای حرکت دادن است. علایم شامل ضعف، افزایش درد، آسیب‎دیدگی‎های مکرر ناشی از کشیدگی، و خستگی مفرط است. کار کردن با یک درمانگر می‎تواند به قدرت‌بخشی به عضلاتی که متحمل بیشترین آسیب شده‎اند کمک کند.
• اختلالات سلامت روانی - بر اثر فشار ناشی از محیط اجتماعی، قلدری اطرافیان، یا دست انداخته شدن و به سخره گرفته شدن، افراد دچار فلج مغزی بیشتر در معرض دچار شدن به خجلت از حضور در محیط اجتماعی و نیز به میزان بالاتری در خطر افسردگی و اختلالات اضطرابی هستند.
اگرچه به بزرگـسالی رسیدن در شرایط ابتلا به فلج مغزی ممکن است چالش‎برانگیز باشد، در عین حال دلیلی برای اینکه فرد دچار فلج مغزی نتواند به زندگی سازنده و لذت‎بخش و مثبت برسد، وجود ندارد./