انهدونیا یا ناتوانی در احساس لذت - چه اتفاقی در مغز رخ می‌دهد؟

تیم نیومن، دکتر جاسمین کالیر
ترجمه هامیک رادیان

انهدونیا یا ناتوانی از احساس لذت در کوران فعالیت‌های لذت‌بخش، به عنوان بخشی از برخی اختلالات سلامت بروز می‌کند. انهدونیا در عین حال یک ویژگی محوری افسردگی تلقی می‌شود.
اغلب مردم در برخی مقاطع زندگی خود علاقه نسبت به چیزهایی را که زمانی سبب به هیجان آمدن آنان می‌شد از دست می‌دهند.
به هر جهت انهدونیا این فقدان را با تمام محدودیت‌هایش حفظ می‌کند. در انهدونیا لذت بردن از چیزهایی مثل موسیقی، سکس، غذا و گفت و شنید، که زمانی سبب ایجاد هیجان در فرد می‌شدند، غیر ممکن می‌گردد.
گذشته از اختلال افسردگی اساسی، انهدونیا ممکن است به عنوان یک جزء از شرایطی مثل اسکیزوفرنی، سایکوز، و بیماری پارکینسون و نیز آنورکسیا نرووسا و اختلالات مربوط به سوء مصرف مواد مخدر بروز کند.
انهدونیا حتی امکان دارد که در تمایل فرد به انجام رفتارهای بی‌پروا شیرجه رفتن از ارتفاع زیاد نقش داشته باشد.
در طول سالیان اخیر انهدونیا در معرض توجه بیشتری قرار گرفته است. بخشی از این توجه به این دلیل است که انهدونیا پیش‌بینی می‌کند که فرد دچار افسردگی تا چه حدی به درمان‌های مورد استفاده خوب جواب خواهد داد.
داروهای ضد افسردگی رایج در مورد افراد افسردۀ دچار انهدونیا در مقایسه با افراد افسرده اما غیر مبتلا به انهدونیا کارآیی کمتری از خود نشان می‌دهند.
از آنجا که درمان افسردگی امری بسیار چالش‌برانگیز است، هر بینش درونی تازه‏ای در این مورد جای خوشامدگویی دارد. شواهدی در این مورد وجود دارد که ریسک خودکشی در افراد دچار انهدونیا افزایش پیدا می‌کند، بنابراین اگر وجود ارتباط مزبور اثبات گردد، شناسایی و مدارا با انهدونیا باعث نجات برخی زندگی‌ها خواهد شد.

انهدونیا چگونه احساس می‌شود؟
برای دست یافتن به درک بهتری از آنچه در انهدونیا احساس می‌شود، نقل قول‌های زیر گزیده‌ای از یک منبع اطلاعاتی دست اول محسوب می‌گردد.
"در طول 7 سال گذشته من به کمترین حد ممکن جرقۀ عواطف و احساسات را تجربه کرده‌ام، آنچه من در زندگی روزمره احساس می‌کنم در عمل هیچ است. من هیچ اشتیاقی به صحبت کردن در واقع ندارم، زیرا هیچ رضایت یا خشنودی خاطری از این بابت احساس نمی‌کنم. این هستۀ انهدونیا من است، علامتی از افسردگی بنیادی."
"اساساً من هیچ چیز از زندگی روزمرۀ خودم به دست نمی‌آورم؛ دنیای من سرد و چنان است که انگار همه چیز همان است که بود. هر چیزی که به آن نگاه می‌کنم، هر کاری که انجام می‌دهم به نظرم یکسان می‌رسد."

چه اتفاقی در مغز رخ می‌دهد؟
همانند بررسی هر پاسخ عاطفی دیگری، این داستان نیز موضوع ساده‌ای نیست. مدار مغزی متراکم، درهم تنیده و به شکلی باورنکردنی شلوغ است.
انهدونیا صاف و ساده کاهش میل به چشیدن طعم شکلات نیست؛ در اینجا مکانیسم‌های زیربنایی سیستم پاداش مغز دچار اختلال می‌شوند.
این ممکن است شامل بروز دگرگونی‌هایی در سطح علایق، انگیزش، انتظارات، توقعات و پیش‌بینی نتایج کوشش‌ها باشد، که همگی آنها به نوبۀ خود مواردی پیچیده هستند، و تمامی آنها فرآیندهایی در مدارهای مختلف اما دارای برهم‌کنش عصبی محسوب می‌شوند.

انهدونیا و سیستم پاداش
شواهدی در این مورد وجود دارد که افراد دچار انهدونیا می‌توانند لذت را به روشی مشابه دیگر مردم تجربه کنند - موضوع فقط این است که چیزی مثل انگیزش، انتظار و پاداش مورد نیاز است.
در مورد مردم دچار انهدونیا فرآیند پاداش از مدار خود خارج می‌شود. یافتن اینکه کدام قسمت از این فرآیند دچار اختلال شده کار دشواری است.
برای فهم برهم‌کنش میان جنبه‌های مختلف لذت، در اینجا مثالی خواهیم آورد. اگر ما چیزی را تجربه کنیم و از آن لذت ببریم - برای مثال خوردن یک نوع جدید آب نبات - ما باید خواهان تکرار این تجربه باشیم.
به هر جهت، اگر قیمت هر قطعه آب نبات 1000 دلار باشد، ما ممکن است دیگر به خودمان زحمت هوس آن را ندهیم. یا مشابهاً اگر مشخص شود که آب نبات باعث سرطان خواهد شد احتمالاً از خوردن آن امتناع خواهیم کرد.
به هر جهت اگر آب نبات رایگان و ایمن باشد ما آن را خواهیم خورد. اگر برای دسترسی به یک تکه آب نبات نیاز باشد که به اتاق مجاور برویم، ما احتمالاً این زحمت را به خود خواهیم داد. اما اگر آب نبات در فاصلۀ یک کیلومتری قرار داشته باشد ما ممکن است برای فکر کردن در مورد موضوع مکث کنیم. و اگر آب نبات مزبور در شهر مجاور باشد ما از خیر لذت مزه کردن آب نبات خواهیم گذشت.
اما حتی اگر آب نبات سالم باشد، روی میز مجاور محل نشستن ما قرار داشته باشد، و مجانی هم باشد، ما ممکن است علی‏رغم آنکه سه وعده غذا خورده باشیم یک تکه از آن را برداریم.
میل، انگیزش، و لذت ما در مورد چیزهای مختلف چیزهایی سیال و مشروط هستند.
اگرچه مثال مشخص ما در این مورد ساده‌‌سازی موضوع است، این مثال نشان می‌دهد که چگونه مغز ما در مورد خطرات، پاداش‌ها، و هزینه‌ها با استفاده از نواحی مختلف مغز و اغلب بدون دخالت ذهن خودآگاه به محاسبه و سبک و سنگین کردن موضوع می‌پردازد.
با چنین پس‌زمینه‌ای از کجا باید آغاز کنیم؟ خوب، برای سال‌های سال، بخشی از پایۀ گانگلیا به نام اکیومبنس هسته‌ای به عنوان "مرکز لذت" تلقی می‌شده است. جای شگفتی نیست که این بخش در انهدونیا درگیر باشد. مطالعات اخیر نشان داده‌اند که بخش‌های دیگر مغز شامل فهرست زیر نیز در این مورد دخالت دارند:
• قشر پری‌فرونتال، که در برنامه‌ریزی و بروز شخصیت دخیل است
• امیگدلا که احساسات را پردازش می‌کند و در روند تصمیم‌گیری دخالت دارد
• استریاتوم، ناحیه‌‌ای که مأمن اکیومبنس‌های هسته‌ای محسوب شده و بر سیستم پاداش مؤثر است
• اینسولا، که اعتقاد بر آن است که در موضوع خودآگاهی و هشیاری اهمیت دارد
به نظر می‌رسد که قشر پری‌فرونتال در پردازش پاداش‌های سطح بالا شامل آنالیز هزینه - صرفه و تصمیم‌گیری مهم باشد. چنین به نظر می‌آید که ارتباط این بخش با استریاتوم ونترال به طور مشخص در انگیزش و بنابراین در انهدونیا اهمیت داشته باشد.

نقش نوروترانسمیترها
عدم تعادل نوروترانسیمیتر (انتقال دهندۀ عصبی) نیز در پیوند با انهدونیا مورد تحقیق قرار گرفته است. دوپامین نیز به علت دخالت آن در مسیرهای پاداش مغز و همچنین این واقعیت که در مقادیر بالا در اکیومبنس‌های هسته‌‏ای بیان می‌شود، در معرض توجه قرار دارد.
در واقع مشخص شده است که کاهش عرضۀ دوپامین در استریاتوم ونترال مردم افسرده با شدت انهدونیا، اما نه علایم کلی افسردگی، پیوستگی دارد.
با وجود این ارتباط میان دوپامین با انهدونیا و سیستم پاداش ارتباط پیچیده‌ای است. کاهش سطح دوپامین در قسمت‏های مختلف مغز می‌تواند اثرات متفاوتی در پی داشته باشد.
برای مثال افزایش دوپامین در اینسولا در مقایسه با افزایش آن در استریاتوم ونترال اثرات متضادی بر تصمیم‌گیری بر پایۀ کوشش دارد. بنابراین نامحتمل است که دوپامین گویای تمامی داستان باشد.
GABA (یک نوروترانسمیتر مهار کننده)، گلوتامات (یک نوروترانسمیتر هیجان‌آور)، سروتونین، و مخدرها نیز ممکن است در این مورد نقشی داشته باشند.
برای مثال چنین به نظر می‌رسد که مردم دچار افسردگی که در عین حال به انهدونیا نیز مبتلا هستند دچار کاهش سطح GABA می‌شوند. و مردم افسردۀ دچار کاهش فعالیت مخدرها در طول فعل و انفعالات مثبت لذت کمتری احساس می‌کنند.

یک نقش محتمل برای التهاب
مدتی است که افسردگی و التهاب به هم مرتبط دانسته شده‌اند. دانشمندان افزایش میزان ترکیبات التهابی را در افراد دچار افسردگی اندازه‌گیری کرده‌اند. این نشانه‌های شیمیایی شامل سیتوکین‌ها و پروتئین‌های واکنشی C است.
یک مطالعه بر روی افراد افسرده که در سال 2015 در نشریۀ "روان‌پزشکی مولکولی" منتشر شد، پی برد که افزایش میزان پروتئین واکنشی C با کاهش اتصالات میان استریاتوم ونترال و قشر پری‌فرونتال ونترومدیال (که در انگیزش اهمیت دارد) و افزایش انهدونیا مرتبط است.
دیگر مطالعات یافته‌های مشابهی داشته‌اند بنابراین چنین به نظر می‌رسد که التهاب هم در افسردگی و هم در انهدونیا نقش داشته باشد.
اگرچه وجود ارتباط میان انهدونیا و التهاب غیر منتظره به نظر می‌رسد، وقتی کسی به عمق مسأله بپردازد منطقی به نظر می‌رسد. سیتوکین‌ها می‌توانند بر متابولیسم نوروترانسمیترها و فعالیت مغز تأثیر بگذارند.
همچنین سیتوکین‌ها باعث تقویت‌ رفتارهای موسوم به بیمارگونه - شامل لتارژی، ناخوشی، فقدان اشتها، خواب‌آلودگی و حساسیت نسبت به درد - می‌شوند، که همگی آنها به موازات افسردگی وجود دارند. و نیز مردمی که بر اثر سرطان تحت درمان برای سیتوکین قرار می‌گیرند اغلب اوقات خبر از علایم افسردگی می‌دهند.
اگرچه ما درک کاملی از مبادی انهدونیا نداریم، تحقیقات جدید به ما می‌گویند که انهدونیا مشکلی چندعاملی است و - کاملاً ممکن است که از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد.

درمان انهدونیا
در حال حاضر هیچ درمان ویژۀ انهدونیا وجود ندارد. انهدونیا عموماً در کنار وضعیتی که بخشی از آن محسوب می‌شود، تحت درمان قرار می‌گیرد - برای مثال مهار کننده‌های بازجذب انتخابی سروتونین اغلب برای افراد دچار افسردگی تجویز می‌شوند.
شواهدی روزافزون در این مورد وجود دارد که درمان‌های استاندارد افسردگی تأثیر اندکی بر انهدونیا دارند، و بدتر اینکه ممکن است از طریق سست شدن احساسات، انهدونیای جنسی، و انورگاسمی یا ناتوانی در رسیدن به ارگاسم، بر مشکل اضافه کنند.
این فعل و انفعال منفی ممکن است به این دلیل باشد که مهار سروتونین باعث ترشح دوپامین در برخی نواحی مغز می‌شود که به طور بالقوه با پاداش، انگیزش، و مدارهای لذت دارای فعل و انفعال هستند.
در سویۀ مثبت ماجرا اخیراً نوعی علاقمندی به داروی بیهوشی معروف به کتامین به عنوان یک داروی بالقوه ضد انهدونیک ایجاد شده است. کتامین به عنوان درمانی برای افسردگی نویدبخش نشان داده و به سرعت علایم را هم در اختلال افسردگی اساسی و هم در اختلال دوقطبی کاهش می‌دهد.
یک مطالعۀ منتشر شده در سال 2014 در "نشریه نیچر" مشخصاً به این موضوع پرداخته است که آیا کتامین تأثیری بر انهدونیا نیز دارد یا خیر. آزمون‌های انجام شده بر روی جوندگان دارای نتایج جالب توجهی بوده است اما این نخستین موردی بود که در آن کتامین بر روی انسان مورد تحقیق قرار می‌گرفت.
این مطالعه به طور خاص به موارد اختلال دوقطبی مقاوم به درمان پرداخته است. نویسندگان مطالعه به این جمع‌بندی رسیده‌اند که "کتامین سطح انهدونیا را به سرعت کاهش داده است."
در واقع کاهش مورد اشاره در طول 40 دقیقه ایجاد شد و تا 14 روز پس از یک تزریق منفرد ادامه داشت. نکتۀ جالب توجه این بود که کاهش در انهدونیا دارای کاهش مشابهی در علایم افسردگی نبود.
کتامین گیرنده‌های ان - متیل - دی - اسپارتات را مهار می‌کند و مانع از فعال شده آنها توسط گلوتامات می‌شود. این نشان می‌دهد که گلوتامات که یک نوروترانسمیتر هیجان‌زا است باید نقشی در انهدونیا داشته باشد.
هنوز تا رسیدن به درکی کامل از تمامی جنبه‌ها و جوانب انهدونیا راه درازی باقی مانده است. به هر جهت، دانش ما اندک اندک در حال رشد است و به مروز زمان، این امید وجود دارد که برای این ناخوشی بسیار ناخوانده و ناتوان کننده راه حلی یافت شود./

توضیحی از سر ناگزیری: همچون موارد متعدد دیگر مقاله حاضر نیز توسط یک سایت که گویا سخت در کار مغز فعال است، بدون هیچ‌گونه مانع و رادع اخلاقی، و به طور کامل برداشته شده و در فضای مجازی به نام سایت مزبور بازنشر یافته است. جالب اینجاست که مدیریت سایت به همین حد نیز قناعت نکرده و در پایان از خوانندگان مقاله در مورد شرایط کمی و کیفی مقاله نظرخواهی نیز نموده است! این نیز جالب نظر است که بین انتشار دو مقاله یک سال فاصله است و حضرات حتی به ذهنشان نیز این موضوع خطور نکرده که در فضای مجازی خود این فاصله زمانی برای مشحص کردن وضعیت کارکرد مغز برخی مردمان بیش از حد کافی است. روزگار عجیبی است!

Source:
Understanding anhedonia: What happens in the brain?
Published Wednesday 31 January 2018
By Tim Newman
Fact checked by Jasmin Collier