استروک یا سکته مغزی - انواع، علل، تشخیص، و درمان

• جیمز مک‎اینتاش، دکتر نانسی چوآی
• ترجمه هامیک رادیان

استروک (سکته مغزی)، حمله مغزی است. استروک‎ها هنگامی بروز می‎کنند که جریان خونرسانی به مغز دچار انسداد می‎شود. استروک یک فوریت پزشکی محسوب می‎شود و نیاز به مراقبت پزشکی اورژانسی دارد.
در سطح ایالات متحد آمریکا استروک پنجمین علت پیشتاز در بروز مرگ و میر است. تقریباً سالانه 800.000 نفر در این کشور دچار سکته مغزی می‎شوند. این رقم معادل وقوع یک مورد استروک در هر 40 ثانیه است.

[مطالب این مقاله:]
• استروک چیست؟
• درمان
• انواع استروک
• علایم

استروک چیست؟
استروک هنگامی ایجاد می‎گردد که جریان خون به‌مغز یا مختل شده یا دچار کاهش می‎شود. وقتی چنین اتفاقی رخ می‎دهد، مغز از دریافت اکسیژن کافی یا مواد مغذی محروم می‎شود و سلول‎های مغز آغاز به مردن می‎کنند.
در سطح ایالات متحد آمریکا تقریباً 40 درصد کسانی که بر اثر استروک می‎میرند مرد هستند، و 60 درصد مرگ و میر در این مورد مربوط به زنان است.
بر مبنای اعلام "انجمن قلب آمریکا" (AHA)، در مقایسه با سفیدپوستان قفقازی تبار، آفریقایی - آمریکاییان تقریباً دو بار بیشتر در ریسک ابتلاء به سکته مغزی برای بار اول و نیز در معرض خطر بیشتری برای مرگ بر اثر استروک قرار دارند.

درمان
از آنجا که استروک‎های ایسکمیک و هموراژیک علل متفاوتی دارند، رویکردهای درمانی در مورد آنها متفاوت است.
نه فقط تشخیص سریع نوع استروک برای کاهش صدمات وارد شده به مغز ضروری است، بلکه استفاده از درمان مناسب برای یک نوع استروک در مورد دیگری حتی می‎تواند مضراتی نیز به همراه داشته باشد.

استروک ایسکمیک
استروک‎های ایسکمیک بر اثر باریک یا مسدود شدن شریان‎ها رخ می‎دهند و بنابراین درمان آنها بر تجدید جریان خون مناسب برای مغز متمرکز است.
درمان با تجویز داروهایی برای درهم شکستن لخته‏‌های خون ایجاد شده و پیشگیری از شکل‏گیری موارد دیگری از آنها آغاز می‎شود. در این مورد آسپیرین یکی از داروهای قابل تجویز است، و نیز از تزریق فعال کننده پلاسمینوژن بافت (TPA) می‎توان بهره برد. TPA در انحلال لخته‏های خون بسیار مؤثر است اما نیاز به آن دارد که در طول 4.5 ساعت پس از آغاز علایم استروک تزریق شود.
اقدامات اورژانسی در این مورد شامل تحویل مستقیم TPA به درون شریان مغزی یا کاربرد کاتتر برای خارج کردن لخته خون به صورت فیزیکی است. تحقیق در مورد فواید این روش کماکان ادامه دارد.
اقدامات دیگری نیز هست که می‌‏توان از آنها برای کاهش خطر استروک‎ها یا TIAs استفاده کرد. عمل ایندارترکتومی شامل دخالت جراح برای باز کردن شریان کاروتید و خارج کردن پلاکی است که ممکن است عامل انسداد شریان بوده باشد.
به عنوان یک شق جایگزین، عمل آنژیوپلاستی شامل باد کردن یک بالون کوچک توسط جراح در شریان باریک شده به واسطۀ یک کاتتر و سپس وارد کردن یک لولۀ مش به نام استنت به داخل ورودی ایجاد شده است. این عمل مانع از باریک شدن مجدد شریان می‎شود.

استروک هموراژیک
استروک‎های هموراژیک بر اثر نشت خون به درون مغز رخ می‌دهند، بنابراین درمان آنها بر کنترل خونریزی و کاهش فشار وارد شده بر مغز متمرکز می‎شود.
درمان را می‎توان با تجویز داروهایی برای کاهش فشار در مغز، کنترل فشار خون کلی، پیشگیری از حمله و نیز پیشگیری از محدودیت ناگهانی رگ‎های خونی آغاز کرد.
اگر بیمار یک داروی ضد انعقادی رقیق کنندۀ خون یا داروی ضد پلاکت مثل وارفارین یا کلوپیدوگرل مصرف کند، می‎توان به آنها داروهایی را تجویز کرد که اثرات دارو یا تزریق خون را برای جبران خون از دست رفته لحاظ می‎کنند.
عمل جراحی برای ترمیم هر مشکلی در پیوند با عروق خونی که به استروک هموراژیک منجر شده یا می‎تواند منجر شود، قابل استفاده است. جراحان می‎توانند گیره‎های کوچکی در پایۀ آنوریسم قرار دارند یا آنها را با کویل‎های قابل جداسازی پر نمایند تا جریان خون متوقف و از پارگی پیشگیری شود.
اگر خونریزی ناشی از وجود ناهنجاری‎های شریانی - وریدی (AVMs) باشد، می‎توان در صورتی که آنها بیش از حد بزرگ نبوده یا در اعماق مغز جایگیر نشده باشند، از عمل جراحی برای خارج کردنشان استفاده کرد. AVMs اتصالات تودرتویی بین شریان‎ها و وریدها هستند که ضعیف‎ترند و آسان‎تر از دیگر عروق خونی نرمال دچار پارگی می‎شوند.

توان‎یابی
استروک‎ها اتفاقاتی هستند که زندگی بیمار را تغییر می‎دهند و می‎توانند هم از نظر جسمانی و هم از نظر عاطفی و روانی بر زندگی وی تأثیرات منفی داشته باشند. پس از استروک، ریکاوری موفق در اکثر مواقع مستلزم استفاده از درمان‌‏های خاص و اقدامات حمایتی به شرح زیر است:
• گفتاردرمانی: این درمان به مشکلات احتمالاً ایجاد شده در مورد تکلم یا فهم آن کمک می‎کند. تمرین، آرام‎بخشی، و تغییر روش‎های ارتباطی می‎توانند کمک کننده باشند.
• فیزیوتراپی: این درمان می‎تواند به بازآموزی حرکت و تعادل در فرد بیمار کمک کند. فعال ماندن اهمیت دارد حتی اگر در ابتدا دشوار باشد.
• کاردرمانی: این درمان برای کمک به‌فرد در راستای بهبود توانایی وی برای انجام فعالیت‎های مرتبط به زندگی روزانه مثل حمام کردن، آشپزی، لباس پوشیدن، غذا خوردن، مطالعه و نوشتن، انجام می‎شود.
• گروه‎های حمایتی: این درمان به کاهش یا رفع مشکلات روانی شایع مثل احساس افسردگی که می‎تواند به عنوان یکی از تبعات استروک بروز کند، کمک می‎نماید. بسیاری از مردم به اشتراک گذاشتن تجارب عام و تبادل اطلاعات را مفید می‎یابند.
حمایت دوستان و خانواده: مردم دارای روابط بسیار نزدیک با فرد دچار استروک باید در راستای حمایت عملی از وی پس از بروز استروک بکوشند. مطلع ساختن این افراد از آنچه می‎توانند انجام دهند بسیار اهمیت دارد.
توان‎یابی یکی از اجزاء مهم و مداوم درمان است. بسته به شدت استروک، در صورت یاوری درست، و حمایت افراد نزدیک به بیمار، توان‎یابی تا رسیدن به سطحی نرمال از کیفیت زندگی امر ممکنی است.

پیشگیری
بهترین راه برای پیشگیری از استروک مخاطب قرار دادن علل زیربنایی است. این کار به بهترین شکل از طریق تغییرات سبک زندگی به شرح زیر صورت می‎گیرد:
• خوردن غذاهای سالم
• حفظ وزن در محدودۀ سالم
• ورزش منظم
• عدم مصرف دخانیات
• اجتناب از مصرف الکل یا رعایت اعتدال در این زمینه
خوردن غذاهای مغذی به معنی برخورداری رژیم غذایی از مقدار زیادی میوه و سبزی، و غلات کامل، آجیل، دانه‎های خوراکی و حبوب [حبوب خود جمع حب است و اگرچه رویکردی عمومی است ما نیازی به استفاده از جمع در جمع برای این کلمه نمی‎بینیم. توضیح م.] است. مردم باید اطمینان یابند که یا اصلاً گوشت قرمز یا گوشت قرمز فرآوری شده مصرف نمی‎کنند یا اینکه مقدار مصرف این نوع گوشت‎ها را کاهش دهند، و نیز باید مقدار مصرف کلسترول و چربی‎های اشباع شده را در رژیم غذایی خود محدود کنند. محدود کردن مصرف نمک به تقویت فشار خون سالم کمک می‎کند.
دیگر موازین و مقیاس‎ها برای کاهش احتمال بروز استروک شامل موارد زیر است:
• تحت کنترل نگه داشتن فشار خون
• مدیریت دیابت
• درمان آپنه انسدادی خواب
در کنار این تغییر و تحولات مرتبط به سبک زندگی، پزشکان می‎توانند برای کاهش ریسک بروز استروک ایسکمیک در آینده داروهای ضد انعقادی یا ضد پلاکت برای مردم تجویز کنند.
به علاوه، جراحی شریانی نیز برای کاهش ریسک تکرار استروک قابل استفاده است و همچنین رویکردهای دیگری در این مورد در دست بررسی است.

انواع
سه نوع اصلی استروک وجود دارد:
• استروک ایسکمیک: این شایع‎ترین نوع استروک محسوب می‎شود. وجود یک لختۀ خون در مغز مانع از رسیدن خون و اکسیژن به آن می‎شود.
• استروک هموراژیک: این نوع استروک هنگامی بروز می‎کند که یک رگ خونی تضعیف شده، پاره می‎شود و به طور معمول بروز آن نتیجۀ آنوریسم یا ناهنجاری‏‌های وریدی - شریانی (AVMs) است.
• حملات ایسکمیک گذرا (TIAs): نیز به نام مینی استروک شناخته می‎شود، و پس از آن بروز می‎کند که جریان خون از رسیدن به بخشی از مغز باز می‎ماند. جریان خون نرمال در فاصلۀ زمانی کوتاهی برقرار و علایم استروک ناپدید می‎شود.

علل
انواع مختلف استروک علل متفاوتی دارند. به هر روی، بروز استروک در مورد مردمی که دچار ریسک فاکتورهای زیر هستند بیشتر محتمل است:
• مردم دچار اضافه وزن
• مردم دارای سنین 55 سال به بالا
• داشتن تاریخچۀ خانوادگی ابتلاء به استروک
• داشتن سبک زندگی غیر فعال
• گرایش به مصرف مقادیر زیاد مشروب الکلی، دخانیات یا مواد مخدر

استروک ایسکمیک
این نوع استروک بر اثر انسداد یا باریک شدن شریان‎های مسؤول خونرسانی به مغز رخ می‎دهد، که نتیجۀ آن ایسکمی است. ایسکمی کاهش شدید جریان خون است که به آسیب دیدن سلول‎های مغز منجر می‎شود.
این انسدادها اغلب بر اثر لخته‎های خون ایجاد می‎شوند، که امکان شکل‏‌گیری آنها در شریان‎های مغزی وجود دارد. این لخته‎ها در عین حال ممکن است در دیگر نقاط بدن شکل گرفته، سپس وارد جریان خون شوند، و از آنجا به شریان‎های باریک‎تر منتهی به مغز داخل گردند.
وجود توده‎های چربی در شریان‎ها، موسوم به پلاک، می‏تواند سبب ایجاد لخته‎هایی شود که به ایسکمی منجر می‎شوند.

استروک هموراژیک
استروک هموراژیک بر اثر نشت یا ترکیدن رگ‎های خونی در مغز ایجاد می‎شود.
خون نشت یافته به سلول‎های مغز فشار آورده و به آنها آسیب می‎زند. این وضعیت در عین حال جریان خون رسیده به بافت مغزی را پس از بروز خونریزی کاهش می‎دهد. امکان پارگی یا ترکیدن رگ‎های خونی و پخش شدن خون درون مغز یا نزدیک به سطح مغز وجود دارد، که این باعث گسترش خون به درون فضای میان مغز و جمجمه می‎شود.
پارگی‎های مورد اشاره ممکن است بر اثر اختلالاتی مثل هیپرتانسیون، تروما، داروهای رقیق کنندۀ خون، و آنوریسم‌ها ایجاد گردد. آنوریسم تضعیف دیوارۀ رگ‌‏های خونی است.
خونریزی داخل جمجمه‎ای شایع‎ترین شکل استروک هموراژک است و هنگامی بروز می‎کند که بافت مغز پس از پارگی یک شریان مغزی غرق در خون می‎شود.
خونریزی ساب‎آراکنوئید دومین علت بروز استروک هموراژیک بوده و شیوع کمتری دارد. در این نوع استروک، خونریزی در سطوح میان مغز و بافت‎های باریک پوشش دهندۀ آن ایجاد می‎شود.

در همین زمینه بیشتر بخوانیم:

خونریزی مغزی - علل، علایم، و درمان‎ها

حملات ایسکمیگ گذرا (TIA)
این نوع حملات متفاوت از انواع تشریح شده در بالا است زیرا در آن جریان خون به مغز فقط به شکل مختصر یا گذرا دچار اختلال می‎شود. شباهت آنها به حملات ایسکمیک در این است که این نوع حملات نیز بر اثر بروز لخته خون یا دیگر لخته‎ها ایجاد می‎شوند.
به تمامی موارد مزبور باید به چشم فوریت‎های پزشکی نگاه کرد حتی اگر انسداد شریان و علایم مرتبط بدان گذرا و موقتی باشد. آنها هشداری در مورد استروک‎های بعدی محسوب می‎شوند و نشان می‌‏دهند که نوعی انسداد شریانی محدود یا منبعی برای ایجاد لخته در قلب وجود دارد.
بر مبنای اعلام CDC، در حدود یک‎سوم مردم دچار TIA در صورت عدم درمان در فاصلۀ حدود یک سال دچار یک سکته مغزی بزرگ خواهند شد. بین 10 تا 15 درصد این مردم استروک‎های بزرگ را فقط در فاصلۀ 3 ماه از گذشت حملات ایسکمیک گذرا تجربه خواهند کرد.

علایم
علایم استروک اغلب اوقات بدون هشدار قبلی بروز می‎کنند.
علایم اصلی در استروک عبارتند از:
• گیجی، شامل بروز مشکلاتی در تکلم و ادراک
• سردرد، که امکان دارد با دگرگونی سطح هشیاری یا استفراغ همراه باشد
• بی‎حسی یا ناتوانی در حرکت دادن بخش‎هایی از صورت، بازو، یا پا، مشخصاً در یک سمت بدن
• مشکلات بینایی در یک چشم یا هر دو چشم
• دشواری در راه رفتن، شامل سرگیجه و فقدان هماهنگی در اعضاء بدن
استروک‎ها می‎توانند به مشکلات درازمدت در سلامت منجر شوند. بسته به سرعت تشخیص و درمان، فرد باید در انتظار ناتوانی‎های موقتی یا دایمی در زمان پس از بروز اسروک باشد.
در کنار مداومت مشکلات فهرست شده در بالا، احتمال ابتلا به موارد زیر نیز مطرح است:
• مشکلات مربوط به کنترل مثانه یا روده
• افسردگی
• احساس درد در دست و پا که بر اثر حرکت یا تغییرات دما تشدید می‎شود
• فلج یا تضعیف یک سمت بدن یا هر دو سمت آن
• دشواری در کنترل احساسات یا بیان آنها
علایم متفاوتند و ممکن است دامنۀ متفاوتی از شدت داشته باشند.
سرنام‎ها یا حروف مخفف ف.ت.د.ز راهی برای یادآوری نشانه‌‏های استروک است و می‎تواند به شناسایی آغاز استروک کمک کند:
• فروافتادگی صورت: آیا وقتی فرد سعی می‎کند تا لبخند بزند، یک سمت صورت وی دچار حالت افتادگی می‎شود؟
• تضعف بازو: آیا وقتی فرد سعی کند تا بازویش را بلند کند، یک بازو به سمت پایین فرو می‎افتد؟
• دشواری تکلم: آیا وقتی فرد سعی می‎کند تا اصطلاح ساده‎ای را تکرار کند دچار اختلال تکلم یا غرابت بیانی می‎شود؟
• زمان تماس با اورژانس: اگر هر یک از نشانه‎های فوق در فرد مشاهده شود، باید با اورژانس تماس گرفت.
هر قدر فرد مظنون به ابتلاء به استروک زودتر مورد مراقبت پزشکی قرار گیرد، پیش‎آگهی در مورد او بهتر خواهد بود، و احتمال درگیر شدن با مشکلات دایمی ناشی از استروک یا مرگ در مورد وی کاهش خواهد یافت.

تشخیص
استروک‎ها اغلب به سرعت شکل می‌گیرند و بیشتر اوقات پیش از آن بروز می‎کنند که فرصتی برای تشخیص بیماری از سوی پزشک وجود داشته باشد.
برای اینکه فرد دچار استروک به بهترین تشخیص و درمان ممکن دسترسی پیدا کند، باید در فاصلۀ 3 ساعت پس از بروز نخستین علایم به بیمارستان انتقال یابد.
تست‎های تشخیصی متعددی برای تعیین نوع استروک در دسترس است:
• معاینۀ بالینی: پزشک در مورد علایم و تاریخچۀ پزشکی بیمار پرسش می‎کند. پزشک فشار خون را اندازه‎گیری کرده، به صدای شریان‎های کاروتید در گردن گوش می‎دهد، و رگ‌‏های خونی را در ناحیۀ پشت چشم‎ها برای بررسی نشانه‏‌های لخته شدن خون بررسی می‎کند.
• آزمایش‎های خون: دکتر ممکن است انجام آزمایش‎های خون برای پی بردن به سرعت ایجاد لخته خون، سطح برخی از مواد مشخص شامل عوامل انعقادی و نیز وجود عفونت در خون را در دستور کار قرار دهد.
• CT اسکن: یک سری تست‎های اشعه ایکس می‎توانند استروک‎ها، خونریزی‌‏ها، لخته‌‏ها و هر گونه ناهنجاری دیگر را در مغز نشان دهند.
• MRI: امواج رادیویی و مغناطیسی تصویری از مغز برای تشخیص بافت آسیب دیده ایجاد می‎کنند.
• اولتراسوند کاروتید: اسکن اولتراسوند برای بررسی جریان خون در شریان‎های کاروتید و بررسی احتمال وجود پلاک در آنها انجام می‎شود.
• آنژیوگرام سربرال: رنگ‏‌هایی مخصوص به‌درون عروق خونی مغز تزریق می‎شود تا این عروق در پرتو اشعه ایکس قابل رویت شوند. این عمل نمایی با جزئیات از مغز و عروق خونی گردن به دست می‎دهد.
• اکوکاردیوگرام: اکوکاردیوگرام تصویری مشروح از قلب برای بررسی منابع ایجاد لخته‎ها که ممکن است به‌مغز منتقل شده و باعث استروک شده باشند ارائه می‎دهد. تأیید نوع استروک فرد تنها هنگامی ممکن است که بیمار در تنظیمات بیمارستانی مورد اسکن‌های لازم قرار گرفته باشد./

Source:
Everything you need to know about stroke
Last updated Thu 23 November 2017
By James McIntosh
Reviewed by Nancy Choi, MD