استروک یا سکته مغزی - انواع، علل، تشخیص، و درمان

مینی استروک، گفتاردرمانی، کاردرمانی، فیزیوتراپی، حمله ایسکمیک گذرا، آسپیرین، استنت، آنژیوگرافی، وارفارین، کلوپیدوگرل

شخص دچار استروک باید در فاصلۀ 3 ساعت پس از بروز نخستین علایم به بیمارستان انتقال یابد.

• جیمز مک‌اینتاش، دکتر نانسی چوآی
• ترجمه هامیک رادیان

استروک (سکته مغزی)، حمله مغزی است. استروک‌ها هنگامی بروز می‌کنند که جریان خونرسانی به مغز دچار انسداد می‌شود. استروک یک فوریت پزشکی محسوب می‌شود و نیاز به مراقبت پزشکی اورژانسی دارد.
در سطح ایالات متحد آمریکا استروک پنجمین علت پیشتاز در بروز مرگ و میر است. تقریباً سالانه 800.000 نفر در این کشور دچار سکته مغزی می‌شوند. این رقم معادل وقوع یک مورد استروک در هر 40 ثانیه است.

[مطالب این مقاله:]
• استروک چیست؟
• درمان
• انواع استروک
• علایم

استروک چیست؟
استروک هنگامی ایجاد می‌گردد که جریان خون به‌مغز یا مختل شده یا دچار کاهش می‌شود. وقتی چنین اتفاقی رخ می‌دهد، مغز از دریافت اکسیژن کافی یا مواد مغذی محروم می‌شود و سلول‌های مغز آغاز به مردن می‌کنند.
در سطح ایالات متحد آمریکا تقریباً 40 درصد کسانی که بر اثر استروک می‌میرند مرد هستند، و 60 درصد مرگ و میر در این مورد مربوط به زنان است.
بر مبنای اعلام "انجمن قلب آمریکا" (AHA)، در مقایسه با سفیدپوستان قفقازی تبار، آفریقایی - آمریکاییان تقریباً دو بار بیشتر در ریسک ابتلاء به سکته مغزی برای بار اول و نیز در معرض خطر بیشتری برای مرگ بر اثر استروک قرار دارند.

درمان استروک
از آنجا که استروک‌های ایسکمیک و هموراژیک علل متفاوتی دارند، رویکردهای درمانی در مورد آنها متفاوت است.
نه فقط تشخیص سریع نوع استروک برای کاهش صدمات وارد شده به مغز ضروری است، بلکه استفاده از درمان مناسب برای یک نوع استروک در مورد دیگری حتی می‌تواند مضراتی نیز به همراه داشته باشد.

استروک ایسکمیک
استروک‌های ایسکمیک بر اثر باریک یا مسدود شدن شریان‌ها رخ می‌دهند و بنابراین درمان آنها بر تجدید جریان خون مناسب برای مغز متمرکز است.
درمان با تجویز داروهایی برای درهم شکستن لخته‏‌های خون ایجاد شده و پیشگیری از شکل‏گیری موارد دیگری از آنها آغاز می‌شود. در این مورد آسپیرین یکی از داروهای قابل تجویز است، و نیز از تزریق فعال کننده پلاسمینوژن بافت (TPA) می‌توان بهره برد. TPA در انحلال لخته‏های خون بسیار مؤثر است اما نیاز به آن دارد که در طول 4.5 ساعت پس از آغاز علایم استروک تزریق شود.
اقدامات اورژانسی در این مورد شامل تحویل مستقیم TPA به درون شریان مغزی یا کاربرد کاتتر برای خارج کردن لخته خون به صورت فیزیکی است. تحقیق در مورد فواید این روش کماکان ادامه دارد.
اقدامات دیگری نیز هست که می‌‏توان از آنها برای کاهش خطر استروک‌ها یا TIAs استفاده کرد. عمل ایندارترکتومی شامل دخالت جراح برای باز کردن شریان کاروتید و خارج کردن پلاکی است که ممکن است عامل انسداد شریان بوده باشد.
به عنوان یک شق جایگزین، عمل آنژیوپلاستی شامل باد کردن یک بالون کوچک توسط جراح در شریان باریک شده به واسطۀ یک کاتتر و سپس وارد کردن یک لولۀ مش به نام استنت به داخل ورودی ایجاد شده است. این عمل مانع از باریک شدن مجدد شریان می‌شود.

استروک هموراژیک
استروک‌های هموراژیک بر اثر نشت خون به درون مغز رخ می‌دهند، بنابراین درمان آنها بر کنترل خونریزی و کاهش فشار وارد شده بر مغز متمرکز می‌شود.
درمان را می‌توان با تجویز داروهایی برای کاهش فشار در مغز، کنترل فشار خون کلی، پیشگیری از حمله و نیز پیشگیری از محدودیت ناگهانی رگ‌های خونی آغاز کرد.
اگر بیمار یک داروی ضد انعقادی رقیق کنندۀ خون یا داروی ضد پلاکت مثل وارفارین یا کلوپیدوگرل مصرف کند، می‌توان به آنها داروهایی را تجویز کرد که اثرات دارو یا تزریق خون را برای جبران خون از دست رفته لحاظ می‌کنند.
عمل جراحی برای ترمیم هر مشکلی در پیوند با عروق خونی که به استروک هموراژیک منجر شده یا می‌تواند منجر شود، قابل استفاده است. جراحان می‌توانند گیره‌های کوچکی در پایۀ آنوریسم قرار دارند یا آنها را با کویل‌های قابل جداسازی پر نمایند تا جریان خون متوقف و از پارگی پیشگیری شود.
اگر خونریزی ناشی از وجود ناهنجاری‌های شریانی - وریدی (AVMs) باشد، می‌توان در صورتی که آنها بیش از حد بزرگ نبوده یا در اعماق مغز جایگیر نشده باشند، از عمل جراحی برای خارج کردنشان استفاده کرد. AVMs اتصالات تودرتویی بین شریان‌ها و وریدها هستند که ضعیف‌ترند و آسان‌تر از دیگر عروق خونی نرمال دچار پارگی می‌شوند.

توان‌یابی
استروک‌ها اتفاقاتی هستند که زندگی بیمار را تغییر می‌دهند و می‌توانند هم از نظر جسمانی و هم از نظر عاطفی و روانی بر زندگی وی تأثیرات منفی داشته باشند. پس از استروک، ریکاوری موفق در اکثر مواقع مستلزم استفاده از درمان‌‏های خاص و اقدامات حمایتی به شرح زیر است:
• گفتاردرمانی: این درمان به مشکلات احتمالاً ایجاد شده در مورد تکلم یا فهم آن کمک می‌کند. تمرین، آرام‌بخشی، و تغییر روش‌های ارتباطی می‌توانند کمک کننده باشند.
• فیزیوتراپی: این درمان می‌تواند به بازآموزی حرکت و تعادل در فرد بیمار کمک کند. فعال ماندن اهمیت دارد حتی اگر در ابتدا دشوار باشد.
• کاردرمانی: این درمان برای کمک به‌فرد در راستای بهبود توانایی وی برای انجام فعالیت‌های مرتبط به زندگی روزانه مثل حمام کردن، آشپزی، لباس پوشیدن، غذا خوردن، مطالعه و نوشتن، انجام می‌شود.
• گروه‌های حمایتی: این درمان به کاهش یا رفع مشکلات روانی شایع مثل احساس افسردگی که می‌تواند به عنوان یکی از تبعات استروک بروز کند، کمک می‌نماید. بسیاری از مردم به اشتراک گذاشتن تجارب عام و تبادل اطلاعات را مفید می‌یابند.
حمایت دوستان و خانواده: مردم دارای روابط بسیار نزدیک با فرد دچار استروک باید در راستای حمایت عملی از وی پس از بروز استروک بکوشند. مطلع ساختن این افراد از آنچه می‌توانند انجام دهند بسیار اهمیت دارد.
توان‌یابی یکی از اجزاء مهم و مداوم درمان است. بسته به شدت استروک، در صورت یاوری درست، و حمایت افراد نزدیک به بیمار، توان‌یابی تا رسیدن به سطحی نرمال از کیفیت زندگی امر ممکنی است.

پیشگیری از استروک
بهترین راه برای پیشگیری از استروک مخاطب قرار دادن علل زیربنایی است. این کار به بهترین شکل از طریق تغییرات سبک زندگی به شرح زیر صورت می‌گیرد:
• خوردن غذاهای سالم
• حفظ وزن در محدودۀ سالم
• ورزش منظم
• عدم مصرف دخانیات
• اجتناب از مصرف الکل یا رعایت اعتدال در این زمینه
خوردن غذاهای مغذی به معنی برخورداری رژیم غذایی از مقدار زیادی میوه و سبزی، و غلات کامل، آجیل، دانه‌های خوراکی و حبوب [حبوب خود جمع حب است و اگرچه رویکردی عمومی است ما نیازی به استفاده از جمع در جمع برای این کلمه نمی‌بینیم. توضیح م.] است. مردم باید اطمینان یابند که یا اصلاً گوشت قرمز یا گوشت قرمز فرآوری شده مصرف نمی‌کنند یا اینکه مقدار مصرف این نوع گوشت‌ها را کاهش دهند، و نیز باید مقدار مصرف کلسترول و چربی‌های اشباع شده را در رژیم غذایی خود محدود کنند. محدود کردن مصرف نمک به تقویت فشار خون سالم کمک می‌کند.
دیگر موازین و مقیاس‌ها برای کاهش احتمال بروز استروک شامل موارد زیر است:
• تحت کنترل نگه داشتن فشار خون
• مدیریت دیابت
• درمان آپنه انسدادی خواب
در کنار این تغییر و تحولات مرتبط به سبک زندگی، پزشکان می‌توانند برای کاهش ریسک بروز استروک ایسکمیک در آینده داروهای ضد انعقادی یا ضد پلاکت برای مردم تجویز کنند.
به علاوه، جراحی شریانی نیز برای کاهش ریسک تکرار استروک قابل استفاده است و همچنین رویکردهای دیگری در این مورد در دست بررسی است.

انواع استروک
سه نوع اصلی استروک وجود دارد:
• استروک ایسکمیک: این شایع‌ترین نوع استروک محسوب می‌شود. وجود یک لختۀ خون در مغز مانع از رسیدن خون و اکسیژن به آن می‌شود.
• استروک هموراژیک: این نوع استروک هنگامی بروز می‌کند که یک رگ خونی تضعیف شده، پاره می‌شود و به طور معمول بروز آن نتیجۀ آنوریسم یا ناهنجاری‏‌های وریدی - شریانی (AVMs) است.
• حملات ایسکمیک گذرا (TIAs): نیز به نام مینی استروک شناخته می‌شود، و پس از آن بروز می‌کند که جریان خون از رسیدن به بخشی از مغز باز می‌ماند. جریان خون نرمال در فاصلۀ زمانی کوتاهی برقرار و علایم استروک ناپدید می‌شود.

علل استروک
انواع مختلف استروک علل متفاوتی دارند. به هر روی، بروز استروک در مورد مردمی که دچار ریسک فاکتورهای زیر هستند بیشتر محتمل است:
• مردم دچار اضافه وزن
• مردم دارای سنین 55 سال به بالا
• داشتن تاریخچۀ خانوادگی ابتلاء به استروک
• داشتن سبک زندگی غیر فعال
• گرایش به مصرف مقادیر زیاد مشروب الکلی، دخانیات یا مواد مخدر

استروک ایسکمیک
این نوع استروک بر اثر انسداد یا باریک شدن شریان‌های مسؤول خونرسانی به مغز رخ می‌دهد، که نتیجۀ آن ایسکمی است. ایسکمی کاهش شدید جریان خون است که به آسیب دیدن سلول‌های مغز منجر می‌شود.
این انسدادها اغلب بر اثر لخته‌های خون ایجاد می‌شوند، که امکان شکل‏‌گیری آنها در شریان‌های مغزی وجود دارد. این لخته‌ها در عین حال ممکن است در دیگر نقاط بدن شکل گرفته، سپس وارد جریان خون شوند، و از آنجا به شریان‌های باریک‌تر منتهی به مغز داخل گردند.
وجود توده‌های چربی در شریان‌ها، موسوم به پلاک، می‏تواند سبب ایجاد لخته‌هایی شود که به ایسکمی منجر می‌شوند.

استروک هموراژیک
استروک هموراژیک بر اثر نشت یا ترکیدن رگ‌های خونی در مغز ایجاد می‌شود.
خون نشت یافته به سلول‌های مغز فشار آورده و به آنها آسیب می‌زند. این وضعیت در عین حال جریان خون رسیده به بافت مغزی را پس از بروز خونریزی کاهش می‌دهد. امکان پارگی یا ترکیدن رگ‌های خونی و پخش شدن خون درون مغز یا نزدیک به سطح مغز وجود دارد، که این باعث گسترش خون به درون فضای میان مغز و جمجمه می‌شود.
پارگی‌های مورد اشاره ممکن است بر اثر اختلالاتی مثل هیپرتانسیون، تروما، داروهای رقیق کنندۀ خون، و آنوریسم‌ها ایجاد گردد. آنوریسم تضعیف دیوارۀ رگ‌‏های خونی است.
خونریزی داخل جمجمه‌ای شایع‌ترین شکل استروک هموراژک است و هنگامی بروز می‌کند که بافت مغز پس از پارگی یک شریان مغزی غرق در خون می‌شود.
خونریزی ساب‌آراکنوئید دومین علت بروز استروک هموراژیک بوده و شیوع کمتری دارد. در این نوع استروک، خونریزی در سطوح میان مغز و بافت‌های باریک پوشش دهندۀ آن ایجاد می‌شود.

در همین زمینه بیشتر بخوانیم:

خونریزی مغزی - علل، علایم، و درمان‌ها

حملات ایسکمیگ گذرا (TIA)
این نوع حملات متفاوت از انواع تشریح شده در بالا است زیرا در آن جریان خون به مغز فقط به شکل مختصر یا گذرا دچار اختلال می‌شود. شباهت آنها به حملات ایسکمیک در این است که این نوع حملات نیز بر اثر بروز لخته خون یا دیگر لخته‌ها ایجاد می‌شوند.
به تمامی موارد مزبور باید به چشم فوریت‌های پزشکی نگاه کرد حتی اگر انسداد شریان و علایم مرتبط بدان گذرا و موقتی باشد. آنها هشداری در مورد استروک‌های بعدی محسوب می‌شوند و نشان می‌‏دهند که نوعی انسداد شریانی محدود یا منبعی برای ایجاد لخته در قلب وجود دارد.
بر مبنای اعلام CDC، در حدود یک‌سوم مردم دچار TIA در صورت عدم درمان در فاصلۀ حدود یک سال دچار یک سکته مغزی بزرگ خواهند شد. بین 10 تا 15 درصد این مردم استروک‌های بزرگ را فقط در فاصلۀ 3 ماه از گذشت حملات ایسکمیک گذرا تجربه خواهند کرد.

علایم استروک
علایم استروک اغلب اوقات بدون هشدار قبلی بروز می‌کنند.
علایم اصلی در استروک عبارتند از:
• گیجی، شامل بروز مشکلاتی در تکلم و ادراک
• سردرد، که امکان دارد با دگرگونی سطح هشیاری یا استفراغ همراه باشد
• بی‌حسی یا ناتوانی در حرکت دادن بخش‌هایی از صورت، بازو، یا پا، مشخصاً در یک سمت بدن
• مشکلات بینایی در یک چشم یا هر دو چشم
• دشواری در راه رفتن، شامل سرگیجه و فقدان هماهنگی در اعضاء بدن
استروک‌ها می‌توانند به مشکلات درازمدت در سلامت منجر شوند. بسته به سرعت تشخیص و درمان، فرد باید در انتظار ناتوانی‌های موقتی یا دایمی در زمان پس از بروز اسروک باشد.
در کنار مداومت مشکلات فهرست شده در بالا، احتمال ابتلا به موارد زیر نیز مطرح است:
• مشکلات مربوط به کنترل مثانه یا روده
• افسردگی
• احساس درد در دست و پا که بر اثر حرکت یا تغییرات دما تشدید می‌شود
• فلج یا تضعیف یک سمت بدن یا هر دو سمت آن
• دشواری در کنترل احساسات یا بیان آنها
علایم متفاوتند و ممکن است دامنۀ متفاوتی از شدت داشته باشند.
سرنام‌ها یا حروف مخفف ف.ت.د.ز راهی برای یادآوری نشانه‌‏های استروک است و می‌تواند به شناسایی آغاز استروک کمک کند:
• فروافتادگی صورت: آیا وقتی فرد سعی می‌کند تا لبخند بزند، یک سمت صورت وی دچار حالت افتادگی می‌شود؟
• تضعف بازو: آیا وقتی فرد سعی کند تا بازویش را بلند کند، یک بازو به سمت پایین فرو می‌افتد؟
• دشواری تکلم: آیا وقتی فرد سعی می‌کند تا اصطلاح ساده‌ای را تکرار کند دچار اختلال تکلم یا غرابت بیانی می‌شود؟
• زمان تماس با اورژانس: اگر هر یک از نشانه‌های فوق در فرد مشاهده شود، باید با اورژانس تماس گرفت.
هر قدر فرد مظنون به ابتلاء به استروک زودتر مورد مراقبت پزشکی قرار گیرد، پیش‌آگهی در مورد او بهتر خواهد بود، و احتمال درگیر شدن با مشکلات دایمی ناشی از استروک یا مرگ در مورد وی کاهش خواهد یافت.

تشخیص استروک
استروک‌ها اغلب به سرعت شکل می‌گیرند و بیشتر اوقات پیش از آن بروز می‌کنند که فرصتی برای تشخیص بیماری از سوی پزشک وجود داشته باشد.
برای اینکه فرد دچار استروک به بهترین تشخیص و درمان ممکن دسترسی پیدا کند، باید در فاصلۀ 3 ساعت پس از بروز نخستین علایم به بیمارستان انتقال یابد.
تست‌های تشخیصی متعددی برای تعیین نوع استروک در دسترس است:
• معاینۀ بالینی: پزشک در مورد علایم و تاریخچۀ پزشکی بیمار پرسش می‌کند. پزشک فشار خون را اندازه‌گیری کرده، به صدای شریان‌های کاروتید در گردن گوش می‌دهد، و رگ‌‏های خونی را در ناحیۀ پشت چشم‌ها برای بررسی نشانه‏‌های لخته شدن خون بررسی می‌کند.
• آزمایش‌های خون: دکتر ممکن است انجام آزمایش‌های خون برای پی بردن به سرعت ایجاد لخته خون، سطح برخی از مواد مشخص شامل عوامل انعقادی و نیز وجود عفونت در خون را در دستور کار قرار دهد.
• CT اسکن: یک سری تست‌های اشعه ایکس می‌توانند استروک‌ها، خونریزی‌‏ها، لخته‌‏ها و هر گونه ناهنجاری دیگر را در مغز نشان دهند.
• MRI: امواج رادیویی و مغناطیسی تصویری از مغز برای تشخیص بافت آسیب دیده ایجاد می‌کنند.
• اولتراسوند کاروتید: اسکن اولتراسوند برای بررسی جریان خون در شریان‌های کاروتید و بررسی احتمال وجود پلاک در آنها انجام می‌شود.
• آنژیوگرام سربرال: رنگ‏‌هایی مخصوص به‌درون عروق خونی مغز تزریق می‌شود تا این عروق در پرتو اشعه ایکس قابل رویت شوند. این عمل نمایی با جزئیات از مغز و عروق خونی گردن به دست می‌دهد.
• اکوکاردیوگرام: اکوکاردیوگرام تصویری مشروح از قلب برای بررسی منابع ایجاد لخته‌ها که ممکن است به‌مغز منتقل شده و باعث استروک شده باشند ارائه می‌دهد. تأیید نوع استروک فرد تنها هنگامی ممکن است که بیمار در تنظیمات بیمارستانی مورد اسکن‌های لازم قرار گرفته باشد./