آسیب مغزی تروماتیک یا صدمه مغزی ناشی از ضربه یا تکان شدید سر یا بدن - آنچه دانستنش نیاز است

• مایو کلینیک
• ترجمه نادر اکبری سراوانی

آسیب مغزی تروماتیک [توضیح م: آسیب تروماتیک مغزی نیز مصطلح است] معمولاً بر اثر وارد شدن ضربه یا تکان شدید در سر یا بدن ایجاد می‎شود. اشیائی مثل گلوله یا تکه‌ای شکسته از جمجمه نیز که می‎توانند به درون بافت مغز وارد شوند امکان ایجاد آسیب مغزی تروماتیک را دارند.
موارد خفیف آسیب مغزی تروماتیک ممکن است باعث آسیب موقتی سلول‎های مغزی شـــود. موارد جدی‎تر می‎توانند سبب ایجاد کبودی، پارگی بافت‎ها، خونریزی و دیگر صدمات فیزیکی در مغز گردند. این آسیب‎دیدگی‎ها می‎‏توانند به عوارض درازمدت یا مرگ منجر شوند.

[مطالب این مقاله:]
• علایم
• علل
• تشخیص
• درمان

علایم
آسیب مغزی تروماتیک دارای طیف گسترده‎ای از اثرات جسمانی و روانی است. برخی نشانه‎ها و علایم ممکن است بلافاصله پس از واقعه تروماتیک ظاهر شوند حال آنکه بقیۀ آنها ممکن است در طول روزها یا هفته‎ای بعدی بروز کنند.

آسیب مغزی تروماتیک خفیف
نشانه‎ها و علایم آسیب مغزی تروماتیک خفیف شامل موارد زیر است:

علایم جسمانی
• فقدان حالت خودآگاهی (هشیاری) برای چند ثانیه تا چند دقیقه
• عدم از دست دادن خودآگاهی بلکه بروز وضعیتی شامل گیجی، اغتشاش یا گنگی
• سردرد
• تهوع یا استفراغ
• خستگی مزمن یا خواب‎آلودگی
• مشکلات تکلم
• دشواری خواب
• خوابیدن بیش از معمول
• سرگیجه یا فقدان تعادل

علایم حسی
• مشکلات حسی شامل تاری دید، زنگ زدن گوش، احساس مزه بد در دهان یا تغییر میزان توانایی قوه بویایی
• حساسیت به نور یا صدا

علایم شناختی یا ذهنی
• مشکلات حافظه یا تمرکز
• تغییرات خلقی یا اعوجاج خلقی
• احساس افسردگی یا اضطراب

آسیب مغزی تروماتیک متوسط تا شدید
آسیب مغزی تروماتیک متوسط تا شدید می‎تواند شامل هر یک از نشانه‎ها و علایم صدمه خفیف باشد و نیز ممکن است این علایم در طول چند ساعت نخست پس از صدمه دیدن سر یا طی روزهای بعد ایجاد شوند:

علایم جسمانی
• از دست حالت حالت هشیاری از چند دقیقه تا چند ساعت
• سردرد مداوم یا سردرد تشدید شونده
• استفراغ یا تهوع مکرر
• حمله یا تشنج
• اتساع یا گشاد شدن مردمک یک چشم یا هر دو چشم
• تخلیۀ مایعی به رنگ شفاف از بینی یا گوش‎ها
• ناتوانی در برخاستن از خواب
• ضعف یا بی‎حسی در انگشتان دست و پا
• فقدان هماهنگی و تعادل

علایم شناختی یا ذهنی
• حالت سردرگمی شدید
• حالت برانگیختگی و تحریک و ستیزه‎جویی یا دیگر رفتارهای نامعمول
• اختلال در تکلم
• کما یا دیگر اختلالات مربوط به خودآگاهی

علایم در کودکان
نوزادان و کودکان خردسال دچار ضربه مغزی ممکن است قادر به بیان سردردها، مشکلات حسی، حالت سردرگمی و علایم مشابه نباشند. مردم ممکن است در کودک دچار ضربه مغزی موارد زیر را مشاهده کند:
• تغییرات در عادات خوردن یا واکنش به پرستاری
• تحریک‎پذیری سریع یا غیر معمول
• گریۀ مداوم و ناتوانی در آرام‎گیری
• تغییر در توانایی ایجاد تمرکز
• تغییر در عادات خواب
• حمله یا تشنج
• خلق غمگین یا افسرده
• خواب‏آلودگی
• فقدان علاقه نسبت به اسباب‎بازی‎ها یا بازی‎های محبوب

چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
همیشه در صورتی که به سر یا بدن شما یا بچه شما ضربه‎ای وارد شده که باعث ایجاد نگرانی یا تغییرات رفتاری شده باشد به پزشک مراجعه کنید. در صورت بروز هر گونه نشانه یا علامتی دال بر بروز ضربه مغزی یا دیگر صدمات آسیب زننده به سر به اورژانس مراجعه نمایید.
اصطلاحات "خفیف"، "متوسط" و "شدید" برای توصیف اثرات صدمه بر عملکرد مغز به کار می‎روند. صدمه خفیف مغزی کماکان یک آسیب دیدگی جدی محسوب می‎شود که نیاز به مراقبت کامل و تشخیص صحیح دارد.

علل
آسیب مغزی تروماتیک معمولاً بر اثر ضربه به سر یا آسیب‎دیدگی‎های تروماتیک سر یا بدن ایجاد می‎شود. درجۀ آسیب دیدگی می‎تواند به عامل مختلف شامل طبعت ضربه و نیروی آن بستگی داشته باشد.
حوادث شایع که موجب آسیب مغزی تروماتیک می‎شوند شامل موارد زیرند:
• سقوط یا افتادن. سقوط از تخت یا نردبان، پله‎ها، داخل حمام یا دیگر انواع سقوط یا افتادن شایع‎ترین علت آسیب مغزی تروماتیک در کل مشخصاً در افراد مسن و کودکان خردسال محسوب می‎شود.
• ضربات مرتبط به برخورد وسایل نقلیه. برخورد وسایل نقلیه شامل اتومبیل‎ها، موتورسیکلت‎ها یا دوچرخه‎ها و افراد پیاده‎رو در چنین تصادفاتی یک علت شایع آسیب مغزی تروماتیک است.
• خشونت. جراحات ناشی از گلوله، خشونت خانگی، آزار کودکان و دیگر انواع تجاوز جزء علل شایع محسوب می‎شوند. سندرم تکان دادن نوزاد یک آسیب مغزی تروماتیک در نوزادان بر اثر تکان دادن شدید نوزاد یا کودک نوپا است.
• صدمات ورزشی. آسیب مغزی تروماتیک ممکن است بر اثر برخوردهای موجود در برخی مسابقات ورزشی شامل هاکی، بوکس، فوتبال، بیس‎بال و دیگر ورزش‎های پربرخورد ایجاد شود. این نوع صدمات در جوانان بیشتر شایع است.
• موج انفجار و دیگر صدمات میدان نبرد. موج انفجار یک علت شایع آسیب مغزی تروماتیک در پرسنل نظامی در حال انجام وظیفه است. اگرچه چگونگی بروز این آسیب‎دیدگی هنوز به طور کامل درک نشده است، بسیاری از پژوهشگران بر این اعتقادند که فشار موجی که از مغز عبور می‎کند به شکل قابل توجهی عملکرد آن را دچار اختلال می‎سازد.

ریسک فاکتورها
مردمی که در بالاترین ریسک برای ابتلاء به آسیب مغزی تروماتیک قرار دارند عبارتند از:
• کودکان، به ویژه نوزادان تا سن چهار سالگی
• بزرگسالان جوان به ویژه در سنین 15 تا 24
• افراد مسن سنین بالای 60 سال
• مردان در هر گروه سنی

عوارض
عوارض متعددی ممکن است بلافاصله یا اندکی پس از آسیب مغزی تروماتیک ایجاد گردد. آسیب‌دیدگی‎های شدید ریسک عوارض جدی‎تر و شدیدتر را افزایش می‎دهد.

دگرگون شدن حس خودآگاهی
آسیب مغزی تروماتیک متوسط تا شدید می‎تواند به ایجاد تغییرات درازمدت یا پایدار در وضعیت خودآگاهی، هشیاری یا پاسخگویی فرد منجر شود. وضعیت‎های مختلف هشیاری شامل موارد زیر است:
• کما. فرد قرار گرفته در حالت کما خودآگاه نبوده از همه چیز بی‎خبر است و قادر به پاسخگویی به محرک‎ها نیست. کما نتیجۀ بروز صدمات گسترده به تمامی بخش‎های مغز است. پس از چند روز تا چند هفته فرد از حالت کما خارج یا اینکه وارد وضعیت نباتی می‎شود.
• وضعیت نباتی. صدمات گسترده در مغز می‎تواند به ایجاد وضعیت نباتی منجر گردد. در این وضعیت اگرچه فرد از جهان پیرامون خود بی‎خبر است وی ممکن است چشم‎ها یا دهان خود را باز کند، صداهایی از خود خارج سازد یا به رفلکس‎ها یا واکنش‎ها پاسخگو باشد.
این احتمال وجود دارد که وضعیت نباتی حالت پایدار پیدا کند، اما اغلب افراد دچار وضعیت نباتی به یک وضعیت برخوردار از حداقل آگاهی پیشرفت می‎کنند.
• وضعیت کمینه آگاهی. در این وضعیت خودآگاهی در فرد دچار دگرگونی شدید است اما برخی نشانه‎های مرتبط به خودآگاهی یا آگاهی از دنیای پیرامون در وی وجود دارد. وضعیت کمینه آگاهی گاهی از اوقات یک وضعیت انتقالی از کما یا وضعیت نباتی به ریکاوری بیشتر است.
• مرگ مغزی. وقتی هیچ فعالیت قابل اندازه‎گیری در مغز و ساقه مغز وجود نداشته باشد این وضعیت مرگ مغزی نام دارد. در فردی که دچار مرگ مغزی شده است، جدا کردن فرد از دستگاه‌های کمک تنفسی به قطع تنفس و در نهایت نارسایی قلبی منجر خواهد شد. مرگ مغزی غیر قابل برگشت تلقی می‎شود.

عوارض جسمانی
• تشنج. برخی از مردم مبتلا به آسیب مغزی تروماتیک دچار تشنج می‎شوند. تشنج ممکن است فقط در مراحل اولیه بروز کند یا اینکه پس از صدمه اتفاق بیفتد. تشنج‎های برگشت کننده صرع پساضربه نامیده می‎شوند.
• تجمع مایع در مغز (هیدروسفالوس). این احتمال وجود دارد که مایع مغزی نخاعی در فضای مغزی (بطن‎های داخل جمجمه‎ای) برخی مردم دچار آسیب مغزی تروماتیک جمع شود که این وضعیت سبب فشار و تورم مغز می‎شود.
• عفونت. شکستگی‎های جمجمه یا جراحات نـوذ کننده می‎توانند به پارگی لایه‎های بافت‎های محافظ (مننژها) پیرامون مغز منجر شوند.
این وضعیت امکان ورود باکتری‎ها به مغز و ایجاد عفونت را فراهم می‎کند. در صورت عدم درمان عفونت مننژها (مننژیت) می‎تواند به بقیۀ سیستم عصبی گسترش یابد.
• صدمات عروق خونی. این احتمال هست که در کوران آسیب مغزی تروماتیک به چند رگ خونی کوچک یا بزرگ مغز آسیب وارد شود. این صدمات می‎توانند به استروک، لخته شدن خون یا دیگر مشکلات منجر شوند.
• سردرد. ابتلاء به سردردهای مکرر پس از آسیب مغزی تروماتیک بسیار شایع است. این سردردها ممکن است در طول یک هفته پس از آسیب ایجاد شوند و می‎تواند تا چند ماه ادامه داشته باشند.
• ورتیگو. بسیاری از مردم دچار ورتیگو می‎شوند، وضعیتی که با سرگیجه پس از آسیب مغزی تروماتیک مشخص می‎شود.
برخی از اوقات هر یک از این علایم ممکن است از چند هفته تا چند ماه پس از آسیب مغزی تروماتیک ادامه داشته باشند. اخیراً به این وضعیت زیر عنوان علایم مداوم پس از ضربه مغزی اشاره می‎شود. وقتی ترکیبی از این علایم در دوره‎ای طولانی ادامه یابند، عموماً زیر عنوان سندرم پس از ضربه مغزی به آنها اشاره می‎شود.
آسیب مغزی تروماتیک در پایه جمجمه می‎تواند به عصب‌هایی که مستقیماً به مغز امتداد می‎یابند (عصب‎های کرانیال) صدمه بزنند. آسیب دیدن عصب‎های کرانیال می‎تواند به موارد زیر منجر شود:
• فلج عضلات صورت یا از دست دادن حس در ناحیه صورت
• کاهش یا دگرگون شدن حس بویایی
• کاهش یا دگرگون شدن حس چشایی
• کاهش بینایی، یا دوبینی
• مشکلات بلع
• سرگیجه
• زنگ زدن گوش
• ناشنوایی

مشکلات ذهنی
بسیاری از مردمی که دچار آسیب‎دیدگی مغزی قابل توجهی می‎شوند با بروز تغییراتی در مهارت‎های شناختی (فکری) خود مواجه می‎گردند. ممکن است تمرکز بر افکار مشکل باشد و فرد برای پردازش افکار به زمان طولانی‎تری نیاز پیدا کند. آسیب مغزی تروماتیک می‎تواند باعث ایجاد مشکلاتی در بسیاری از مهارت‏ها، شامل موارد زیر، شود:

مشکلات شناختی
• حافظه
• یادگیری
• استدلال
• داوری
• توجه یا تمرکز

مشکلات اجرایی عملکردی
• حل مسائل
• چندتکلیفی
• سازماندهی
• برنامه‎ریزی
• تصمیم‎گیری
• آغاز تکلیف یا به پایان رساندن آنها

مشکلات ارتباطی
مشکلات ارتباطی و زبانی پس از آسیب مغزی تروماتیک اموری شایع هستند. این مشکلات ممکن است باعث ایجاد یأس، تضاد و بدفهمی در مورد مردم دچار آسیب مغزی تروماتیک و همچنین اعضاء خانواده، دوستان و مراقبان پزشکی شود.
مشکلات ارتباطی می‏تواند شامل موارد زیر باشد:

مشکلات شناختی
• دشواری در درک صحبت‌ها یا نوشته‎ها
• دشواری در صحبت کردن یا نوشتن
• ناتوانی در سازمان‎دهی افکار و ایده‎ها
• مشکلات در دنبال کردن و مشارکت در مکالمات

مشکلات اجتماعی
• دشواری در رعایت نوبت یا انتخاب سرفصل برای مباحث
• مشکلاتی در تغییر تون، لحن یا تأکید بر بیان عاطفی، طرز تلقی یا تفاوت‎های ظریف میان معانی
• دشواری در درک پیام‎های غیر گفتاری
• دشواری در خوانش و درک اشارات مخاطب
• دشواری در آغاز یا پایان مکالمه
• ناتوانی در کاربرد عضلات مورد نیاز برای شکل بخشیدن به کلمات

تغییرات رفتاری
مردمی که دچار صدمات مغزی شده باشند اغلب تغییراتی رفتاری را تجربه می‎کنند. این تغییرات موارد زیر را شامل می‎شود:
• دشواری در اعمال کنترل بر خود
• فقدان آگاهی از میزان توانایی خود
• رفتارهای بی‎پروا
• دشواری در موقعیت‎های اجتماعی
• طغیان‎های کلامی یا فیزیکی

تغییرات عاطفی
تغییرات عاطفی می‎تواند موارد زیر را شامل شود:
• افسردگی
• اضطراب
• تغییرات خلق و خو
• تحریک‎پذیری و زودرنجی
• فقدان همدردی با دیگران
• خشم
• اینسومنیا

مشکلات حرکتی
مشکلات مبتلابه حس‌ها شامل موارد زیر است:
• زنگ زدن مداوم گوش‌ها (تینیتیس)
• دشواری در بازشناسی اشیاء
• اختلال هماهنگی میان دست و چشم
• نقطه‌ کور داشتن یا دوبینی
• مزه بد دهان، احساس بوی بد یا بروز مشکلات بویایی
• مور مور، درد یا خارش پوست
• دشواری در حفظ تعادل یا سرگیجه

بیماری‏‌های انحطاطی مغز
تحقیقات نشان می‎دهند که آسیب مغزی تروماتیک مکرر یا شدید می‎تواند خطر بیماری‎های انحطاطی یا تباه کنندۀ مغز را افزایش دهد. اما این ریسک را نمی‏توان در مورد یک فرد پیش‎بینی کرد، و پژوهشگران هنوز در حال تحقیق در این موردند که چرا و چگونه آسیب مغزی تروماتیک می‎تواند با بیماری‎های انحطاطی مغز مرتبط باشد.
یک اختلال انحطاطی مغز می‌‏تواند سبب کاهش تدریجی عملکرد مغز شامل موارد زیر شود:
• بیماری آلزایمر
• بیماری پارکینسون
• زوال عقل پیوجیلیستیکا - اغلب اوقات با اصابت ضربات مکرر به سر در طول مسابقات بوکس مرتبط است - که باعث علایم زوال عقل و مشکلات حرکتی می‎شود.

پیشگیری
برای کاهش خطر آسیب دیدگی مغزی می‎توان نکات زیر را در مد نظر قرار داد:
• بستن کمربند ایمنی و ایربگ
• عدم اقدام به رانندگی در شرایط مصرف مشروب الکلی و مواد مخدر
• به سر گذاشتن کلاه ایمنی در هنگام دوچرخه‌سواری، اسکیت‎سواری و موتورسیکلت، اسنوموبیل و تمامی وسایل نقلیۀ دیگری که امکان زمین خوردن در مورد آنها مطرح است.

پیشگیری از زمین خوردن
موارد زیر می‎تواند در زمینه اجتناب از زمین خوردن بزرگسالان مسن در محیط خانه کمک کننده باشد:
• نصب دستگیره در دستشویی و توالت
• استفاده از سطح غیر لغزنده برای وان حمام یا زیر دوش
• برداشتن قالیچه از کف اتاق
• نصب دستگیره در هر دو سمت پلکان
• بهبود وضعیت نور در محیط خانه
• پیشگیری از بروز شلوغی و درهم و برهمی در قسمت کف خانه
• بررسی منظم وضعیت بینایی
• ورزش منظم

پیشگیری از آسیب دیدگی سر در کودکان
نکات زیر می‎تواند در زمینه پیشگیری از بروز آسیب دیدگی سر در کودکان مفید باشد:
• نصب نرده ایمنی در قسمت بالای راه پله
• ممانعت از ایجاد شلوغی و وضعیت درهم و برهم روی پله‌ها
• نصب نرده پشت پنجره برای ممانعت از سقوط
• استفاده از کف غیر لغزنده در وان یا زیر دوش
• استفاده از زمین‎های بازی کودکان که دارای مواد جاذب شوک بر روی زمین باشند
• اطمینان از ایمنی نقاط فرش شده با قالیچه
• ممانعت از بازی کردن بچه‎ها روی بالکن یا راه‎پله اضطراری/

Source:
Traumatic brain injury
Mayo Clinic
Jan. 17, 2018