• مایو کلینیک
• ترجمه نادر اکبری سراوانی
آسیب مغزی تروماتیک [توضیح م: آسیب تروماتیک مغزی نیز مصطلح است] معمولاً بر اثر وارد شدن ضربه یا تکان شدید در سر یا بدن ایجاد می‌شود. اشیائی مثل گلوله یا تکه‌ای شکسته از جمجمه نیز که می‌توانند به درون بافت مغز وارد شوند امکان ایجاد آسیب مغزی تروماتیک را دارند.
موارد خفیف آسیب مغزی تروماتیک ممکن است باعث آسیب موقتی سلول‌های مغزی شـــود. موارد جدی‌تر می‌توانند سبب ایجاد کبودی، پارگی بافت‌ها، خونریزی و دیگر صدمات فیزیکی در مغز گردند. این آسیب‌دیدگی‌ها می‌توانند به عوارض درازمدت یا مرگ منجر شوند.
[مطالب این مقاله:]
• علایم آسیب مغزی تروماتیک
• علل آسیب مغزی تروماتیک
• تشخیص آسیب مغزی تروماتیک
• درمان آسیب مغزی تروماتیک
علایم آسیب مغزی تروماتیک
آسیب مغزی تروماتیک دارای طیف گسترده‌ای از اثرات جسمانی و روانی است. برخی نشانه‌ها و علایم ممکن است بلافاصله پس از واقعه تروماتیک ظاهر شوند حال آنکه بقیۀ آنها ممکن است در طول روزها یا هفته‌ای بعدی بروز کنند.
آسیب مغزی تروماتیک خفیف
نشانه‌ها و علایم آسیب مغزی تروماتیک خفیف شامل موارد زیر است:
علایم جسمانی
• فقدان حالت خودآگاهی (هشیاری) برای چند ثانیه تا چند دقیقه
• عدم از دست دادن خودآگاهی بلکه بروز وضعیتی شامل گیجی، اغتشاش یا گنگی
• سردرد
• تهوع یا استفراغ
• خستگی مزمن یا خواب‌آلودگی
• مشکلات تکلم
• دشواری خواب
• خوابیدن بیش از معمول
• سرگیجه یا فقدان تعادل
علایم حسی
• مشکلات حسی شامل تاری دید، زنگ زدن گوش، احساس مزه بد در دهان یا تغییر میزان توانایی قوه بویایی
• حساسیت به نور یا صدا
علایم شناختی یا ذهنی
• مشکلات حافظه یا تمرکز
• تغییرات خلقی یا اعوجاج خلقی
• احساس افسردگی یا اضطراب
آسیب مغزی تروماتیک متوسط تا شدید
آسیب مغزی تروماتیک متوسط تا شدید می‌تواند شامل هر یک از نشانه‌ها و علایم صدمه خفیف باشد و نیز ممکن است این علایم در طول چند ساعت نخست پس از صدمه دیدن سر یا طی روزهای بعد ایجاد شوند:
علایم جسمانی
• از دست حالت حالت هشیاری از چند دقیقه تا چند ساعت
• سردرد مداوم یا سردرد تشدید شونده
• استفراغ یا تهوع مکرر
• حمله یا تشنج
• اتساع یا گشاد شدن مردمک یک چشم یا هر دو چشم
• تخلیۀ مایعی به رنگ شفاف از بینی یا گوش‌ها
• ناتوانی در برخاستن از خواب
• ضعف یا بی‌حسی در انگشتان دست و پا
• فقدان هماهنگی و تعادل
علایم شناختی یا ذهنی
• حالت سردرگمی شدید
• حالت برانگیختگی و تحریک و ستیزه‌جویی یا دیگر رفتارهای نامعمول
• اختلال در تکلم
• کما یا دیگر اختلالات مربوط به خودآگاهی
علایم در کودکان
نوزادان و کودکان خردسال دچار ضربه مغزی ممکن است قادر به بیان سردردها، مشکلات حسی، حالت سردرگمی و علایم مشابه نباشند. مردم ممکن است در کودک دچار ضربه مغزی موارد زیر را مشاهده کند:
• تغییرات در عادات خوردن یا واکنش به پرستاری
• تحریک‌پذیری سریع یا غیر معمول
• گریۀ مداوم و ناتوانی در آرام‌گیری
• تغییر در توانایی ایجاد تمرکز
• تغییر در عادات خواب
• حمله یا تشنج
• خلق غمگین یا افسرده
• خواب‌آلودگی
• فقدان علاقه نسبت به اسباب‌بازی‌ها یا بازی‌های محبوب
چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
همیشه در صورتی که به سر یا بدن شما یا بچه شما ضربه‌ای وارد شده که باعث ایجاد نگرانی یا تغییرات رفتاری شده باشد به پزشک مراجعه کنید. در صورت بروز هر گونه نشانه یا علامتی دال بر بروز ضربه مغزی یا دیگر صدمات آسیب زننده به سر به اورژانس مراجعه نمایید.
اصطلاحات "خفیف"، "متوسط" و "شدید" برای توصیف اثرات صدمه بر عملکرد مغز به کار می‌روند. صدمه خفیف مغزی کماکان یک آسیب دیدگی جدی محسوب می‌شود که نیاز به مراقبت کامل و تشخیص صحیح دارد.
علل آسیب مغزی تروماتیک
آسیب مغزی تروماتیک معمولاً بر اثر ضربه به سر یا آسیب‌دیدگی‌های تروماتیک سر یا بدن ایجاد می‌شود. درجۀ آسیب دیدگی می‌تواند به عامل مختلف شامل طبعت ضربه و نیروی آن بستگی داشته باشد.
حوادث شایع که موجب آسیب مغزی تروماتیک می‌شوند شامل موارد زیرند:
• سقوط یا افتادن. سقوط از تخت یا نردبان، پله‌ها، داخل حمام یا دیگر انواع سقوط یا افتادن شایع‌ترین علت آسیب مغزی تروماتیک در کل مشخصاً در افراد مسن و کودکان خردسال محسوب می‌شود.
• ضربات مرتبط به برخورد وسایل نقلیه. برخورد وسایل نقلیه شامل اتومبیل‌ها، موتورسیکلت‌ها یا دوچرخه‌ها و افراد پیاده‌رو در چنین تصادفاتی یک علت شایع آسیب مغزی تروماتیک است.
• خشونت. جراحات ناشی از گلوله، خشونت خانگی، آزار کودکان و دیگر انواع تجاوز جزء علل شایع محسوب می‌شوند. سندرم تکان دادن نوزاد یک آسیب مغزی تروماتیک در نوزادان بر اثر تکان دادن شدید نوزاد یا کودک نوپا است.
• صدمات ورزشی. آسیب مغزی تروماتیک ممکن است بر اثر برخوردهای موجود در برخی مسابقات ورزشی شامل هاکی، بوکس، فوتبال، بیس‌بال و دیگر ورزش‌های پربرخورد ایجاد شود. این نوع صدمات در جوانان بیشتر شایع است.
• موج انفجار و دیگر صدمات میدان نبرد. موج انفجار یک علت شایع آسیب مغزی تروماتیک در پرسنل نظامی در حال انجام وظیفه است. اگرچه چگونگی بروز این آسیب‌دیدگی هنوز به طور کامل درک نشده است، بسیاری از پژوهشگران بر این اعتقادند که فشار موجی که از مغز عبور می‌کند به شکل قابل توجهی عملکرد آن را دچار اختلال می‌سازد.
ریسک فاکتورهای آسیب مغزی تروماتیک
مردمی که در بالاترین ریسک برای ابتلاء به آسیب مغزی تروماتیک قرار دارند عبارتند از:
• کودکان، به ویژه نوزادان تا سن چهار سالگی
• بزرگسالان جوان به ویژه در سنین 15 تا 24
• افراد مسن سنین بالای 60 سال
• مردان در هر گروه سنی
عوارض آسیب مغزی تروماتیک
عوارض متعددی ممکن است بلافاصله یا اندکی پس از آسیب مغزی تروماتیک ایجاد گردد. آسیب‌دیدگی‌های شدید ریسک عوارض جدی‌تر و شدیدتر را افزایش می‌دهد.
دگرگون شدن حس خودآگاهی
آسیب مغزی تروماتیک متوسط تا شدید می‌تواند به ایجاد تغییرات درازمدت یا پایدار در وضعیت خودآگاهی، هشیاری یا پاسخگویی فرد منجر شود. وضعیت‌های مختلف هشیاری شامل موارد زیر است:
• کما. فرد قرار گرفته در حالت کما خودآگاه نبوده از همه چیز بی‌خبر است و قادر به پاسخگویی به محرک‌ها نیست. کما نتیجۀ بروز صدمات گسترده به تمامی بخش‌های مغز است. پس از چند روز تا چند هفته فرد از حالت کما خارج یا اینکه وارد وضعیت نباتی می‌شود.
• وضعیت نباتی. صدمات گسترده در مغز می‌تواند به ایجاد وضعیت نباتی منجر گردد. در این وضعیت اگرچه فرد از جهان پیرامون خود بی‌خبر است وی ممکن است چشم‌ها یا دهان خود را باز کند، صداهایی از خود خارج سازد یا به رفلکس‌ها یا واکنش‌ها پاسخگو باشد.
این احتمال وجود دارد که وضعیت نباتی حالت پایدار پیدا کند، اما اغلب افراد دچار وضعیت نباتی به یک وضعیت برخوردار از حداقل آگاهی پیشرفت می‌کنند.
• وضعیت کمینه آگاهی. در این وضعیت خودآگاهی در فرد دچار دگرگونی شدید است اما برخی نشانه‌های مرتبط به خودآگاهی یا آگاهی از دنیای پیرامون در وی وجود دارد. وضعیت کمینه آگاهی گاهی از اوقات یک وضعیت انتقالی از کما یا وضعیت نباتی به ریکاوری بیشتر است.
• مرگ مغزی. وقتی هیچ فعالیت قابل اندازه‌گیری در مغز و ساقه مغز وجود نداشته باشد این وضعیت مرگ مغزی نام دارد. در فردی که دچار مرگ مغزی شده است، جدا کردن فرد از دستگاه‌های کمک تنفسی به قطع تنفس و در نهایت نارسایی قلبی منجر خواهد شد. مرگ مغزی غیر قابل برگشت تلقی می‌شود.
عوارض جسمانی آسیب مغزی تروماتیک
• تشنج. برخی از مردم مبتلا به آسیب مغزی تروماتیک دچار تشنج می‌شوند. تشنج ممکن است فقط در مراحل اولیه بروز کند یا اینکه پس از صدمه اتفاق بیفتد. تشنج‌های برگشت کننده صرع پساضربه نامیده می‌شوند.
• تجمع مایع در مغز (هیدروسفالوس). این احتمال وجود دارد که مایع مغزی نخاعی در فضای مغزی (بطن‌های داخل جمجمه‌ای) برخی مردم دچار آسیب مغزی تروماتیک جمع شود که این وضعیت سبب فشار و تورم مغز می‌شود.
• عفونت. شکستگی‌های جمجمه یا جراحات نـوذ کننده می‌توانند به پارگی لایه‌های بافت‌های محافظ (مننژها) پیرامون مغز منجر شوند.
این وضعیت امکان ورود باکتری‌ها به مغز و ایجاد عفونت را فراهم می‌کند. در صورت عدم درمان عفونت مننژها (مننژیت) می‌تواند به بقیۀ سیستم عصبی گسترش یابد.
• صدمات عروق خونی. این احتمال هست که در کوران آسیب مغزی تروماتیک به چند رگ خونی کوچک یا بزرگ مغز آسیب وارد شود. این صدمات می‌توانند به استروک، لخته شدن خون یا دیگر مشکلات منجر شوند.
• سردرد. ابتلاء به سردردهای مکرر پس از آسیب مغزی تروماتیک بسیار شایع است. این سردردها ممکن است در طول یک هفته پس از آسیب ایجاد شوند و می‌تواند تا چند ماه ادامه داشته باشند.
• ورتیگو. بسیاری از مردم دچار ورتیگو می‌شوند، وضعیتی که با سرگیجه پس از آسیب مغزی تروماتیک مشخص می‌شود.
برخی از اوقات هر یک از این علایم ممکن است از چند هفته تا چند ماه پس از آسیب مغزی تروماتیک ادامه داشته باشند. اخیراً به این وضعیت زیر عنوان علایم مداوم پس از ضربه مغزی اشاره می‌شود. وقتی ترکیبی از این علایم در دوره‌ای طولانی ادامه یابند، عموماً زیر عنوان سندرم پس از ضربه مغزی به آنها اشاره می‌شود.
آسیب مغزی تروماتیک در پایه جمجمه می‌تواند به عصب‌هایی که مستقیماً به مغز امتداد می‌یابند (عصب‌های کرانیال) صدمه بزنند. آسیب دیدن عصب‌های کرانیال می‌تواند به موارد زیر منجر شود:
• فلج عضلات صورت یا از دست دادن حس در ناحیه صورت
• کاهش یا دگرگون شدن حس بویایی
• کاهش یا دگرگون شدن حس چشایی
• کاهش بینایی، یا دوبینی
• مشکلات بلع
• سرگیجه
• زنگ زدن گوش
• ناشنوایی
مشکلات ذهنی
بسیاری از مردمی که دچار آسیب‌دیدگی مغزی قابل توجهی می‌شوند با بروز تغییراتی در مهارت‌های شناختی (فکری) خود مواجه می‌گردند. ممکن است تمرکز بر افکار مشکل باشد و فرد برای پردازش افکار به زمان طولانی‌تری نیاز پیدا کند. آسیب مغزی تروماتیک می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در بسیاری از مهارتها، شامل موارد زیر، شود:
مشکلات شناختی
• حافظه
• یادگیری
• استدلال
• داوری
• توجه یا تمرکز
مشکلات اجرایی عملکردی
• حل مسائل
• چندتکلیفی
• سازماندهی
• برنامه‌ریزی
• تصمیم‌گیری
• آغاز تکلیف یا به پایان رساندن آنها
مشکلات ارتباطی
مشکلات ارتباطی و زبانی پس از آسیب مغزی تروماتیک اموری شایع هستند. این مشکلات ممکن است باعث ایجاد یأس، تضاد و بدفهمی در مورد مردم دچار آسیب مغزی تروماتیک و همچنین اعضاء خانواده، دوستان و مراقبان پزشکی شود.
مشکلات ارتباطی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
مشکلات شناختی
• دشواری در درک صحبت‌ها یا نوشته‌ها
• دشواری در صحبت کردن یا نوشتن
• ناتوانی در سازماندهی افکار و ایده‌ها
• مشکلات در دنبال کردن و مشارکت در مکالمات
مشکلات اجتماعی
• دشواری در رعایت نوبت یا انتخاب سرفصل برای مباحث
• مشکلاتی در تغییر تون، لحن یا تأکید بر بیان عاطفی، طرز تلقی یا تفاوت‌های ظریف میان معانی
• دشواری در درک پیام‌های غیر گفتاری
• دشواری در خوانش و درک اشارات مخاطب
• دشواری در آغاز یا پایان مکالمه
• ناتوانی در کاربرد عضلات مورد نیاز برای شکل بخشیدن به کلمات
تغییرات رفتاری
مردمی که دچار صدمات مغزی شده باشند اغلب تغییراتی رفتاری را تجربه می‌کنند. این تغییرات موارد زیر را شامل می‌شود:
• دشواری در اعمال کنترل بر خود
• فقدان آگاهی از میزان توانایی خود
• رفتارهای بی‌پروا
• دشواری در موقعیت‌های اجتماعی
• طغیان‌های کلامی یا فیزیکی
تغییرات عاطفی
تغییرات عاطفی می‌تواند موارد زیر را شامل شود:
• افسردگی
• اضطراب
• تغییرات خلق و خو
• تحریک‌پذیری و زودرنجی
• فقدان همدردی با دیگران
• خشم
• اینسومنیا
مشکلات حرکتی
مشکلات مبتلابه حس‌ها شامل موارد زیر است:
• زنگ زدن مداوم گوش‌ها (تینیتیس)
• دشواری در بازشناسی اشیاء
• اختلال هماهنگی میان دست و چشم
• نقطه کور داشتن یا دوبینی
• مزه بد دهان، احساس بوی بد یا بروز مشکلات بویایی
• مور مور، درد یا خارش پوست
• دشواری در حفظ تعادل یا سرگیجه
بیماری‌های انحطاطی مغز
تحقیقات نشان می‌دهند که آسیب مغزی تروماتیک مکرر یا شدید می‌تواند خطر بیماری‌های انحطاطی یا تباه کنندۀ مغز را افزایش دهد. اما این ریسک را نمیتوان در مورد یک فرد پیش‌بینی کرد، و پژوهشگران هنوز در حال تحقیق در این موردند که چرا و چگونه آسیب مغزی تروماتیک می‌تواند با بیماری‌های انحطاطی مغز مرتبط باشد.
یک اختلال انحطاطی مغز می‌تواند سبب کاهش تدریجی عملکرد مغز شامل موارد زیر شود:
• بیماری آلزایمر
• بیماری پارکینسون
• زوال عقل پیوجیلیستیکا - اغلب اوقات با اصابت ضربات مکرر به سر در طول مسابقات بوکس مرتبط است - که باعث علایم زوال عقل و مشکلات حرکتی می‌شود.
پیشگیری از آسیب مغزی تروماتیک
برای کاهش خطر آسیب دیدگی مغزی می‌توان نکات زیر را در مد نظر قرار داد:
• بستن کمربند ایمنی و ایربگ
• عدم اقدام به رانندگی در شرایط مصرف مشروب الکلی و مواد مخدر
• به سر گذاشتن کلاه ایمنی در هنگام دوچرخه‌سواری، اسکیت‌سواری و موتورسیکلت، اسنوموبیل و تمامی وسایل نقلیۀ دیگری که امکان زمین خوردن در مورد آنها مطرح است.
پیشگیری از زمین خوردن
موارد زیر می‌تواند در زمینه اجتناب از زمین خوردن بزرگسالان مسن در محیط خانه کمک کننده باشد:
• نصب دستگیره در دستشویی و توالت
• استفاده از سطح غیر لغزنده برای وان حمام یا زیر دوش
• برداشتن قالیچه از کف اتاق
• نصب دستگیره در هر دو سمت پلکان
• بهبود وضعیت نور در محیط خانه
• پیشگیری از بروز شلوغی و درهم و برهمی در قسمت کف خانه
• بررسی منظم وضعیت بینایی
• ورزش منظم
پیشگیری از آسیب دیدگی سر در کودکان
نکات زیر می‌تواند در زمینه پیشگیری از بروز آسیب دیدگی سر در کودکان مفید باشد:
• نصب نرده ایمنی در قسمت بالای راه پله
• ممانعت از ایجاد شلوغی و وضعیت درهم و برهم روی پله‌ها
• نصب نرده پشت پنجره برای ممانعت از سقوط
• استفاده از کف غیر لغزنده در وان یا زیر دوش
• استفاده از زمین‌های بازی کودکان که دارای مواد جاذب شوک بر روی زمین باشند
• اطمینان از ایمنی نقاط فرش شده با قالیچه
• ممانعت از بازی کردن بچه‌ها روی بالکن یا راه‌پله اضطراری/
Source:
Traumatic brain injury
Mayo Clinic
Jan. 17, 2018
