نشت مایع مغزی نخاعی - علل، علایم، تشخیص، و درمان

• علایم نشت مایع مغزی نخاعی
• علل نشت مایع مغزی نخاعی
• تشخیص نشت مایع مغزی نخاعی
• گزینه‌های درمانی برای مایع مغزی نخاعی
• چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
• ریکاوری از نشت مایع مغزی نخاعی
• دورنما
• خلاصه

مایع مغزی نخاعی (CSF) مایعی شفاف است که مغز و طناب نخاعی را احاطه کرده است. نقش مایع مغزی نخاعی رساندن مواد مغزی به نواحی مزبور و زیرسازی برای مغز در محیط جمجمه است.
مغز در لایه‌های نازکی از بافت پوشیده شده است که در جمع به نام ماده دورا شناخته می‌شوند، و مایع مغزی نخاعی می‌تواند در صورت وجود پارگی در بافت مورد اشاره دچار نشت شود. مایع مزبور در مرحله بعد ممکن است از بینی یا گوش نشت کرده یا وارد دیگر قسمت‌های بدن گردد.
همچنین امکان آن هست که مایع مغزی نخاعی در نخاع به داخل عضلات و بافت‌های متصل اطراف ستون فقرات نشت کند.
نشت مایع مغزی نخاعی یک مشکل جدی است که می‌تواند باعث بروز پیامدهایی مثل سردرد، مننژیت و تشنج گردد.

علایم نشت مایع مغزی نخاعی
بر مبنای اعلام "بنیاد نشت مایع مغزی نخاعی" شایع‌ترین علامت نشت CSF سردرد در حالت سرراست است - سردردی که در زمان قرار گرفتن سر در حالت راست تشدید می‌شود. این نوع سردرد به طور معمول با دراز کشیدن بهبود پیدا می‌کند.
گاهی از اوقات حالت قرارگیری سر به شکل مستقیم بر شدت سردرد تأثیر ندارد. در عوض شخص ممکن دچار سردردی شود که در طول روز بدتر می‌گردد.
مردم دچار نشت مایع مغزی نخاعی ممکن است در عین حال متوجه وجود مایعی شفاف شوند که از سوراخ بینی یا گوش در زمان حرکت دادن سر خارج می‌گردد، به ویژه در زمانی که شخص به سمت جلو خم می‌شود. مایع مغزی نخاعی همچنین ممکن است به قسمت پایین عقب گلو تخلیه شود. مردم این وضعیت را زیر عنوان بروز مزه نمکی و فلزی توصیف می‌کنند.
دیگر علایم نشت مایع مغزی نخاعی شامل موارد زیر است:
• زنگ زدن گوش (تینیتوس)
• کاهش شنوایی
• تغییرات بینایی

علل نشت مایع مغزی نخاعی
در بزرگسالان 90 درصد موارد نشت مایع مغزی نخاعی نتیجه صدمات وارد شده به سر است.
ضربات ناشی از صدمات سر می‌تواند باعث بروز شکستگی‌های ریز استخوان در صورت یا استخوان‌های ناحیه پیشانی یا دیگر قسمت‌های جمجمه شود. این شکستگی‌ها در عین حال می‌توانند باعث پارگی ماده دورا شده نشت مایع مغزی نخاعی ایجاد کنند.
دیگر علل نشت مایع مغزی نخاعی - در جمجمه یا نخاع ستون فقرات - شامل موارد زیر است:
• عفونت
• تزریق اپیدورال
• تزریق داروی بیهوشی
• پانکچر لومبار
• تومور مغزی
• جراحی پایه جمجمه یا ستون فقرات یا پیرامون آنها
• ناهنجاری‌های ساختاری جمجمه که از زمان تولد وجود داشته‌اند

تشخیص نشت مایع مغزی نخاعی
پزشک می‌تواند از برخی تست‌ها برای تشخیص نشت مایع مغزی نخاعی استفاده کند.
یک تست در این مورد شامل قرار دادن نمونه آن چیزی است که پزشک مشکوک است که ترشح مایع مغزی نخاعی باید روی یک تکه فیلتر کاغذی است. وقتی ماده مزبور با کاغذ تماس پیدا می‌کند، هر گونه مایع مغزی نخاعی از خون یا مخاط درهم‌ آمیخته با آن جدا می‌شود. نتیجه عمل باعث ایجاد دو حلقه کاملاً متمایز می‌گردد که به عنوان نشانه "هدف" یا "حلقه دوتایی" شناخته می‌شوند.
متخصصان مراقبت‌های پزشکی اغلب اوقات می‌توانند مایع مغزی نخاعی را صرفاً با دیدن نمونه آن روی دستمال کاغذی یا یک تکه گاز شناسایی کنند. خلاف مخاط که انبسته و چسبناک است، مایع مغزی نخاعی شفاف و آبکی است.
در مقایسه با مخاط مایع مغزی نخاعی در عین حال مقدار زیادی گلوکز دارد. بررسی سطح گلوکز در ترشحات بینی می‌توانند تعیین کند که آیا این ترشحات شامل CSF است یا خیر. هر نمونه ترشح حاوی CSF می‌تواند نشان دهنده وجود نشت مایع مغزی نخاعی باشد.
اگر دکتر به نشت مایع مغزی نخاعی مشکوک باشد می‌تواند برای کمک به تأیید تشخیص و مشخص کردن جای بروز نشت از CT اسکن یا MRI استفاده کند.

گزینه‌های درمانی برای مایع مغزی نخاعی
درمان نشت مایع مغزی نخاعی به شدت و علت آن بستگی دارد. برخی نشت‌ها به درمان‌های محافظه‌کارانه جواب می‌دهند در حالی که مابقی نیاز به رویکردهای تهاجمی دارند.

درمان‌های محافظه‌کارانه
درمان‌های محافظه‌کارانه عمدتاً بر مدیریت علایم تمرکز می‌کنند. این درمان‌ها موارد زیر را شامل می‌شوند:
• استراحت در بستر
• سیراب نگه داشتن بدن
• مصرف داروهای مسکن درد غیر نسخه‌ای یا تجویزی
• گرفتن تزریق داخل وریدی کافئین

درمان‌های تهاجمی
مواردی از نشت مایع مغزی نخاعی که به درمان محافظه‌کارانه جواب نمی‌دهند ممکن است به رویکردهای تهاجمی مثل موارد زیر نیاز داشته باشند.

پچ خون اپیدورال
پچ خون اپیدورال یک اقدام جراحی است که شامل استفاده از خون خود فرد برای بستن پارگی‌ها در ماده دورا است.
در طول این اقدام، جراح 5 تا 25 میلی‌لیتر از خون شخص را می‌گیرد و سپس خون مزبور را درست به ناحیه خارج محل پارگی در ماده دورا تزریق می‌کند.
استفاده از پچ‌های خون اپیدورال با میزان بالایی از موفقیت همراه بوده است اما این روش علاج تمامی موارد نشت مایع مغزی نخاعی نیست.
در یک مطالعه مربوط به سال 2016 محققان میزان موفقیت پچ خون اپیدورال را در 133 بیمار دچار نشت مایع مغزی نخاعی مورد ارزیابی قرار دادند.
محققان نمونه‌های مطالعه را بر مبنای نوع نشت مایع مغزی نخاعی به دو گروه تقسیم کردند. در یک گروه اقدامات پزشکی عامل مسؤول ایجاد نشت‌ها بودند. در گروه دوم هیچ علت شناخته شده‌ای وجود نداشت.
در 90.9 درصد موارد نشت مایع مغزی نخاعی بر اثر اقدامات پزشکی، یک مورد منفرد پچ خون با موفقیت هر نشت موجود را درمان کرد. به هر حال، در گروه دوم، فقط 44.1 درصد نمونه‌ها پس از دریافت یک پچ منفرد خون به بهبود کامل دست یافتند. مابقی نمونه‌های این گروه نیاز به درمان اضافی داشتند.

عمل جراحی
پزشک ممکن است در صورت مواجه بودن شخص با موارد زیر عمل جراحی را توصیه کند:
• یک مورد نشت مایع مغزی نخاعی که با درمان محافظه‌کارانه بهبود نمی‌یابد
• نشت مایع مغزی نخاعی شدید که نامحتمل است خود به خود التیام پیدا کند
• لخته شدن خون در مغز یا طناب نخاعی
• فتق بافت مغز که به گوش یا بینی فشار بیاورد
• مننژیت
جراحی شامل دوختن یا بخیه کردن هر گونه پارگی برای پیشگیری از نشت بیشتر مایع مغزی نخاعی است.
رویکرد خاص به محدوده پارگی بستگی دارد. برای مثال اگر پارگی در ماده دورا در قسمت جلو سر رخ داده و سبب نشت مایع از طریق بینی شود، جراح مغز و اعصاب ممکن است از ترمیم اندوسکپیک استفاده کند.
این روش تهاجمی حداقلی بوده و شامل وارد یک لوله باریک و انعطاف پذیر به نام اندوسکپ از طریق بینی، سپس عبور دادن ابزار ریز جراحی از طریق لوله مزبور و ترمیم پارگی است.
اگر پارگی باعث تخلیه مایع مغزی نخاعی از گوش‌ها شود، جراح اعصاب نیاز به انجام عمل جراحی باز خواهد داشت. این عمل مستلزم ایجاد یک برش جراحی در جمجمه است.
اگرچه رویکرد اندوسکپی با ریسک کمتری نسبت به جراحی مرسوم همراه است میزان موفقیت در این دو روش مشابه است.
یک مرور در سال 2013 نرخ موفقیت درمان‌های جراحی‌های اندوسکپیک و سنتی را در مورد نشت مایع مغزی نخاعی در جلو جمجمه مرور کرد. مرور مزبور 71 مطالعه را مورد ارزیابی قرار داد که در مجموع شامل 1178 نمونه بودند. محققان مطالعه مزبور پی بردند که میزان موفقیت هر یک از دو روش برای رفع نشت مایع مغزی نخاعی در حدود 90 درصد است.

چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
مردم باید در صورت مواجه شدن با هر یک از علایم زیر به دنبال نشت مایع مغزی نخاعی به دکتر مراجعه کنند:
• آبریزش مداوم بینی
• تخلیه ترشح از گوش
• سردرد که وقتی سر در حالت شق و رق قرار می‌گیرد بیشتر می‌شود
همچنین کسانی که به دنبال هر یک از موارد زیر با نشت مایع مغزی نخاعی مواجه می‌شوند باید تحت مراقبت پزشکی قرار گیرند:
• صدمات سر
• اپیدورال اخیراً انجام شده
• جراحی مغز
• جراحی طناب نخاعی

ریکاوری از نشت مایع مغزی نخاعی
ریکاوری به میزان زیادی به شدت نشت و نوع درمان بستگی دارد.
مردمی که از درمان محافظه‌کارانه استفاده می‌کنند باید دستکم سه روز استراحت در بستر را انتظار داشته باشند. پزشک ممکن است برای ترغیب تخلیه مایع مغزی نخاعی قرار دادن سر در بلندی را توصیه کند.
به هر حال، اگر مایع مزبور به سرعت زیاد تخلیه شود، می‌تواند سبب ایجاد حباب‌های گاز موسوم به ایروسول‌های جمجمه‌ای شود که داخل جمجمه شکل می‌گیرند.
دیگر عوارض بالقوه نشت مایع مغزی نخاعی شامل موارد زیر است:
• فتق مغزی که شامل جابجایی بافت مغز درون جمجمه است
• استروک
• کما (کوما)
وقتی کسی تحت ترمیم جراحی قرار گرفته باشد انتظار می‌رود برای چند روز یا هفته‌ها در بیمارستان بستری باشد. در طول این مدت متخصصان مراقبت‌های پزشکی از نزدیک وضعیت ریکاوری بیمار را پایش کرده و نشانه‌های بروز عوارض مثل موارد زیر را بررسی خواهند کرد:
• آبسه
• عفونت
• مننژیت

دورنما
تشخیص زودهنگام و صحیح نشت مایع مغزی نخاعی می‌تواند به بهتر شدن فرجام درمان منتهی گردد. این موضوع در عین حال به پیشگیری از بروز عوارض کمک خواهد کرد.
اگر علایم در طول 10 روز با استفاده از درمان محافظه کارانه بهبود نیابند، یا اگر علایم مجدداً بروز کنند، ممکن است به مداخله‌ای تهاجمی‌تر نیاز باشد.
هم پچ خون اپیدورال و هم اقدامات جراحی دارای نرخ‌های موفقیت نسبتاً بالایی هستند. به هر حال، این روش‌ها ممکن است کارآیی نداشته باشند. حتی پس از عمل جراحی برخی مردم علایم یا نتایج ناتوان کننده نشت مایع مغزی نخاعی را تجربه می‌کنند.
پزشک یا دیگر متخصصان مراقبت‌های پزشکی متخصص در اختلالات مغز و اعصاب می‌توانند در مورد گزینه‌های درمانی توضیح داده و یک دوره درمانی را توصیه کنند.

خلاصه
نشت مایع مغزی نخاعی یک مشکل جدی برای سلامت است.
علایم نشت مایع مغزی نخاعی می‌تواند شامل تخلیه مایع از گوش یا بینی و سردردی باشد که در هنگام راست نگه داشتن سر تشدید می‌شود.
نشت مورد بحث ممکن است بر اثر صدمات سر، عفونت، و برخی اقدامات پزشکی ایجاد شود. اگرچه این مشکل ممکن است باعث بروز علایم هشدار دهنده نشود، می‌تواند در صورت عدم دریافت درمان متناسب عواقبی به دنبال داشته باشد.
درمان صحیح یکسان نیست و به عوامل خاص مرتبط به هر شخص ارتباط دارد. درمان محافظه‌کارانه زودهنگام به طور معمول شامل استراحت در بستر و سیراب نگه داشتن بدن است. اگر علایم در طول 10 روز بهبود نیابند آنگاه بیمار به اقدامات تهاجمی‌تری مثل پچ خون اپیدورال یا عمل جراحی نیاز خواهد داشت./

• دکتر نانسی هاموند، جیمی اسک
• ترجمه نادر اکبری سراوانی

Source:
Medical News Today
What to know about a CSF leak
Medically reviewed by Nancy Hammond, M.D.
On December 19, 2019
New —
Written by Jamie Eske