• کریستین نوردکویست؛ دکتر آن مری گریف
• ترجمه هامیک رادیان
تنبلی چشم (چشم تنبل) که به نام امبلیوپی نیز شناخته می‌شود، یک عارضۀ مرتبط به دوران اوایل کودکی است که در آن بینایی یک چشم در فرد به اندازهای که باید، رشد نمیکند. تنبلی چشم می‌تواند از علل متعددی ناشی شود که از جملۀ آنها میتوان دوربینی، عدم تعادل عضلانی یا جراحت چشم را نام برد.
وقتی بیماری دچار امبلیوپی باشد، مغز بر یکی از چشم‌ها بیش از دیگری تمرکز می‌کند، که این در نهایت به "تنبلی" چشم منجر می‌شود. اگر چشم مزبور به طور کامل تحریک نشود، سلول‌های عصبی مسؤول بینایی به طور کامل رشد نمیکنند.
در سطح ایالات متحد آمریکا تقریباً 2 درصد کودکان دچار امبلیوپی هستند و این اختلال علت غالب در موارد کوری کامل یا نسبی در یک چشم (کوری مونوکولار) در آمریکا است.
اصطلاح تنبلی چشم اصطلاح درستی نیست زیرا چشم مورد بحث تنبل نیست. در واقع امبلیوپی یک مشکل رشد در اتصال عصبی چشم به مغز است و نه مشکلی مربوط به خود چشم.
مطالب این مقاله:
• علل
• علایم
• تشخیص
• درمان‌ها
• پیامدها
علل تنبلی چشم (چشم تنبل)
هر چیزی که بینایی را در هر یک از چشم‌ها در دوران رشد کودک دچار محدودیت کند پتانسیل ایجاد چشم تنبل را دارد. اگرچه دلایل این موضوع روشن نیست، مغز تصاویر برآمده از سوی چشم آسیب دیده را سرکوب می‌کند. در زیر برخی از دلایل محتمل در این مورد ذکر شده است:
وجود عدم تعادل در عضلات تعیین وضعیت چشم (استرابیسموس)
استرابیسموس باعث می‌شود تا چشم‌ها به داخل یا خارج بچرخند. عدم وجود تعادل عضلانی امکان ردگیری همزمان اشیاء را برای دو چشم مشکل می‌کند. استرابیسموس ممکن است ارثی، یا نتیجۀ دوربینی و یا نزدیک‌بینی، یا نتیجۀ یک بیماری ویروسی و یا جراحت باشد.
امبلیوپی انیزومتروپیک
خطای انکسار یا شکست نور وقتی بروز می‌کند که نور در خلال سفرش از طریق عدسی چشم‌ها به شکل درست متمرکز نشود. خطاهای انکساری به علت میوپی (نزدیک‌بینی)، هیپرمتروپی (دوربینی)، یا آستیگماتیسم (ناهمواری سطح قرنیه یا عدسی چشم، که باعث تاری دید می‌شود) بروز مییابند.
کودک دچار امبلیوپی انیزومتروپیک در یکی از چشم‌ها نسبت به دیگری بیشتر دوربین خواهد بود تا نزدیکبین، که باعث می‌شود امبلیوپی در چشمی که بیشترین صدمه را دیده است توسعه یابد.
امبلیوپی محرومیت از محرک
این کمشیوعترین شکل امبلیوپی است. یک چشم (یا گاهی هر دو چشم) از دیدن منع و دچار تنبلی می‌شوند. این بیماری می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
• اولسر قرنیه، یا زخم، یا سایر بیماری‌های چشم
• کاتاراکت مادرزادی (بچه با لنزهای چشمی کدر به دنیا میآید)
• پتوزیس (افتادگی پلک چشم)
• گلوکوم یا آب سیاه
• جراحت چشم
• جراحی چشم
علایم چشم تنبل (تنبلی چشم)
کودک دچار تنبلی چشم نخواهد توانست تا بر یکی از چشمهایش به طور کامل تمرکز کند.
چشم دیگر برای مقابله با مشکل آماده می‌شود، آنقدر که در نتیجه چشم آسیب دیده رنجور خواهد شد.
چشم دچار اختلال بینایی (امبلیوپی) دیگر تصاویر واضح دریافت نمیکند؛ به مغز داده‌های روشنی نمیرسد و در نهایت مغز شروع به نادیده گرفتن چشم آسیب دیده می‌کند.
در بسیاری از موارد مغز و چشم "خوب" کمبود موجود را جبران می‌کنند به شکلی که بچه اصلاً متوجه مشکلی که دارد نمی‌شود. دلیل اینکه اغلب اوقات تنبلی چشم در کودکان پیش از تست چشم مشخص نمی‌شود، همین موضوع است.
علایم تنبلی چشم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
• تاری دید
• دوبینی
• بینایی با درک بصری سطحی
• به نظر نمیرسد که دو چشم با همدیگر عمل می‌کنند
• یک چشم دچار چرخش (انحراف) می‌شود (به سمت بالا، پایین، بیرون، داخل)
بررسی بینایی کودکان اهمیت دارد. در اغلب کشورها، نخستین معاینه در این مورد در سنین 3 تا 5 سالگی کودکان انجام می‌شود. این معاینه به ویژه در مواردی که سابقۀ انحراف چشم، کاتاراکت دوران کودکی یا دیگر اختلالات چشم در خانوادۀ کودک وجود داشته باشد به ویژه اهمیت خواهد داشت. والدینی که چند هفته پس از تولد فرزند خود متوجه وجود بیهدفی یا سرگردانی در حرکت چشم بچه می‌شوند باید بچه را به پزشک نشان دهند.
تشخیص چشم تنبل (تنبلی چشم)
تشخیص زودهنگام در این مورد حیاتی است؛ و ترجیحاً این تشخیص باید پیش از 6 سالگی کودک انجام شد. از آنجا که بچه‌ها اغلب متوجه وجود چنین مشکلی در مورد خود نمیشوند انجام تشخیص در این سنین همیشه امکانپذیر نیست.
معاینۀ منظم چشم
در کشورهای پیشرفته، اولین معاینۀ چشم کودکان در سنین 3 تا 5 یعنی پیش از رفتن آنها به مدرسه انجام می‌شود.
این امر بدین معنی است که اغلب موارد امبلیوپی تشخیص داده شده و به تبع درمان می‌شود.
اگر متخصص چشم یا چشم‌پزشک مظنون به ابتلا کودک به تنبلی چشم باشد، پیش از رسیدن به تشخیص قطعی تستهای دیگری انجام می‌شود.
هر چشم به طور جداگانه بررسی می‌شود تا وجود دوربینی یا نزدیک‌بینی احتمالی، و میزان جدی بودن این عوارض مشخص گردد. بچه در عین حال به دقت معاینه می‌شود تا مشخص گردد که آیا دچار چرخش چشم است یا خیر.
درمان‌های تنبلی چشم
درمان‌ها گرایش به مؤثرتر بودن بر مبنای سن کودک نشان می‌دهند و هر قدر سن بچه کمتر باشد، درمان مؤثرتر خواهد بود. پس از رسیدن کودک به سن 8 سالگی میزان بهبود بینایی به شکل قابل ملاحظهای کاهش خواهد یافت اما هنوز امکان اثربخشی درمان وجود دارد.
در درمان تنبلی چشم دو رویکرد مطرح است:
• درمان مشکل زیربنایی چشم
• به کار گرفتن چشم آسیب دیده به شکلی که میزان بینایی آن بهبود یابد.
درمان مشکلات زیربنایی چشم
بسیاری از کودکان دچار عدم تساوی میزان بینایی در دو چشم - انیزومتروپی - در مورد وجود مشکل در یک چشم خود چیزی نمیدانند زیرا چشم سالم و مغز آنها کمبود بینایی در چشم دوم را جبران می‌کنند. متأسفانه چشم ناقص به شکل پیشروندهای آسیب میبیند، و امبلیوپی گسترش پیدا می‌کند.
عینک - به کودکان دچار میوپی (نزدیک‌بینی) یا هیپرمتروپی (دوربینی) عینک تجویز می‌شود. کودک باید عینک را تمام مدت مورد استفاده قرار دهد تا متخصص چشم بتواند میزان اثربخشی استفاده از عینک و بهبود مشکلات مربوط به تنبلی چشم را پایش کند. عینک در عین حال ممکن است شامل فقط یک چشم باشد.
گاهی از اوقات عینک مشکل امبلیوپی را رفع می‌کند، و به درمان دیگری نیاز نیست.
این موضوع ناشایع است که کودکان از این شاکی باشند که دید چشمان آنان در هنگام عدم استفاده از عینک بهتر است. برای اثربخشی درمان باید کودک را تشویق کرد که به طور مداوم از عینک خود استفاده کند.
آب سیاه - کاتاراکت را میتوان با استفاده از جراحی تحت بیهوشی عمومی یا موضعی مورد عمل قرار داد.
پتوزیس (افتادگی پلک چشم) - درمان معمول در این مورد انجام عمل جراحی است.
به کار گرفتن چشم تنبل
اکلوژن (استفاده از پچ یا چشم‌بند) - یک پچ روی چشم "خوب" جاگذاری می‌شود به شکلی که چشم تنبل مجبور به کار کردن شود. از آنجا که در این حالت مغز اطلاعات را فقط از همین چشم دچار مشکل دریافت می‌کند، دیگر نمیتواند آن را نادیده بگیرد. پچ باعث خلاصی چشم از مشکل چرخش نمی‌شود اما می‌تواند میزان بینایی چشم تنبل را بهبود ببخشد.
طول مدت درمان به عوامل مختلفی شامل سن بچه، شدت مشکل ایجاد شده در چشم، و میزان پیروی بچه از دستورات متخصص چشم بستگی دارد. پچ معمولاً برای چند ساعت در روز برداشته می‌شود. بچه باید تشویق شود که فعالیتهای روزمرۀ خود مثل خواندن، رنگآمیزی یا تکالیف مدرسه را در زمان به چشم داشتن پچ انجام دهد.
قطره‌های چشمی آتروپین - این قطرهها برای تاری دید در چشم غیر آسیب دیده استفاده می‌شود. آتروپین باعث گشاد شدن مردمک چشم می‌شود که نتیجۀ آن ایجاد تاری دید در هنگام نگاه کردن به اشیاء از فاصلۀ نزدیک است - این وضعیت باعث می‌شود تا چشم تنبل مجبور به کار کردن شود. در مقایسه با پچ (چشم‌بند) آتروپین معمولاً کمتر به چشم بچه آشکار و برای وی ناخوشایند است و در عین حال می‌تواند به همان اندازه مؤثر باشد. برای بچه‌هایی که قادر به تحمل چشم‌بند نیستند ممکن است آتروپین تجویز شود.
ورزش چشم - این شامل انواع مختلف ورزش و بازی با هدف بهبود بینایی در چشم آسیب دیدۀ کودک است. کارشناسان می‌گویند که ورزش چشم در مورد کودکان بزرگتر مفیدتر است. از ورزش چشم میتوان در کنار سایر روش‌های درمانی استفاده کرد.
جراحی - برخی اوقات جراحی چشم برای بهبود نمای ظاهری چشم دچار چرخش انجام می‌شود، که نتیجۀ آن بهتر شدن حالت قرارگیری چشم است. این کار ممکن است به بهبود بینایی منجر شود یا نشود.
پیامدهای تنبلی چشم
کوری - در صورت عدم درمان، بیمار در نهایت بینایی خود را در چشم آسیب دیده از دست خواهد داد. از دست دادن بینایی معمولاً عارضهای دایمی است. بر مبنای اعلام "انستیتو ملی چشم" تنبلی چشم شایع‌ترین علت اختلال در بینایی یک چشم در جوانان و بزرگسالان میانسال در ایالات متحد آمریکا است.
چرخش یا انحراف چشم - استرابیسموس، که در آن چشم‌ها فاقد تنظیم کامل هستند، می‌تواند اختلالی دایمی باشد.
بینایی مرکزی - اگر امبلیوپی در طول دوران کودکی درمان نشود، بینایی مرکزی بیمار به طور کامل رشد نخواهد یافت. این مشکل می‌تواند به توانایی فرد در انجام برخی تکالیف آسیب بزند.
Source:
Lazy eye (amblyopia): Symptoms, causes, treatments
Last updated Tue 22 August 2017
By Christian Nordqvist
Reviewed by Ann Marie Griff, OD
مطالب پیشنهادی ما برای مطالعه
کدئین برای کودکان بسیار خطرناک است
آکادمی کودکان آمریکا اصرار دارد که والدین و مراقبان بهداشتی، دادن کُدئین به کودکان را متوقف کنند، و به آموزش‌های بیشتر در مورد ریسک‌ها و محدودیت‌های استفاده از کدیین در بیماران زیر 18 سال فراخوان می‌د
یک بار بیهوشی به بهرة هوشی کودکان خردسال آسیب نمی زند
یک مطالعة طولی همگروهی که در JAMA منتشر شده است عنوان می‌کند، یک بار قرار گرفتن در معرض مواد بیهوشی استنشاقی در کودکان دارای سن کمتر از 36 ماه با توسعة اختلالات عصبی و رفتار نابهنجار در دوران کودکی مر
