خشکی چشم چیست؟ و چگونه می‎توان از آن رها شد؟

• کریستین نوردکویست
• مرور از: دانشکدۀ پزشکی دانشگاه ایلی‎نویز - شیکاگو
• ترجمۀ فرهنگ راد

خشکی چشم بر اثر تبخیر بیش از حد سریع اشک چشم یا به دلیل کمبود بیش از حد تولید اشک ایجاد می‎شود. خشکی چشم اختلالی شایع در انسان و بسیاری از حیوانات است. خشکی چشم می‏‌تواند یکی از چشم‎ها یا هر دو چشم را مبتلا کند و نیز می‎تواند باعث بروز التهاب شود.
یک مطالعه پی برده است که 17 درصد از 2127 بیمار مراجعه کننده به بیمارستانی در ژاپن با تشخیص ابتلا به خشکی چشم مواجه شده‌اند، در حالی که 14.6 درصد گروهی متشکل از 2520 فرد مسن‌تر خر از ابتلاء به علایم خشکی چشم داده‎اند.
سندرم خشکی چشم می‎تواند در هر سنی و نیز در افراد سالم از لحاظ دیگر ایجاد شود. این سندرم با بالا رفتن سن، که در آن انسان اشک کمتری تولید می‎کند شایع‌تر است. در عین حال شیوع سندرم خشکی چشم در میان زنان بیش از مردان است.
خشکی چشم در جاهایی که سوء تغذیه به کمبود ویتامین A منجر می‎شود شیوع بیشتری دارد.
[مطالب این مقاله:]
• علل
• درمان
• علایم
• مداوای خانگی

علل
چشم‌ها به طور مداوم، و نه فقط در هنگام خمیازه کشیدن یا احساساتی شدن ما، اشک تولید می‎کنند. چشم سالم به طور مداوم با روکشی از مایع به نام غشاء اشک پوشیده می‎شود. این غشاء برای آن طراحی شده است که در فاصلۀ بین پلک زدن‎ها پایدار بماند. این وضعیت مانع خشک شدن چشم شده و امکان برخورداری از بینایی شفاف را به وجود می‎آورد.
اگر غدد اشکی میزان کمی اشک تولید کنند، غشاء اشکی ممکن است دچار مشکل عدم پایداری شود. این غشاء احتمال دارد که در هم شکسته، باعث ایجاد نقطه‎های خشکی بر روی سطح چشم‎ها گردد.
اشک ترکیبی از آب، روغن‎های چربی، الکترولیت‌‏ها، مواد دارای قابلیت تقابل با باکتری‎ها و عوامل رشد است. این ترکیب به حفظ حالت صیقلی و شفاف سطح چشم کمک می‎کند و بنابراین امکان دید کامل را برای ما فراهم می‎آورد.
خشکی چشم ممکن است بر اثر موارد زیر ایجاد شود:
• عدم تعادل میان اجزاء تشکیل دهندۀ اشک، به شکلی که باعث تبخیر سریع اشک شود
• تولید ناکافی اشک برای حفظ سلامت مناسب چشم
دیگر عوامل در این مورد مشکلات پلک چشم، برخی داروها و عوامل زیست‌محیطی را شامل می‎شود.

عدم تعادل در ترکیب اشک
غشاء یا حائل اشک شامل سه لایۀ روغن، آب و مخاط است. بروز مشکل در هر یک از این سه لایه می‎تواند به ایجاد علایم خشکی چشم منجر گردد.
لایۀ بالایی یِـــا روغن، از کنارۀ پلک چشم می‎آید، که در آنجا غده‎های میبومیان چربی‎ها یا روغن‎های چرب را تولید می‎کنند. این روغن باعث لیز و صیقلی شدن سطح اشک شده و میزان تبخیر اشک را کاهش می‎دهد. سطوح ناکافی روغن مزبور سبب می‎شود تا اشک به سرعت زیاد تبخیر شود.
التهاب مسیر کنارۀ پلک چشم که به نام بلفاریت شناخته می‎شود و همچنین روزاسه (روساسه) و برخی دیگر از اختلالات پوستی می‎توانند باعث مسدود شدن غدد میبومیان شوند که این به نوبۀ خود احتمال بروز خشکی چشم را افزایش می‎دهد.
لایۀ میانی، ضخیم‎ترین لایه و حاوی آب و نمک است. غدد لاکریمال یا غدد اشکی این لایه را ایجاد می‎کنند. آنها چشم‌ها را پاکسازی کرده و ذرات زائذ و تحریک کننده را می‌شویند و از چشم خارج می‎کنند.
مشکلات مبتلابۀ لایۀ مزبور می‌‏تواند باعث ناپایداری غشاء یا حائل اشک شود. اگر لایۀ آب بیش از حد نازک باشد لایه‎های مخاط و روغن ممکن است با یکدیگر در تماس قرار گیرند که نتیجۀ آن ترشح رشته‌ای است که وجه مشخصۀ خشکی چشم‎ است.
لایۀ داخلی یا مخاط برای اشک‎ها امکان توزیع یکنواخت بر روی چشم را فراهم می‎کند. سوء عملکرد در این لایه می‎تواند باعث بروز لکه‎های خشک روی قرنیه شود.

کاهش تولید اشک
پس از سن چهل سالگی میزان تولید اشک در انسان رو به کاهش می‎گذارد. وقتی این کاهش به حد معینی برسد احتمال خشکی چشم و نیز تحریک و ملتهب شدن سریع آن ایجاد می‎شود.
کاهش تولید اشک مرتبط به موارد زیر است:
• بیماری‎های خودایمنی مثل سندرم سیوگرن، لوپوس، اسکلرودرما یا ارتریت روماتوئید
• اشعه درمانی
• دیابت
• کمبود ویتامین A
• جراحی‎های انکساری چشم مثل لیزیک شانس بروز خشکی چشم را افزایش می‌دهند اما علایم ناشی از این نوع جراحی به طور معمول موقتی است.

مشکلات پلک چشم، داروها و عوامل زیست‌محیطی
هر بار که انسان پلک می‎زند پلک‎های چشم حائل نازکی از اشک را در امتداد سطح چشم گسترش می‎دهد.
اغلب مردم در هر دقیقه حدود 5 بار پلک می‎زنند. مشکلات پلک چشم می‏تواند باعث آسیب دیدن حرکت پلک زدن شود که گسترش متوازن غشاء اشک را بر روی سطح چشم بر عهده دارد.
مشکلات پلک چشم شامل اکتوپین (که در آن پلک‎ها برگشتی رو به بیرون دارند)، یا انتروپین، (که در آن پلک‎ها به سمت داخل برگشته‎اند)، است. التهاب در امتداد حاشیۀ پلک چشم که به نام بلفاریت شناخته می‎شود نیز می‎تواند سبب بروز خشکی چشم شود و همین مشکل ممکن است بر اثر استفاده از لنزهای تماسی ایجاد گردد.
داروهایی که می‎توانند سبب ایجاد خشکی چشم گردند شامل موارد زیرند:
• برخی دیورتیک‏‌ها
• مهار کننده‎های آنزیم تبدیل آنژیوتنسین (ACE)
• آنتی‎هیستامین‎ها
• دکونژستانت‌ها
• برخی قرص‌های خواب‌آور
• قرص‎های کنترل بارداری
• برخی داروهای ضد افسردگی
• برخی داروهای آکنه به ویژه داروهای نوع ایزوتریتینوئین
• مُرفین و دیگر داروهای ضد درد بر پایۀ مخدر
عوامل اقلیمی شامل خشکی آب و هوا، آفتاب، باد، و دیگر انواع وزش گرما یا هوای خشک مثل کابین هواپیما
مناطق مرتفع، دود سیگار و استفاده از لنزهای تماسی نیز از جملۀ ریسک فاکتورهای خشکی چشم محسوب می‎شوند.
کار با صفحۀ مونیتور، مطالعه یا راندن وسایل نقلیه از آنجا که باعث تمرکز بینایی می‎شوند، می‎توانند میزان پلک زدن را کاهش دهند، به شکلی که به خشکی چشم منجر گردد.
بیماری‎هایی که به خشکی چشم منجر می‎شوند شامل زونا، فلج بل، و عفونت HIV است.

علایم
فرد دچار سندرم خشکی چشم می‎تواند به طیفی از علایم شامل موارد زیر دچار گردد:
• حس نیش خوردن یا سوزش و احساس خشکی، حالت شن‌پرشدگی و ناسور شدن چشم‎ها
• احساس وجود چیزی مثل شن ریزه در چشم
• بروز رشتۀ مخاطی درون چشم یا پیرامون آن
• حساسیت چشم به دود مواد دخانی (سیگار و...) یا باد
• سرخی چشم
• دشواری در باز نگه داشتن چشم
• خستگی مفرط چشم پس از مطالعه حتی در زمان‎های کوتاه
• تاری دید به ویژه در اوقات منتهی به انتهای روز
• حساسیت به نور
• احساس ناراحتی در هنگام جاگذاری لنزهای تماسی
• اشک‌ریزی
• دوبینی
• چسبیدن پلک چشم‎ها به یکدیگر در هنگام برخاستن از خواب
برخی از مردم ممکن است دچار درد شدید شوند و این می‎تواند به حالت یأس، اضطراب، و دشواری در انجام امور مربوط به زندگی روزمره منجر شود.
عوارض می‎تواند شامل وخامت خشکی چشم و حساسیت به نور، افزایش میزان درد چشم و تخریب وضعیت بینایی باشد.

درمان
دکتر معاینۀ بالینی انجام می‎دهد و از بیمار در مورد علایم، تاریخچۀ پزشکی وی، داروهایی که در حال مصرف آنها است و نیز در مورد پیشه و مشغولیات شخصی او پرسش می‎کند.
تست‎ها می‎توانند کمیت اشک پشت پلک چشم، چگونگی کارکرد غشاء اشکی و میزان تبخیر اشک را نشان دهند.
درمان با هدف برقراری میزان مناسب نمدار و لیز بودن چشم انجام می‎شود اما نوع رویکرد پزشکی به علت زیربنایی بروز خشکی چشم بستگی دارد.
راه‎های چرب نگه داشتن چشم عبارتند از:
• ایجاد بیشترین میزان اشک طبیعی
• استفاده از اشک مصنوعی یا قطره‎های چشمی
• کاهش میزان تخلیۀ اشک
اگر مشکل از وضعیتی مربوط به چشم یا مشکلی سیستمیک مثل عفونت چشم یا پسوریازیس نشأت گرفته باشد، نخست باید نسبت به درمان مشکل زیربنایی اقدام شود.
داروهای مورد استفاده برای بیماران دچار خشکی چشم مزمن شامل قطره‎های چشمی سیکلوسپورین یا رستازیس است. سیکلوسپورین التهاب سطح چشم را کاهش می‎دهد و محرک افزایش تولید اشک است. بیماران در صورتی که دچار عفونت چشم یا تاریخچۀ ابتلا به یک عفونت ویروسی هرپسی در چشم باشند نباید از سیکلوسپورین استفاده کنند.
اگر بیمار دچار بلفاریت باشد، نیاز به آن دارد که ناحیۀ آسیب دیده را مداوماً با استفاده از یک محلول رقیق شدۀ شامپوی بچه تمیز کند. دکتر ممکن است قطره‎ها یا پماد آنتی‎بیوتیک را برای مصرف در طول شب تجویز نماید. گاهی از اوقات، یک آنتی‎بیوتیک خوراکی مثل تتراسایکلین یا دُکسی‌سایکلین مورد استفاده قرار می‎گیرد.
قطره‎های استروئیدی ممکن است در صورت شدید بودن علایم حتی پس از مصرف قطره‎های چشمی، به کاهش میزان التهاب چشم کمک کنند.

جراحی
مشکلات مربوط به پلک چشم مثل ناکامل بودن پلک زدن، ممکن است با استفاده از جراح اُکولوپلاستیک، که متخصص مشکلات مربوط به پلک چشم محسوب می‎شود، مورد درمان قرار گیرد.
در موارد شدیدتر، ممکن است مجراهای اشکی، که اشک از آنها خارج می‎شود، به شکل نسبی یا کامل با هدف محافظت از اشک‎ها عامدانه مسدود شوند. احتمال استفاده از توپی‌های سیلیکون در مجاری اشکی برای مسدود کردن آنها وجود دارد. این کار کمک می‎کند تا هم اشک طبیعی و هم اشک مصنوعی مدت زمان بیشتری در چشم باقی بمانند.
جراح ممکن است با استفاده از وایرهای گرمایی در طول یک جراحی سرپایی به نام کاتری گرمایشی بافت‎های ناحیۀ تخلیه اشک را کوچک کند.
لنزهای بوستن اسکلرال نوعی لنز تماسی است که روی اسکلرا یا ناحیۀ سفید چشم قرار می‎گیرد. این لنز یک لایۀ پر از مایع بر روی قرنیه ایجاد می‎کند که باعث پیشگیری از خشکی آن می‎شود.
پیوند غدۀ بزاقی یک اقدام جراحی است که هر از گاه در موارد پایدار و شدید که به دیگر انواع درمان جواب نمی‎دهند مورد استفاده قرار می‎گیرد.
برخی از غده‎های بزاقی از لب پایینی برداشته شده و پیوند می‎شوند یا در داخل چشم همان سمت برداشته شده از لب جایگذاری می‎شوند. بزاقی که این غدد ایجاد می‎کنند نقش جایگزین را برای اشک‎ها ایفا می‎کند.

مداوای خانگی
انواع مختلف مداوای خانگی می‎توانند به تخفیف خشکی چشم بینجامند:

استفاده از اشک طبیعی
راه‌هایی برای ایجاد بیشترین میزان اشک طبیعی عبارتند از:
• استفاده از عینک‎های مخصوص برای محافظت از چشم در برابر باد و هوای گرم
• چشمک یا پلک زدن بیشتر در هنگام کار با صفحۀ مونیتور یا تماشای تلویزیون
• اجتناب از مصرف دخانیات و حضور در محل‎های پر دود و دم
• معتدل نگه داشتن دمای محیط
• استفاده از دستگاه رطوبت‌ساز برای کمک به مرطوب نگه داشتن هوا. استفاده از اسپری آب در مورد پرده‎ها و پاراوان‎ها می‎تواند به مرطوب کردن هوا کمک کند
استفاده از عینک‎های محبوس کنندۀ رطوبت مثل عینک‌های آفتابی برای چشم‎ها مفید است. آنها به حفظ آب در چشم‎ها کمک کرده و آنها را در برابر باد و مواد محرک محافظت می‎کنند.

اشک مصنوعی و قطره‎های چشمی
اشک مصنوعی یا قطره‎های چشمی به صورت غیر نسخه‎ای در بازار موجود است و آنها می‎توانند در مورد چشم‎هایی که دچار خشکی خفیف هستند مفید باشند. دکتر می‎تواند نوع مناسب برای استفاده را مشخص کند.
قطره‎های چشمی بدون مواد نگهدارنده را می‎توان در صورت ضرورت به کار برد، اما انواع دارای مواد نگهدارنده معمولاً دارای یک دوز مصرف ایمن به تعداد چهار بار در روز هستند. از قطره‎های چشمی مخصوص رفع سرخی چشم نباید استفاده کرد.
استفاده از قطره‎های چشمی پیش از انجام کارهایی که احتمال افزایش علایم خشکی چشم در مورد آنها مطرح است می‏‌تواند مفید باشد. پمادها برای استفاده در طول شب بهترند زیرا آنها می‌‏توانند تاری دید ایجاد کنند.

نظافت و ماساژ پلک چشم
دیگر نکات مطرح در این مورد عبارتند از:
• تمیز کردن پلک چشم با کشیدن توأم با ملایمت پارچۀ نخی تمیز خیس داده شده در آب گرم، برای کاهش احتمال ملتهب شدن چشم
• ماساژ ملایم پلک‎ها با حرکت دورانی با استفاده از انگشت تمیز برای کمک به زدودن مخاط از غده‎های پلک چشم

نکاتی در مود رژیم غذایی
برخی مطالعات خاطرنشان کرده‎اند که اسیدهای چرب امگا - 3 و امگا - 6 می‎توانند به کاهش ریسک وقوع خشکی چشم کمک کنند.
منابع این دو اسید چرب شامل ماهی‎های روغنی، روغن کانولا، روغن گردو، روغن کتان، بذر کتان زمینی، روغن شاهدانه، دانۀ کنف، روغن زیتون، دانۀ کدو تنبل و سویا است.
در هر حال مطالعات گستردۀ کافی در مورد انسان برای حمایت از کاربرد این اسیدهای چرب به عنوان درمان اولیه در بارۀ خشکی چشم وجود ندارد.

عوارض
اغلب مردم دچار سندرم خشکی چشم خفیف هیچ مشکل درازمدت یا عوارضی را تجربه نمی‎کنند، اما علایم شدید می‎توانند به التهاب چشم، عفونت، و صدمه دیدن سطح قرنیه منجر شوند.
این صدمه می‎تواند به ایجاد زخم‎های طولانی مدت یا جای زخم منجر شود که می‎توانند دردناک نیز باشند و بر بینایی بیمار تأثیر منفی بگذارند.
ورم ملتحمه ناشی از خشکی چشم به طور معمول نیازی به درمان ندارد اما اگر شدید، درازمدت یا برگشت کننده باشد، بیمار باید تحت مراقبت پزشکی قرار گیرد.
برخی از مردم دچار سندرم خشکی چشم گاهی از اوقات مداوماً دارای چشم‎های همیشه نمناک هستند زیرا میزان تولید اشک در چشم آنها بسیار افزایش می‎یابد.
دو نوع اشک وجود دارد که یکی از آنها باعث حفظ غشاء اشک می‎شود و دیگری اشکی است که کثافات و ذرات خارجی را شسته و از چشم دور می‎کند.
به عنوان نوعی واکنش این احتمال وجود دارد که مردم دچار خشکی چشم مقدار بیشتری از اشک نوع دو را تولید کنند. این وضعیت می‎تواند به نمناک شدن چشم منجر گردد./

Source:
What is dry eye and how can I get rid of it?
Last updated Thu 11 January 2018
By Christian Nordqvist
Reviewed by University of Illinois-Chicago, School of Medicine