انسداد یا گرفتگی مجرای اشکی در نوزادان - علل، درمان، و مداوای خانگی

• دانیل درزدن، کاریسا استیفنز
• ترجمه پریسا شعله‎دوست

انسداد مجاری اشکی در نوزادان پدیدۀ شایعی است. گرفتگی اغلب این مجاری مسدود شده خود به خود برطرف می‎شوند و مابقی آنها به طور معمول به درمان خوب جواب می‎دهند. "آکادمی آمریکایی افتالمولوژی" گزارش می‎دهد که تا 20 درصد نوزادان با انسداد یک مجرای اشکی متولد می‎شوند که زیر عنوان انسداد نازولاکریمال (گرفتگی وابسته به مجراهای اشکی) نیز شناخته می‎شود.
اشک از غدد اشکی می‎آید که در قسمت بالای چشم در سمت دارای بیشترین فاصله از بینی قرار دارند. اشک از طریق مجرای اشکی به درون مجراهای بینی تخلیه می‎شود. انسداد می‎تواند در مجاری اشکی توسعه یافته و از تخلیۀ نرمال اشک پیشگیری کند.
اشک نقش مهمی در بینایی فرد بازی می‎کند. اشک از طریق مرطوب نگه داشتن چشم و تحویل اکسیژن به آن در حفظ سلامت چشم نقش دارد. اشک در عین حال با پوشانیدن سطح چشم توسط آنتی‎بیوتیک‎های طبیعی و شستشو دادن چشم برای رفع مواد محرک یا مضر باعث محافظت چشم می‎شود.

[مطالب این مقاله:]
• علایم
• علل
• تشخیص
• درمان
• مداوای خانگی
• چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
• پیام همراه

علایم انسداد مجرای اشک در نوزاد
بر مبنای اعلام "افتالموژیست‎های پیشرو" انسداد مجاری اشک شایع‎ترین اختلال سیستم مجاری اشک در نوزادان است.
نوزادان دچار این اختلال به طور معمول نشانه‎های زیر را از خود بروز می‎دهند:
• ریزش اشک، که در وضعیت‎های وزش باد یا هوای خنک یا زمان بروز سرماخوردگی در نوزاد بدتر می‎شود
• نمناک شدن بیش از حد چشم یا اپیفورا
• وجود ترشح از چشم که ممکن است آبکی بوده یا ترکیی از مخاط و چرک باشد که این به محدوده انسداد بستگی دارد
• فشار در گوشه داخلی پلک چشم پایینی می‏تواند میزان ترشح را افزایش دهد
• انسداد مجاری اشکی در حدود 30 درصد اوقات هر دو چشم را درگیر می‎کند
این نشانه‎ها ممکن است در زمانی که 3 هفته از عمر نوزاد می‎گذرد خود را نشان دهند.
اگرچه ممکن است چشم‎های بچه پر از اشک باشد، انسداد مجرای اشکی به طور معمول باعث بروز ناراحتی زیادی در نوزاد نمی‎شود. اگر بچه دچار اشکریزش و ترشح از چشم ناراحت به نظر برسد بهترین کار ارجاع وی به پزشک کودکان است.

علل کدامند؟
شایع‎ترین علت انسداد مجرای اشکی در نوزاد این است که سیستم مجرای اشک فقط تا حدودی توسعه یافته است. این وضعیت می‎تواند به بروز مشکلات زیر منجر شود:
• دریچه انتهای مجرای اشک به طور صحیح باز نمی‎شود
• دهانه‎های پلک چشم (پونتا) که اشک به طور معمول از درون آنها جریان پیدا می‎کند به طور کامل توسعه نیافته‎اند
• مجاری اشکی بیش از حد باریک هستند

علل کمتر شایع
علل زیر در مورد انسداد مجرای اشک در نوزاد علل کمتر شایعی محسوب می‎شوند:
• عفونت سبب ورم صورت شده و این ورم فشار بیش از حدی به مجاری اشکی وارد می‎کند
• استخوان بینی باعث انسداد مسیری می‎شود که اشک به طور معمول از طریق آن وارد بینی می‎گردد
• پولیپ بینی
• وجود کیست یا تومور
• آسیب دیدن مجراهای اشک

تشخیص
علایم انسداد مجرای اشک در نوزاد خیلی زود بروز می‎کند و به طور معمول پیش از رسیدن بچه به سن سه ماهگی خود را نشان می‎دهد.
پزشکان برای رسیدن به تشخیص نشانه‎های زیر را دنبال می‎کنند:
• اشکریزش بیش از حد
• وجود یک ناحیۀ متورم از اشک زیر چشم‌ها که زیر عنوان برکه لاکریمال شناخته می‎شود
• وجود ترشح از چشم
• پوسته دادن چشم یا مژه‎ها پس از خوابیدن
• وجود برآمدگی در نزدیکی گوشه چشم
• وجود ورم، زخم یا افتادگی در نزدیکی بینی
پزشک کودک را به طور کامل مورد بررسی قرار می‎دهد تا مطمئن گردد که وجود اختلالات دیگر باعث ایجاد وضعیت مزبور نیست.
پزشک فشار چشم و سلامت قرنیه را در مورد گلوکوم نوزادی بررسی می‎کند. در عین حال برای از تشخیص خارج کردن ورم ملتحمه پزشک سرخی، ورم یا تحریک احتمالاً موجود در چشم‎ها را مورد بررسی قرار می‎دهد.

درمان
اغلب موارد انسداد مجاری اشکی بدون درمان و در طول سال نخست زندگی بچه برطرف می‎شوند.
در نتیجه پزشکان گرایشی به توصیه برای انجام درمان‎ صرفاً محافظه‎کارانه دارند، که در آن وضعیت سلامت بچه به دقت مورد پایش قرار می‎گیرد. این شامل 90 درصد موارد انسداد مجاری اشکی می‎شود.

روش‎های درمان محافظه‌کارانه
برخی پزشکان ممکن است ماساژ کیسک* اشکی را پیشنهاد دهند. این کار باعث اعمال نیرو بر مجاری اشکی می‎شود که می‎تواند انسداد را برطرف کند.
در عین حال اگر بچه دچار مشکل ترشحات زیاد از چشم باشد این احتمال وجود دارد که دکتر مصرف قطره‎های آنتی‎بیوتیک چشمی را توصیه کند اما این رویکرد به رفع مشکل زیربنایی منجر نمی‎شود.

روش‎های درمانی تهاجمی‎تر
در برخی موارد مجرای اشک به مرور زمان و با استفاده از روش‎های درمانی محافظه‎کارانه باز نمی‎شود و در این صورت پزشک باید از روش‌های درمانی متفاوتی استفاده کند.
رایج‎ترین رویکرد در این وضعیت پروب جراحی است که در آن پزشک یک وسیلۀ پزشکی را به داخل مجرای اشک فرو می‎برد تا انسداد موجود در آن را برطرف سازد. در مورد کودکان سنین زیر شش ماه پروب جراحی به طور معمول در مطب پزشک و بدون استفاده از بی‌حسی انجام می‎شود. بچه‎های با سنین بیشتر احتمالاً برای انجام عمل به بیمارستان روانه شده و عمل تحت بیهوشی عمومی انجام می‎شود.
انجام این عمل عموماً 10 دقیقه زمان نیاز دارد و نرخ موفقیت در آن 80 درصد است.
اگر پروب به طور کامل مشکل موجود را برطرف نکند، گزینه‎های درمانی تکمیلی در این مورد عبارتند از:
• استفاده از استنت برای باز نگه داشتن مجراها
• استفاده از بالون کاتتر برای باز کردن مجاری
• تغییر ساختار حفره بینی برای تقویت روند تخلیه
• استفاده از اندوسکپی بینی برای خارج کردن کیست‎های احتمالی از مجرای اشکی
• استفاده از عمل جراحی برای برقراری یک ورودی تازه به داخل حفره بینی، اگرچه این عمل بیشتر در مورد بزرگسالان رایج است
ممکن است تا 7 روز زمان برای بهبود علایم پس از انجام هر یک از این اقدامات نیاز باشد.

مداوای خانگی
پارچه نرم یا توپی نخی را در آب گرم خیس دهید و برای تمیز کردن ماده پوسته داده و ترشح خشک شده از روی چشم‌‏ها به کار ببرید.
انجام این کار به ویژه پیش از استفاده از قطره‎های چشمی حاوی آنتی‎بیوتیک مهم است.
همیشه چشم را از قسمت داخل چشم نزدیک به بینی به سمت خارج چشم تمیز کنید. برای هر بار انجام این کار از یک توپی نخ یا پارچه تازه استفاده کنید.

ماساژ
ماساژ یک روش درمانی خانگی است که پزشکان اغلب مواقع برای انسداد مجرای اشکی توصیه می‎کنند. پزشک یا چشم‌پزشک می‎توانند روش انجام این ماساژ را به والدین برای انجام در مورد خود یا فرزندانشان آموزش دهند.
"آکادمی آمریکایی افتالمولوژی" ده بار ماساژ مجاری دو وهله در روز را توصیه می‎کند. در مورد نوزادان بهترین زمان برای انجام این ماساژ هنگام تعویض پوشک بچه است.
کارشناسان مکرراً استفاده از سواب نخی را به جای انگشت دست برای ماساژ مزبور توصیه می‎کنند زیرا اندازۀ کوچک‎تر سواب هدف گرفتن کیسۀ اشکی را راحت‎تر می‎کند.

کمپرس گرم
مردم می‎توانند از کمپرس گرم توسط یک پارچه تمیز برای کمک به تخفیف علایم انسداد مجرای اشکی استفاده کنند.

چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
"انجمن آمریکایی اپتومتریک" معاینۀ کامل چشم را برای تمامی نوزادان در سن 6 ماهگی توصیه می‎کند، حتی اگر هیچ مشکلی در پیوند با چشم بچه مشاهده نشود. اگر هر گونه نگرانی در مورد سلامت چشم‎های بچه وجود داشته باشد این موضوع قابل توصیه است که باید بلافاصله به پزشک مراجعه گردد.
درمان کامل نوزاد دچار انسداد مجرای اشکی، حتی درمان محافظه‌کارانه، می‎تواند ریسک بروز عفونت و نیاز به اقدامات تهاجمی‎تر در آینده را کاهش دهد.

پیام همراه
انسداد مجاری اشکی در نوزادان معمولاً خود به خود برطرف می‎شود.
در صورتی که نوزاد دچار نمناک شدن چشم، ترشح از چشم، یا اشکریزش بیش از میزان معمول بدون دلیل مشخص باشد، مراجعه به پزشک ضروری است. به علاوه، از آنجا که انسداد مجرای اشک در بچه به طور معمول درد ایجاد نمی‎کند، توصیه می‎شود در صورت بروز هر گونه ناراحتی در چشم یا حساسیت نامعمول چشم نوزاد نسبت به نور بلافاصله به پزشک مراجعه شود./
*کیسک در فارسی به معنی کیسه کوچک است

Source:
What causes a blocked tear duct in infants?
Last reviewed Tue 17 July 2018
By Danielle Dresden
Reviewed by Carissa Stephens, RN, CCRN, CPN