رنگ ادرار: تغییرات، دلایل و اهمیت

• مارکوس مک‌گیل، دکتر النا بیگرز
• ترجمة هستی فراست‌فر

ادرار در حالت طبیعی باید زرد کم‌رنگ باشد. ادرار طبیعی مایعی شفاف بدون حالت ابری یا ذرات رسوبی است.
"چرا ادرار به رنگ زرد روشن است؟"، سؤالی است که می‌توان جواب داد اگر معنی زرد کم‌رنگ روشن شود.
این مقاله طیف کامل رنگ‌های محتمل ادرار و دلایل تغییر رنگ آن را تشریح می‌کند. اگر منظور از زرد روشن یا کم‌رنگ در اینجا زرد نئونی باشد، این موضوع دلایل خاص خود را دارد.

آنچه در این مقاله می‌خوانید:
• چرا ادرار به رنگ زرد روشن درمی‌آید؟
• رنگ‌های غیر معمول در ادرار و دلایل آنها
• نشانه‌های دیگری که باید در مورد ادرار لحاظ شود
• چه هنگام باید به دلیل تغییر رنگ ادرار به پزشک مراجعه کرد

چرا ادرار به رنگ زرد روشن درمی‌آید؟

برای پاسخ به پرسش در مورد رنگ زرد ادرار، شاید روشن کردن این موضوع که ادرار به رنگ فلوروسنتی چه معنی می‌دهد، کمک کننده باشد.
به رنگ زرد نئونی درآمدن ادرار نشانة مصرف بیش از حد ویتامین B است، که وضعیت بی‌ضرری قلمداد می‌شود.

ادرار نرمال چه رنگی دارد؟

ادرار نرمال زرد کم‌رنگ است، اما عمق زردی می‌تواند نوع سلامت را متمایز کند.
زردی ادرار رو به تیرگی می‌رود هنگامی که غلظت ادرار بیشتر می‌شود. غلظت ادرار به معنی وجود بخشی از فرآورده‌های دفعی بدن است که در آب ادرار وجود دارند.
بخش‌ مواد دفعی در آب ادرار افزایش می‌یابد و ادرار تیره‌تر می‌شود، هنگامی که مایع کمتری در آن وجود داشته باشد. این وضعیت در شرایطی مثل تعریق بدن که آب دفع می‌شود نیز اتفاق می‌افتد.

چه چیز به ادرار رنگ زرد سالم آن را می‌بخشد؟

رنگ زرد ادرار نرمال از ماده‌ای به نام یوروکروم می‌آید. یوروکروم همچنین به نام یوروبیلین شناخته می‌شود و نتیجة شکست ذرات هموگلوبین است.
هموگلوبین، پروتئین سلول‌های قرمز خون است که برای اکسیژن امکان دسترسی به نقاط مختلف بدن را فراهم می‌کنند. سلول‌های قرمز خون روزانه به تعداد میلیون‌ها میلیون تجدید می‌شوند، بنابراین سلول‌های قدیمی‌تر باید تجزیه شوند. یوروکروم به عنوان یک فرآوردة ضمنی این فرآیند در ادرار به شکل زرد درمی‌آید.

رنگ ادرار میزان هیدارتاسیون را نشان می‌دهد

از زمان‌های دور در گذشته این نکته مشخص شده است که رنگ زرد ادرار تعادل مایعات در بدن را نشان می‌دهد. اما فقط اخیراً ثابت شده است که رنگ ادرار می‌تواند راه قابل اعتمادی برای پایش هیدراتاسیون بدن در طول ورزش باشد.
مردم می‌توانند به رنگ ادرار خود نگاه کنند و آن را به عنوان شاخصه‌ای برای فهم کافی بودن میزان مایعات بدن به کار ببرند. رگه‌های تیرگی در رنگ ادرار نشان دهندة این موضوع است که بدن دچار کم‌آبی شده و نیاز به آب دارد. 

رنگ‌های غیر طبیعی ادرار و علل آنها

طیفی از رنگ‌ها می‌تواند در ادرار ظاهر شود و برخی از آنها هشدار در مورد اختلالات پزشکی است. بسیاری از دلایل احتمالی در پایین آمده‌اند، اما این فهرست کامل نیست. تغییر رنگ ادرار می‌تواند دلایل دیگری نیز داشته باشد. بهترین راه حل برای مردم در صورت داشتن نگرانی نسبت به رنگ ادرار رجوع به پزشک است.

ادرار نارنجی

ادرار نارنجی ‌رنگ ممکن است ناشی از مصرف دارو باشد. مثال‌هایی در این مورد شامل آنتی‌بیوتیک موسوم به ریفامپیسین / rifampicin و داروی مسکن درد فنازوپیریدین / phenazopyridine است که برای درد مثانه به کار می‌رود. برخی داروهای مسهل و مواد شیمی‌درمانی می‌توانند رنگ ادرار را نارنجی کنند. علل غذایی پشت نارنجی رنگ شدن ادرار می‌تواند شامل مصرف زیاد هویج باشد، و دلیل آن وجود ماده‌ای به نام کاروتن است که در هویج وجود دارد. ویتامین C، تمشک، چغندر، و ریواس نیز می‌توانند همین اثر را داشته باشند.

ادرار قرمز رنگ

قرمز رنگ شدن ادرار دارای شماری از علل است. وجود خون در ادرار یکی از این دلایل است، و نیز دلیلی است که باید برای آن به دکتر مراجعه کرد. وجود خون در ادرار زیر نام هماچوری شناخته می‌شود.

یک وضعیت مرتبط به خون که زیر نام هموگلوبینوری شناخته می‌شود نیز می‌تواند باعث قرمز رنگ شدن ادرار شود، به همین شکل میوگلوبینوری که با عضلات چنین می‌کند. علل بی‌ضرر سرخی رنگ ادرار شامل وجود تمشک و چغندر در رژیم غذایی است.

ادرار قهوه‌ای رنگ

داروهایی که رنگ ادرار را به قهوه‌ای تغییر می‌دهند شامل موارد زیر هستند:
- داروهای ضد روان‌پریشی نظیر کلرپرومازین (تورازین) و تیوریدازین (ملاریل)
- آنتی‌بیوتیک‌هایی نظیر مترونیدازول (مثل فلاژیل) و نیتروفورانتوئین (مثل فورادانتین)
- داروی صرع به نام فنی‌توئین (برای مثال دیلانتین)
- مسهل‌های سنوساید (سنا-لاکس، سنوکوت)

ادرار بنفش سیر

اختلالی موسوم به پورفیری / porphyria علت گرایش رنگ ادرار به بنفش سیر است. پورفیری یک اختلال متابولیک نادر است.

ادرار سبز

ادرار می‌تواند به علل مندرج در زیر به رنگ سبز درآید:
- داروها و ترکیبات شامل فنول، نظیر پرومتازین مورد استفاده برای آلرژی و تهوع، و پروپوفول که دارویی است که در بیهوشی کاربرد دارد.
- داروهای دیگر شامل داروی ضد افسردگی مثل آمی‌تریپ‌تیلین، سایمتدین که برای کاهش اسید معده استفاده می‌شود، و مسکن درد ایندومتاسین
- رنگ‌ها شامل آبی نیلی، آبی کارمن که برای تست‌های کلیوی به کار می‌روند، اسید کربولیک و مشتقات فلاوین
- بیلی‌وردین که یک رنگدانة صفرا است
- عفونت با باکتری پسودوموناس
متیلن بلو / Methylene blue ، رنگی که در عین حال به عنوان دارو به کار می‌رود، می‌تواند ادرار را به رنگ سبزآبی درآورد.
نشریات پزشکی اغلب اوقات گزارش‌های موردی چاپ می‌کنند. گزارش مورد به این گرایش دارد که موارد نامعمول مشاهده شده از سوی پزشکان را تشریح کند. یک گزارش مورد منتشر شده در سال 1999 در نشریة نفرولوژی، دیالیز، پیوند / Nephrology, Dialysis, Transplantation چنین عنوانی داشت: یک مورد از "ادرار سبز"
گمان می‌رود که بیمار دارای ادرار سبز رنگ دچار نوعی بیماری دستگاه گوارش به نام کولیت اولسراتیو است. محققان می‌نویسند که این بیماری بدین معنی است که رنگ غذایی که معمولاً قابل جذب نیست در میان دیوارة رودة بیمار جذب می‌شود.

دیگر نشانه‌های قابل جستجو در ادرار

ادرار می‌تواند تغییرات بدن را به راه‌های دیگری غیر از رنگ نشان دهد. یکی از این راه‌ها بوی ادرار و تغییرات آن و نیز میزان شفافیت ادرار است.

ادرار ابری

ادرار ابری می‌تواند پیام دهنده تعدادی از مسایل باشد. برای زنان، می‌تواند به ترشحات واژن مرتبط باشد. دیگر تغییراتی که می‌توانند سبب ایجاد حالت ابری در ادرار شوند عبارتند از:
- کم‌آب شدن بدن می‌تواند ادرار را کف‌آلود کند
- عفونت‌های مثانه و عفونت‌های دستگاه ادراری تحتانی
- بیماری‌های کلیه شامل سنگ‌های کلیه
ادرار سفید رنگ یا شیری‌نما نیز می‌تواند ناشی از عفونت باشد. علت دیگر بروز این وضعیت وجود مقادیر زیاد مواد معدنی مثل کلسیم یا پروتئین بیش از حد در ادرار است.
مشکلات کلیوی و پروتئین بیش از حد همچنین می‌توانند باعث کف‌آلود شدن ادرار شوند. کف‌آلودگی موقت معمولاً نتیجة جریان ناپایدار ادرار است. اگر ابری بودن ادرار بیش از چند روز طول بکشد، دکتر باید در مورد وضعیت به بررسی بپردازد.

بوی ادرار

بوی ادرار ممکن است تغییر کند. برخی از این تغییرات بی‌ضررند در حالی که برخی دیگر از آنها نشانة بیماری هستند:

- مصرف مارچوبة زیاد به ادرار بویی شبیه به بوی کلم فاسد می‌دهد
- عفونت دستگاه ادراری می‌تواند سبب تغییر بوی نامعمول در ادرار شود
- بوی شیرین در ادرار می‌تواند علامت دیابت باشد

چه هنگام باید در مورد تغییرات ادرار به دکتر مراجعه کرد

بسیاری از تغییرات رنگ ادرار موقت بوده یا وقتی که برخی مواد غذایی دیگر مصرف نشوند از بین می‌روند. اغلب تغییرات رنگ در ادرار بدون ضرر هستند.
مراجعه به پزشک هرگاه که کم‌آبی ناشی از بیماری علت موضوع باشد اهمیت دارد، یا در شرایطی که فرد قادر به مصرف مایعات نیست. مخصوصاً این موضوع مهم است اگر هیچ توضیحی برای کم‌آبی بدن وجود نداشته باشد یا کم‌آبی مزبور شدید باشد.
کم‌آبی بدن می‌تواند برای همة افراد خطرناک باشد، اما این خطر برای گروه‌های آسیب‌پذیر نظیر خردسالان و پیران بیشتر است.
یک علامت شفاف لزوم مراجعه به پزشک قرمز رنگ شدن ادرار است. اگر هر گونه شکی در مورد علت تغییر رنگ ادرار وجود داشته باشد افراد باید به دکتر مراجعه کنند.
برخی از مسایل منجر به تغییر رنگ ادرار نادر اما جدی هستند. وجود تومور در دستگاه ادراری موردی نادر است که نیاز به تشخیص عاجل دارد.
مراجعه به دکتر در صورتی که علایم بیش از 2 تا 3 روز ادامه داشته باشند نیز مهم است. علایم دیگر که می‌توانند ایجاد نگرانی کنند باید مورد ملاحظه قرار گیرند./

در همین زمینه مطالعه لینک‎های زیر در وبسایت مهرین - اخبار سلامت پیشنهاد می‎شود:

چرا ادرار بوی آمونیاک می‎دهد؟

تکرر ادرار در زنان - علل، و درمان