• علایم بیماری سلیاک
• چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
• علل بیماری سلیاک
• ریسک فاکتورهای بیماری سلیاک
• پیامدهای بیماری سلیاک
• تشخیص بیماری سلیاک
• درمان بیماری سلیاک
• سبک زندگی و مداوای خانگی
• طب جایگزین
بیماری سلیاک (انتروپاتی حساسیت به گلوتن) که گاهی از اوقات اسپرو یا سیلیاک نامیده می‌شود، نوعی واکنش ایمنی نسبت به خوردن گلوتن است، پروتئینی که در گندم، جو و چاودار وجود دارد.
اگر کسی دچار بیماری سلیاک باشد خوردن گلوتن محرک یک پاسخ ایمنی در روده کوچک می‌شود. به مرور زمان این واکنش به جدار روده آسیب زده و مانع از جذب برخی مواد مغذی می‌شود (سوءجذب). آسیب‌دیدگی روده اغلب باعث اسهال، خستگی مزمن، کاهش وزن، نفخ و آنمی شده و می‌تواند پیامدهای جدی داشته باشد.
در کودکان گذشته از علایمی که در بزرگسالان دیده می‌شود سوءجذب می‌تواند بر رشد و نمو کودک تأثیر منفی بگذارد.
بیماری سلیاک هیچ علاجی ندارد اما در مورد اغلب مردم دنبال کردن یک رژیم غذایی سختگیرانه بدون گلوتن می‌تواند به مدیریت علایم و تقویت التیام روده کمک کند.
علایم بیماری سلیاک
نشانه‌ها و علایم بیماری سلیاک می‌تواند بسیار متنوع بوده و در کودکان متفاوت از بزرگسالان است. شایع‌ترین نشانه‌ها در بزرگسالان اسهال، خستگی مفرط و کاهش وزن است. افراد بزرگسال همچنین ممکن است دچار نفخ و گاز، درد شکم، تهوع، یبوست، و استفراغ شوند.
به هر حال بیش از نیمی از بزرگسالان مبتلاء به بیماری سلیاک دچار نشانه‌ها و علایمی هستند که مربوط به سیستم گوارش نیستند، و عبارتند از:
• آنمی، معمولاً بر اثر کمبود آهن
• استئوپوروزیس، یا نرم شدن استخوان (استئومالاسیا)
• راش پوستی خارش‌دار، و تاول‌دار (درماتیت هرپتیفورمیس [هرپتی‌فرم])
• آسیب دیدن مینای دندان
• اولسر دهان
• سردرد و خستگی مفرط
• صدمات سیستم عصبی شامل بی‌حسی دست، بی‌حسی پا، مور مور دست و پا، مشکلات محتمل در مورد حفظ تعادل و اختلال شناختی
• درد مفاصل
• کاهش عملکرد طحال (هیپوپلنیسم)
• ریفلاکس اسید و سوزش سر دل
کودکان
در کودکان زیر 2 سال نشانه‌ها و علایم معمول بیماری سلیاک شامل موارد زیر است:
• استفراغ
• اسهال مزمن
• ورم شکم
• نارسایی رشد
• کمبود اشتها
• اتلاف عضله
کودکان بزرگ‌تر ممکن است دچار موارد زیر شوند:
• اسهال
• یبوست
• کاهش وزن
• تحریک‌پذیری
• کوتاهی قد
• تأخیر در بلوغ
• علایم نورولوژیک شامل ADHD، ناتوانیهای یادگیری، فقدان هماهنگی عضلانی و تشنج
درماتیت هرپتیفورمیس
درماتیت هرپتیفورمیس یک بیماری تاولی خارش‌دار پوست است که از عدم تحمل گلوتن نشأت می‌گیرد. راش این بیماری معمولاً در ناحیه آرنج، زانو، تاب‌گشت، جمجمه و باسن بروز می‌کند.
درماتیت هرپتیفورمیس اغلب با تغییرات جدار روده کوچک، وجه مشخصه بیماری سلیاک، همراه است اما این بیماری علایم گوارشی قابل توجهی ایجاد نمی‌کند.
پزشکان درماتیت هرپتیفورمیس را با رژیم غذایی فاقد گلوتن یا دارو، یا هر دو درمان می‌کنند تا راش کنترل شود.
چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
در صورتی که شخص دچار اسهال یا ناراحتی گوارشی باشد که بیش از دو هفته ادامه می‌یابد باید به دکتر مراجعه کند. در صورتی که کودک رنگ پریده بوده، حالت تحریک‌پذیری داشته یا رشد او متوقف شده باشد یا شکم وی متورم و مدفوع وی حجیم و بدبو باشد باید به دکتر ارجاع داده شود.
مردم باید پیش از آغاز رژیم غذایی فاقد گلوتن با پزشک مشورت کنند. در صورتی که شخص پیش از انجام تست برای بیماری سلیاک از خوردن غذاهای حاوی گلوتن خودداری کند این کار می‌تواند نتایج تست‌ها را تغییر دهد.
بیماری سلیاک گرایشی به ادامه در نسل‌های مختلف خانواده دارد. اگر کسی در جمع اعضاء خانواده دچار این بیماری باشد باید در مورد لزوم تست برای دیگر افراد خانواده از پزشک سؤال شود. همچنین در صورتی که شخصی در جمع اعضاء خانواده دارای یک ریسک فاکتور بیماری سلیاک مثل دیابت نوع 1 باشد باید در مورد لزوم انجام تست با پزشک مشورت شود.
علل بیماری سلیاک
بیماری سلیاک بر اثر فعل و انفعال میان ژن‌ها، خوردن غذاهای حاوی گلوتن و عوامل زیست‌محیطی دیگر شکل می‌گیرد اما علت دقیق این بیماری شناخته شده نیست. شیوه تغذیه اطفال، عفونتهای دستگاه گوارش و باکتری روده ممکن است عوامل تقویت کننده ایجاد بیماری سلیاک باشند.
برخی از اوقات بیماری سلیاک پس از اعمال جراحی، بارداری، زایمان، عفونت ویروسی یا استرس عاطفی شدید برانگیخته شده یا برای اولین بار بروز می‌کند.
وقتی سیستم ایمنی بدن به گلوتن موجود در غذا واکنش شدید نشان می‌دهد، این واکنش به برآمدگی‌های کوچک شبه مو (پرز روده) که جدار روده کوچک را تشکیل می‌دهند آسیب می‌زند. پرزها ویتامین، مواد معدنی و دیگر اشکال مواد مغذی را از غذایی که می‌خوریم جذب می‌کنند. اگر پرزها در کسی آسیب ببیند، وی نخواهد توانست مواد مغذی کافی در بدن جذب کند، فارغ از اینکه چه مقدار غذا می‌خورد.
برخی متغیرهای ژنی به نظر می‌رسد که خطر ایجاد بیماری سلیاک را افزایش می‌دهند. اما داشتن این تنوعات ژنی به این معنی نیست که شخص دچار بیماری سلیاک می‌شود، که این نشان دهنده آن است که عوامل دیگری نیز در ایجاد این بیماری درگیر هستند.
تخمین زده می‌شود که در جوامع غربی یک درصد کل جمعیت دچار بیماری سلیاک باشند. بیماری سلیاک بیشترین شیوع را در سفیدپوستان نژاد قفقازی دارد؛ به هر حال، اکنون این بیماری در میان دیگر گروه‌های قومی نژادی تشخیص داده شده و گستره‌ای جهانی دارد.
ریسک فاکتورهای بیماری سلیاک
هر کسی ممکن است دچار بیماری سلیاک شود. به هر حال، این بیماری گرایشی به شیوع بیشتر در مردمی نشان می‌دهد که:
• دارای یک عضو مبتلاء به بیماری سلیاک یا درماتیت هرپتیفورمیس در خانواده خود هستند
• دچار دیابت نوع 1 هستند
• دچار سندرم داون یا سندرم ترنر هستند
• دچار بیماری خودایمنی تیروئید هستند
• دچار کولیت میکروسکپی (کولیت لنفوسیتیک یا کولیت کلاژنوس) هستند
• دچار بیماری ادیسون هستند
• دچار ارتریت روماتوئید هستند
پیامدهای بیماری سلیاک
بیماری سلیاک در صورت عدم درمان می‌تواند به موارد زیر منجر شود:
• سوءتغذیه
• از دست دادن کلسیم و چگالی استخوان
• ناباروری و سقط جنین ناخواسته
• عدم تحمل لاکتوز
• سرطان
• مشکلات مغز و اعصاب
در کودکان، بیماری سلیاک می‌تواند همچنین به نارسایی رشد، تأخیر بلوغ، کاهش وزن، تحریک‌پذیری و صدمات مینای دندان، آنمی، ارتریت و صرع منجر شود.
بیماری سلیاک غیر واکنشگرا
در حدود 30 درصد مردم دچار بیماری سلیاک ممکن است قادر نباشند تا پاسخ مناسبی به یک رژیم غذایی فاقد گلوتن بدهند. این وضعیت، که زیر عنوان بیماری سلیاک غیر واکنشگرا شناخته می‌شود اغلب نتیجه آلوده بودن رژیم غذایی به گلوتن است. بنابراین این موضوع مهم است که بیمار با یک متخصص تغذیه در این مورد مشورت نماید.
مردم مبتلاء به بیماری سلیاک غیر واکنشگرا ممکن است دچار اختلالات دیگری مثل باکتری‌های روده کوچک (رشد بیش از حد باکتریایی)، کولیت میکروسکپی، عملکرد ضعیف لوزالمعده، سندرم روده تحریک‌پذیر یا عدم تحمل نسبت به دی‌ساکاریدها (لاکتوز و فروکتوز) باشند. یا، ممکن است به بیماری سلیاک سرکش مبتلاء باشند.
بیماری سلیاک سرکش
در موارد نادر حتی در صورت پیروی بیمار از رژیم غذایی بدون گلوتن سفت و سخت، صدمات روده‌ای بیماری سلیاک ادامه یافته و به سوءجذب اساسی منجر می‌شود. این ترکیب زیر عنوان بیماری سلیاک سرکش شناخته می‌شود.
اگر بیمار علی‌رغم مراعات رژیم غذایی فاقد گلوتن به مدت شش ماه تا یک سال همچنان دچار نشانه‌ها و علایم باشد، پزشک تست‌های دیگری را توصیه کرده و به دنبال را‌ه‌هایی برای توضیح علایم بیماری خواهد بود. دکتر ممکن است درمان با استفاده از یک استروئید برای کاهش التهاب روده یا داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی را توصیه کند. تمامی بیماران دچار بیماری سلیاک باید برای پایش پاسخ بیماری آنها به درمان تحت نظر پزشک قرار داشته باشند.
تشخیص بیماری سلیاک
محققان تخمین می‌زنند که تنها 20 درصد مردم دچار بیماری سلیاک ممکن است تحت تشخیص پزشکی قرار گرفته باشند.
پزشکان برای کمک به تشخیص بیماری سلیاک می‌توانند از آزمایش‌های خون استفاده کنند.
• تست‌های سرولوژی برای جستجوی آنتی‌بادی‌ها در خون به کار می‌روند. بالا رفتن مقدار برخی پروتئین‌های آنتی‌بادی نشان دهنده وجود یک واکنش ایمنی نسبت به گلوتن است.
• تست ژنتیک برای آنتی‌ژن‌های لکوسیت انسانی را می‌توان برای از تشخیص خارج کردن بیماری سلیاک مورد استفاده قرار داد.
اگر نتایج تست‌های مزبور نشان دهنده وجود بیماری سلیاک باشد، پزشک ممکن است برای مشاهده وضعیت روده کوچک و گرفتن نمونه از بافت روده (بیوپسی) برای تجزیه و تحلیل وضعیت پرزهای روده از اندوسکپی استفاده کند.
درمان بیماری سلیاک
دنبال کردن یک رژیم غذایی فاقد گلوتن سفت و سخت تنها راه مدیریت بیماری سلیاک است. در کنار گندم، غذاهای حاوی گلوتن شامل موارد زیرند:
• جو
• بلغور
• دوروم (یک نوع گندم سفت)
• نشاسته
• آرد گندم سبوس‌دار
• مالت
• چاودار
• سمولینا
• اسپلت (یک نوع گندم)
• تریتیکیل
پزشک بیمار را به یک متخصص تغذیه که می‌تواند در برنامه‌ریزی یک رژیم غذایی فاقد گلوتن به بیمار کمک کند ارجاع می‌دهد.
وقتی فرد دچار بیماری سلیاک گلوتن را از رژیم غذایی خود حذف می‌کند التهاب روده کوچک در او به تدریج کاهش می‌یابد - اتفاقی که معمولاً در طول چند هفته رخ می‌دهد، اگرچه ممکن است احساس بهبود فقط در طول چند روز آغاز شود. التیام کامل و رشد مجدد پرزهای روده ممکن است به چند ماه تا سال‌ها وقت نیاز داشته باشد. التیام روده کوچک در کودکان سریع‌تر از بزرگسالان رخ می‌دهد.
اگر کسی به طور اتفاقی مواد حاوی گلوتن بخورد، ممکن است دچار درد شکم و اسهال شود. برخی از مردم پس از خوردن گلوتن دچار نشانه یا علامتی نمی‌شوند اما این بدان مفهوم نیست که خوردن گلوتن برای آنها بی‌ضرر است. حتی مقادیر ناچیز گلوتن در رژیم غذایی می‌تواند آسیب زننده باشد، چه سبب بروز نشانه و علامت بشود یا نشود.
گلوتن ممکن است به صورت نامحسوس در برخی غذاها، داروها و مواد غیر غذایی به شرح زیر وجود داشته باشد:
• نشاسته‌های اصلاح شده غذایی، نگهدارنده‌ها و ثبات دهنده‌های غذایی
• داروهای تجویزی و غیر نسخه‌ای
• مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی
• مکمل‌های تغذیه‌ای و گیاهان دارویی
• رژ لب
• خمیر دندان و دهانشویه
• پاکت نامه و چسب در پاکت
• وسایل و ابزار مربوط به کودکان
مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی
اگر کمبودهای تغذیه‌ای شخص شدید باشد دکتر ممکن است مصرف مکمل ویتامین و مواد معدنی مثل موارد زیر را توصیه کند.
• کلسیم
• فولات
• آهن
• ویتامین B-12
• ویتامین D
• ویتامین K
• زینک
ویتامین‌ها و مواد معدنی معمولاً به شکل قرص مصرف می‌شوند. اگر سیستم گوارش شخص برای جذب ویتامین با مشکل مواجه باشد، دکتر ممکن است مصرف اشکال تزریقی آنها را توصیه کند. نیاز است تا از فاقد گلوتن بودن ویتامین‌ها و مواد معدنی اطمینان حاصل شود.
مراقبت پیگیرانه
در صورت ابتلاء شخص به بیماری سلیاک نیاز است تا وی مورد بررسی پزشکی پیگیرانه قرار داشته باشد تا اطمینان حاصل شود که بدن وی به رژیم غذایی فاقد گلوتن جواب می‌دهد. پزشکان در عین حال باید از این موضوع مطمئن شوند که بیمار از حمایت مورد نیاز برای حفظ رژیم غذایی لازم برای زندگی برخوردار است. پزشکان از برخی تست‌ها برای پایش پاسخ بیمار استفاده می‌کنند. نتایج این تست‌ها که مقدمتاً برای کشف بیماری سلیاک طراحی شده‌اند معمولاً در صورت تبعیت شخص از رژِیم غذایی فاقد گلوتن به مدت شش تا دوازده ماه منفی خواهند شد. اگر نتایج تست‌های مزبور مثبت باقی بماند آنگاه پزشک در صدد یافتن علت برخواهد آمد، که در اکثر موارد علت وجود ناخواسته گلوتن در برخی اقلام غذایی بیمار است.
به هر جهت، این تست‌ها کامل نیستند و حتی در صورت منفی شدن نتایج، این امکان وجود دارد که شخص کماکان در معرض مقدار قابل توجهی گلوتن بوده و علایم و آسیب روده در وی ادامه یابد.
اگر علایم در شخص ادامه یافته یا برگشت کند، نیاز به انجام اندوسکپی پیگیری و بیوپسی برای اطمینان از برگشت روند التیام خواهد بود. این نیاز معمولاً در بزرگسالان بیشتر است، اگرچه ممکن است کودکان نیز به آن احتیاج داشته باشند. برخی پزشکان بیوپسی مجدد را اگر بیماری در دوره بزرگسالی شخص تشخیص داده شده باشد بر یک مبنای منظم توصیه می‌کنند زیرا اغلب التیام اغلب کاملاً بطئی و نامطمئن است.
در عین حال این بررسی مجدد ممکن است برای متخصص تغذیه نیز در راستای یاری به تکمیل یک برنامه غذایی فاقد گلوتن سالم و سرشار از مواد مغذی مفید باشد.
داروهای کنترل التهاب روده
اگر روده کوچک دچار آسیب شدید شده باشد، پزشک ممکن است برای کنترل التهاب داروهای استروئیدی تجویز کند.
درماتیت هرپیتیفورم
اگر کسی دچار این بیماری باشد که گاهی از اوقات همراه بیماری سلیاک ظاهر می‌شود، پزشک ممکن است یک داروی پوست به نام داپسون را در کنار رژیم غذایی بدون گلوتن تجویز کند.
بیماری سلیاک سرکش
در صورت ابتلاء به این بیماری ممکن است علایم در بیمار ادامه یابند یا ابتدا فروکش کرده و مجدداً عود کنند. در هر صورت روده کوچک التیام نمی‌یابد. وقتی چنین اتفاقی رخ دهد، آنگاه نیاز خواهد بود تا بیمار در یک مرکز تخصصی مورد بررسی قرار گیرد. بیماری سلیاک سرکش می‌تواند یک بیماری بسیار جدی باشد و در حال حاضر هیچ درمان اثبات شده‌ای برای آن وجود ندارد.
مردم دچار این بیماری باید زیر نظر متخصصان درمان شوند. این اختلال ممکن است به چند علت رخ دهد. دکترها معمولاً برای آن از استروئید درمانی استفاده می‌کنند که یا به صورت بودسوناید موضعی یا به شکل استروئیدهای سیستمیک مثل پردنیزون خواهد بود. گاهس از اوقات همان داروهای مورد استفاده برای درمان سایر اختلالات در این مورد نیز به کار می‌رود.
سبک زندگی و مداوای خانگی
اگر کسی مبتلاء به بیماری سلیاک تشخیص داده شود باید از مصرف هر گونه غذای حاوی گلوتن خودداری کند. مردم باید از پزشک خود بخواهند تا آنان را به یک متخصص تغذیه ارجاع دهد.
در اینجا مروری بر غذاهای حاوی گلوتن و فاقد آن که برای خوردن ایمن محسوب می‌شوند صورت خواهد گرفت.
همیشه از اقلام زیر اجتناب کنید
• جو
• بلغور
• دوروم
• آرد نرم
• آرد حاوی سبوس گندم
• مالت
• چاودار
• سمولینا
• اسپلت (یک نوع گندم)
• تریتیکیل
• گندم
برچسب مواد غذایی را بخوانید
غذاهای بسته‌بندی شده مجاز نیستند مگر اینکه دارای برچسب فاقد گلوتن بوده یا در ترکیبات آنها هیچ گونه ترکیب حاوی گلوتن وجود نداشته باشد. در کنار سریال‌ها، پاستاها و اقلام پخته شده مثل نان و کیک و کلوچه دیگر غذاهای بسته‌بندی شده حاوی گلوتن از جمله شامل موارد زیرند:
• آبجو
• انواع آب‌نبات
• شیره گوشت
• گوشت‌های فرآوری شده
• دسرها و سس‌های سالاد شامل سس سویا
• انواع سوپ
برخی گندم‌ها مثل جو ممکن است در طول فرآیند رشد و فرآوری با گندم مخلوط شوند. جو خالص برای اغلب بیماران دچار بیماری سلیاک مضر نیست. در ایالات متحد آمریکا پزشکان مصرف جو را توصیه نمی‌کنند مگر اینکه صراحتاً در برچسب محصول فاقد گلوتن بودن آن قید شده باشد. در خارج از این کشور قوانین متفاوتی در مورد برچسب محصولات دارای جو وجود دارد. گاهی از اوقات حتی مصرف جو خالص نیز برای مردم دچار بیماری سلیاک مشکل‌ساز است.
غذاهای مجاز
مصرف برخی اقلام اساسی شامل موارد زیر در رژیم غذایی فاقد گلوتن مجاز است:
• گوشت ماهی و ماکیان غیر پرورشی
• انواع میوه
• اغلب فرآورده‌های لبنی
• سیب زمینی
• سبزیجات
• شراب و لیکور تقطیر شده
غلات و نشاسته‌های مجاز در رژیم غذایی فاقد گلوتن شامل موارد زیرند:
• گل همیشه بهار
• اروروت (نوعی نشاسته)
• گندم سیاه
• ذرت
• آرد ذرت
• آردهای فاقد گلوتن (برنج، سویا، سیب زمینی، لوبیا)
• نان ذرت مکزیکی
• کوینوآ
• برنج
• تاپیوکا
خرنوب یک جانشین بالقوه برای گلوتن است اما برای بررسی اثرات آن بر روی مردم دچار بیماری سلیاک به تحقیق بیشتری نیاز است.
طب جایگزین
هیچ درمان اثبات شده‌ای برای کمک به بیماری سلیاک وجود ندارد. درمان‌های بر پایه آنزیم که مدعی هضم گلوتن هستند ممکن است در برخی فروشگاه‌ها در دسترس باشند، اما هیچ شواهد علمی در مورد اثربخشی آنها در درمان بیماری سلیاک وجود ندارد./
• مایو کلینیک
• ترجمه هامیک رادیان
نظرات (0)