یائسگی ناشی از جراحی: اثرات، خطرات، و دورنما

• راچل نل، دکتر دِبرا سولیوان
• ترجمۀ فرهنگ راد

یائسگی وقتی بروز می‎کند که یک زن به مدت 12 ماه از آخرین پریود خود دارای عادت ماهانه نبوده باشد. 
فرآیند یائسگی به طور طبیعی همراه پا به سن گذاشتن زنان اتفاق می‎افتد، زیرا تولید تخمک در تخمدان‎ها رو به کاهش می‎گذارد یا کاملاً متوقف می‌شود. یائسگی معمولاً در سال‎های 40 و 50 زندگی زنان بروز می‎کند. در هر حال، برخی از زنان ممکن است در سنین پایین‎تر دچار یائسگی شوند. این مورد در پیوند با زنانی که تخمدان آنها برداشته می‎شود قطعی است.
تخمدان‎ها هورمون‎هایی مانند استروژن و پروژسترون تولید می‎کنند که کنترل چرخۀ عادت ماهانه در زنان بر عهدۀ آنها است.
بدون وجود تخمدان این هورمون‎ها ترشح نمی‎شوند و در نتیجه زنان به سرعت وارد فرآیند یائسگی می‎گردند. این موضوع می‎تواند هم اثرات کوتاه مدت و هم آثار بلند مدت بر زنان داشته باشد و زنان باید هم از این موضوع آگاه و هم برای مواجهه با آن آماده باشند.

مطالب این مقاله:
• علل
• جراحی پیشگیرانه و یائسگی ناشی از جراحی
• عوارض جانبی همراه یائسگی ناشی از جراحی
• درمان‎ها
• دورنما

علل
یائسگی ناشی از جراحی که به نام برداشتن تخمدان‎ها یا "بای‎لترال اوفورکتومی" نیز شناخته می‎شود، یک عمل جراحی است که در آن تخمدان‎های زن برداشته می‎شود.
در اغلب موارد این عمل با کمترین میزان تهاجم همراه است، به این معنی که پزشک جراح در ناحیۀ پایین شکم شکاف کوچکی ایجاد کرده و تخمدان‌ها را برمی‎دارد.
برخی از اوقات، پزشک در کنار اوفورکتومی، جراحی‎های زنان دیگری نیز انجام می‎دهد، که شامل موارد زیر هستند:
• هیسترکتومی، که عمل برداشتن رحم یا زهدان است
• سالپینژکتومی که عمل برداشتن لوله‎های فالوپ است که در نزدیکی تخمدان‎ها قرار دارند.
• سالپینژو - اورفکتومی که در این عمل هم تخمدان‎ها و هم لوله‎های فالوپ زن برداشته می‎شود.

جراحی پیشگیرانه و یائسگی ناشی از جراحی
چندین دلیل برای اقدام دکتر به انجام جراحی اوفورکتومی که باعث القاء یائسگی می‎شود، وجود دارد:
• اندومتریوز
• تومورها یا کیست‎های غیر سرطانی تخمدان
• سرطان تخمدان
• چرخش تخمدان
در مورد برخی از زنان عمل اوفورکتومی برای پیشگیری از خطر ابتلاء به سرطان‎های تخمدان یا پستان انجام می‎شود. دکترها این عمل را برداشتن تخمدان پیشگیرانه یا اوفورکتومی پروفیلاکتیک می‎نامند.
زنانی که در تاریخچۀ خانوادگی خود دارای پیشینۀ سرطان‎های تخمدان و پستان هستند در معرض ریسک بالاتری برای ابتلاء به این نوع سرطان‎ها قرار دارند. برخی از زنان برای تعیین وجود یا عدم وجود جهش ژن‌های BRCA1 و BRCA2 در آنها مورد تست‎های ژنتیکی قرار می‎گیرند. این ژن‎ها پروتئین‎هایی تولید می‎کنند که باعث سرکوب رشد تومور سرطانی می‎شود.
به هر حال، اگر زنی داری جهش‌های ژنتیکی ارثی برای این ژن‎ها باشد، بیشتر در معرض خطر ابتلاء به سرطان‎هایی مثل سرطان تخمدان و سرطان پستان قرار دارد.
بر مبنای اعلام انستیتو ملی سرطان، جهش‎های مربوط به دو ژن مزبور مسؤول 15 درصد تمامی سرطان‎های تخمدان محسوب می‎شود. 20 تا 25 درصد سرطان‎های ارثی پستان نیز ناشی از جهش‎های این دو ژن قلمداد می‎گردد. زنان دارای این دو ژن بیشتر محتمل است که در سنین جوانی دچار سرطان شوند.
تخمدان‎ها هورمون‎هایی تولید می‎کنند که می‎توانند سبب سرعت گرفتن رشد سلول‎های سرطانی شوند، که به طور بالقوه خطر سرطان پستان را افزایش می‎دهد. برداشتن تخمدان می‎تواند میزان خطر ابتلاء به سرطان را در زنان کاهش دهد.
ژن BRCA1 و BRCA2 را می‎توان از طریق آزمایش خون یا بزاق تشخیص داد. اگر زنی دارای تاریخچۀ خانوادگی سرطان‎های تخمدان یا پستان باشد، برخی شرکت‎های بیمه در آمریکا هزینۀ انجام تست‎های ژنتیک و مشاوره برای تعیین میزان ریسک برای این زنان را پوشش می‎دهند.
نتیجۀ مثبت در تست‎ها به این معنی نیست که زن حتماً دچار سرطان پستان یا تخمدان خواهد شد، بلکه به این معنی است که وی در معرض ریسک بالاتری برای ابتلا به این سرطان‎ها قرار دارد. مشاور ژنتیک می‎تواند در مورد ریسک‎های خاص زن با وی صحبت کند.
برخی زنان ممکن است بر اثر بالا بودن میزان ریسک ابتلاء به سرطان در آنان گزینۀ اوفورکتومی را انتخاب کنند. در هر حال، زنان باید این جراحی را ضمن آگاهی کامل از عوارض جانبی بالقوۀ ناشی از تجربۀ یائسگی زودرس انجام دهند.

عوارض جانبی مرتبط به یائسگی ناشی از جراحی
هر نوع جراحی ریسک‎های خاص خود را به همراه دارد زیرا بیمار در فرآیند جراحی مورد بیهوشی یا بی‎حسی قرار می‎گیرد و پزشک با استفاده از ابزارهای خاص درون بدن بیمار مشغول به فعالیت می‎شود.
عوارض آنی ناشی از جراحی می‎تواند شامل عفونت، آسیب دیدن ارگان‎های نزدیک به ناحیۀ مورد جراحی، یا انسداد روده و... باشد.
یائسگی ناشی از جراحی ممکن است برخی اثرات جانبی درازمدت نیز داشته باشد که زنان باید آنها را مد نظر قرار دهند. بدون وجود تخمدان‎ها میزان تولید هورمون‎های استروژن و پروژسترون به شکل چشمگیری کاهش پیدا خواهد کرد. این وضعیت می‎تواند موجب شماری از عوارض جانبی شامل موارد زیر باشد:
• علایم یائسگی: این علایم شامل گرگرفتگی، خشکی واژن، اختلال خواب، و مشکلات حافظه است. در حالی که این علایم همیشه بلافاصله پس از جراحی بروز نمی‎کنند، زنانی که تحت جراحی اوفورکتومی قرار گرفته‎اند احتمال دارد که زودتر از زنانی که این عمل روی آنها انجام نشده است علایم مزبور را تجربه کنند.
• استئوپوروز: استروژن می‎تواند به تقویت استخوان‎ها کمک کند. وقتی مقدار استروژن کاهش پیدا کند، خطر ابتلاء به استئوپوروز در زن افزایش می‎یابد. ابتلاء به استئوپوروز به این معنی است که زن در ریسک بالاتری برای دچار شدن به شکستگی استخوان قرار دارد.
• خطر بیماری قلبی: استروژنِ کمتر با افزایش بیماری قلبی مرتبط است. این وضعیت می‎تواند به سکته مغزی، حمله قلبی، و آسیب زدن به عملکرد قلب منجر شود. اگر زنی پیش از انجام جراحی فاقد عادات مفید و مؤثری مثل ورزش کردن، عدم مصرف سیگار، و پیروی از رژیم غذایی مطلوب است، این موضوع اهمیت دارد که وی پس از انجام عمل به این عادت مفید رو بیاورد.

درمان‎ها
دکترها ممکن است در تلاش برای کاهش خطر اثرات جانبی همراه یائسگی ناشی از جراحی، هورمون درمانی را برای زنان تجویز کنند. هورمون درمانی با افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان مرتبط است.
به هر جهت، زنانی که برای پیشگیری از ابتلا به سرطان در سنین پایین 45 سالگی عمل اوفورکتومی انجام می‎دهند و هورمون درمانی نمی‎گیرند در ریسک بالاتری برای ابتلاء به مشکلات سلامت قرار دارند. این موارد شامل مرگ زودرس، سرطان، بیماری قلبی، و بیماری‎های مغز و اعصاب است.
در کنار هورمون درمانی، راه‎های بسیاری وجود دارد که زنان می‎توانند با استفاده از آنها در محیط خانه علایم ناشی از یائسگی ناشی از جراحی را کاهش دهند. این راه‎ها موارد زیر را شامل می‎شوند:
• اجتناب از کارهایی که باعث افزایش خطر گرگرفتگی می‎شود: این موارد عدم مصرف مشروب الکلی و کافئین، عدم مصرف غذاهای ادویه‎دار و چاشنی‎های تند، کاهش استرس، و به حداقل رساندن میزان قرار گرفتن در معرض هوای گرم را شامل می‎شود.
• به دست گرفت چیزهای خنک: به همراه داشتن پنکه‎هاب پرتابل و بطری آب یخ می‎تواند تا حدودی تسکین دهنده باشد. پوشش چند لایه نیز می‎تواند کمک کننده باشد، زیرا زنان می‎توانند در صورت بروز گرگرفتگی از لباس خود بکاهند.
• استفاده از لوبریکانت‎های بر پایۀ آب برای مقاربت جنسی: این لوبریکانت‎ها از ناراحتی ناشی از خشکی واژن کم می‎کنند.
• خنک و ساکت نگه داشتن اتاق خواب برای بهبود خواب: دیگر نکات مفید شامل اجتناب از خوردن غذای زیاد و سیگار کشیدن قبل از خواب است. رفتن به رختخواب سر ساعت معین در شب و بیدار شدن در زمان مشخصی در هر صبح نیز می‎تواند ریتم خواب خوب را تقویت کند.
• گام برداشتن در مسیر کاهش استرس: کاهش استرس می‎تواند قدم بزرگی در کاهش علایم یائسگی باشد. داشتن خواب کافی، ورزش، یادداشت نویسی، مدیتیشن، و یوگا نیز می‎توانند کمک کننده باشند.
برخی از زنان نیز ممکن است به گروه‎های حمایتی مخصوص زنان یائسه یا یائسگی ناشی از جراحی بپیوندند. مراوده با دوستان و خانواده و مراجعه به مشاور نیز می‎تواند نقش کمک کننده داشته باشد.

دورنما
زنان دارای جهش‎های BRCA می‎توانند از طریق اوفورکتومی خطر ابتلاء به سرطان‎های تخمدان و پستان را به شکل چشمگیری برای خود کاهش دهند. زنانی که دارای جهش‎های BRCA هستند و اوفورکتومی انجام می‎دهند خطر ابتلاء به سرطان پستان را در حدود 50 درصد برای خود کاهش می‎دهند و این کاهش ریسک در مورد سرطان تخمدان به میزان 80 تا 90 درصد است.
در هر حال این امکان وجود دارد که علی‎رغم همۀ این موارد، به دلایل نامرتبط به ژن‎های BRCA زنان دچار سرطان پستان یا تخمدان شوند.
یائسگی ناشی از جراحی می‎تواند یک عارضۀ جانبی ناراحت کننده و ناخوشایند همراه اوفورکتومی باشد. در هر حال، برخی داروها و مداواهای خانگی هستند که می‎توانند علایم را در حد امکان کاهش دهند. کاوش در مورد این راه‎ها به کمک پزشک می‎تواند زندگی سالم‎تری برای زنان به همراه داشته باشد.

Source:
medicalnewstoday.com
Surgical menopause: Effects, risks, and outlook
Written by Rachel Nall, RN, BSN, CCRN Reviewed by Debra Sullivan, PhD, MSN, CNE, COI
Last reviewed: Mon 29 May 2017