اهداء پلاسمای خون - عوارض جانبی و خطرات

• کِلر سیسونز، دکتر سوزان فالک
• ترجمه هامیک رادیان

اهداء پلاسما کاری نسبتاً ایمن است، اما در عین حال مردم ممکن است دچار برخی عوارض جانبی نیز بشوند. این موضوع حساسی است که فرد پیش از اهداء پلاسما عوارض جانبی این کار را بشناسد و از خطرات آن اجتناب کند.
پلاسما یک بخش مایع خون، و حاوی پروتئین‎های حیاتی و آنتی‎بادی‎هایی برای لخته شدن خون و حفظ ایمنی بدن است. پلاسما یک منبع مهم در مراقبت‌های پزشکی است و سازمان بهداشت جهانی (WHO) آن را یک داروی حیاتی تلقی می‎کند.
تزریق پلاسما وقتی فردی به آن نیاز دارد می‎تواند منجی زندگی باشد، و برای اهداء پلاسما تقاضا بالا است. در این مقاله فرآیند اهداء پلاسما توضیح داده می‎شود و به ریسک‎ها و عوارض جانبی این کار پرداخته خواهد شد و نکاتی در مورد اهداء ایمن پلاسما مطرح خواهد گردید.

مطالب این مقاله:
• عوارض جانبی محتمل
• خطرات اهداء پلاسما
• در طول اهداء پلاسما چه می‎گذرد
• پیشگیری و کاهش عوارض جانبی

عوارض جانبی محتمل
برخی از مردم به محض اهداء پلاسما دچار عوارض جانبی ناشی از آن می‎شوند. این اثرات ممکن است موقتی باشد، و فقط در طول اهداء پلاسما یا زمان اندکی پس از انجام آن بروز کند. این عوارض موارد زیر را شامل می‎شود:
• احساس غش و ضعف یا گیجی: برخی از مردم ممکن است به علت از دست دادن مایعات بدن و استرس وارد شده بر سیستم قلبی عروقی که خون را در بدن به گردش درمی‌آورد، دچار حالت سبکی سر شوند.
• کبودی و حساسیت: برخی موارد کبودی، ورم، تغییر رنگ یا درد ممکن است بر اثر ورود سوزن به داخل ورید بازو در فرد اهدا کنندۀ پلاسما بروز کند.
برخی واکنش‎ها نسبت به فرآیند اهداء پلاسما ممکن است با شیوع کمتر بروز یابند که شامل موارد زیر هستند:

واکنش سیترات
سیترات ماده‎ای است که در طول اهداء پلاسما به خون اضافه می‎شود تا از ایجاد لخته پیشگیری گردد. اگر فردی نسبت به این ماده واکنش نشان دهد ممکن است به احساس بی‎حسی در ناحیۀ انگشتان یا اطراف بینی و دهان یا حالت بی‎حسی دچار شود.
واکنش شدید به سیترات شامل لرزش، تند یا کند شدن ضربان قلب، پیچش عضلات یا تنگی نفس است. در صورت عدم درمان این وضعیت می‌تواند به بروز تشنج، شوک، یا ایست قلبی منجر گردد.

در این زمینه بیشتر بخوانیم:

واکنش‌های انتقال خون (واکنش‌های تزریق خون) - علل، علایم و عوارض

واکنش آلرژیک موضعی یا لوکالیزه
ضد عفونی کردن بازو پیش از فرو بردن سوزن ممکن است سبب بروز حالت سرخی یا تحریک پوست شود، اگر فرد نسبت به مادۀ ضد عفونی کننده مثل یُد دچار آلرژی باشد.

خطرات اهداء پلاسما
ریسک‌هایی با استفاده از سوزن برای کشیدن خون در هنگام انجام اهداء خون همراه است. این یکی از دلایل اهمیت استفاده از مراکز رسمی اهداء خون است که دارای کارکنان مجرب و استانداردهای بهداشتی مناسب هستند.
ریسک‎های همراه اهداء پلاسما شامل موارد زیر است:
• سوراخ شریانی: پلاسما از ورید، و یکی از رگ‎های خونی کوچـــــک‎تر بدن گرفته می‎شود. سرعت جریان خون در شریان‎ها سریع‎تر است. اگر شریانی در بدن سوراخ شود فرد ممکن است دچار درد و کبودی در سطح وسیع‎تر شود.
• تحریک و صدمه دیدگی عصب: وقتی سوزن داخل ورید می‎شود یا از آن خارج می‎‎گردد ممکن است ضربه‎ای به عصب وارد کند، که نتیجۀ آن احساس درد نیش‌دار و تیز است.
• عفونت یا التهاب موضعی: این مورد می‎تواند بر اثر ورود میکرب به بدن از نقطۀ سوراخ شده توسط سوزن بروز کند. نشانه‎ها و علایم عفونت می‎تواند شامل درد، ورم، یا احساس گرما در اطراف ناحیۀ آسیب دیده باشد.
تحقیقات محدودی در زمینۀ اثرات جانبی درازمدت اهداء پلاسما انجام شده است. سیترات افزوده شده به خون در طول اهداء به کلسیم متصل می‎شود. انجمن درمان پروتئین پلاسما تحقیقی را منتشر کرده است که به بررسی نگرانی‎های مرتبط به اهداء پلاسما بر چگالی (تراکم) استخوان می‎پردازد.
خطر صدمه دیدن وریدها در صورت استفادۀ درست از سوزن و بهداشت محیطی مناسب اندک است.
در عین حال احتمال ناچیزی برای بروز برخی عوارض جانبی برای شخص گیرندۀ انتقال پلاسما وجود دارد. این عوارض جانبی شامل افزایش درجه حرارت بدن، خارش یا راش، و در موارد شدید، بروز آنافیلاکسی است.
عوارض جانبی کمتر شایع اما بالقوه شدیدتر برای گیرنده بروز جراحات ریه یا استرس وارد شده بر سیستم قلبی عروقی است.
مطالعه‎ای در مورد خطرات انتقال پلاسما که در نشریۀ "ترانسفیوژن" منتشر شد می‎گوید که اغلب عوارض جانبی ایجاد شده کشنده نبوده و به طور کامل در مراکز بهداشتی درمان شده‎اند.

در طول اهداء پلاسما چه می‎گذرد
اهداء پلاسما بیش از اهداء خون طول می‎کشد، و به طور معمول به 10 تا 20 دقیقه زمان نیاز دارد. اهداء پلاسما ممکن است 1 تا 2 دو ساعت وقت ببرد، و اگر بار اولی باشد که شخص اقدام به اهداء می‎کند باید وقت بیشتری را برای انجام تشریفات اداری مثل ثبت نام و پر کردن فرم در نظر بگیرد.
از اهداء کننده در مورد وضعیت سلامت و تاریخچۀ پزشکی وی سؤال می‎شود، و معاینه‎ای پایه‎ای برای بررسی فشار خون، دما، و سلامت عمومی وی انجام می‎شود.
بازوی فرد اهدا کننده باید پیش از استفاده از سوزن استریل برای گرفتن پلاسما تمیز شود. اهدا کنندگان می‎توانند در هنگام جمع‎آوری پلاسما روی صندلی یا تخت بنشینند یا دراز بکشد.
اقدام استانداردی که در آن پلاسما جمع‎آوری و از دیگر اجزاء خون جدا می‎شود پلاسمافریز نام دارد. در طول این فرآیند، کل خون از ورید گرفته می‎شود، پلاسما جمع و جدا می‎گردد، و سپس باقی ماندۀ خون به بدن فرد اهدا کننده برگردانده می‎شود.
این اقدام و وسایل مورد استفاده برای انجام آن توسط FDA تحریم شده‌اند.
وقتی فرآیند اهداء پلاسما تمام می‎شود ممکن است از بانداژ استفاده گردد. اهدا کننده باید یک میان وعدۀ غذایی، نوشیدنی و جایی برای ریکاوری به مدت 10 تا 15 دقیقه داشته باشد.
بزرگسالان سالم به سرعت پلاسمای از دست رفته را جبران می‌کنند، بنابراین سطح پلاسما در طول چند روز پس از اهداء باید به سطح نرمال خود برگردد.

پیشگیری و کاهش عوارض جانبی
آماده‌سازی بدن برای انجام اهداء پلاسما و مراقبت از بدن پس از انجام آن مهم است. دنبال کردن مراحل سادۀ زیر می‎تواند ریسک یا هر گونه احتمال بروز عوارض جانبی را کاهش دهد:
• سیراب کردن بدن: از آنجا که تقریباً 92 درصد پلاسما از آب تشکیل شده است، اهدا کنندۀ پلاسما در فرآیند اهداء مقداری مایع بدن خود را از دست می‎دهد. برای آماده شدن جهت اهداء پلاسما مردم باید مقداری مایعات غیر الکلی در روز اهداء پلاسما بنوشند.
• چیزی بخورید: مردم نباید با معدۀ خالی به اهداء پلاسما اقدام کنند. خوردن یک میان وعدۀ غذایی کوچک پیش از اهدا پلاسما از جمله به این معنی است که احتمال بروز گیجی یا سبکی سر در آنها کاهش خواهد یافت.
• واکنش سیترات: اگر فردی در طول اهداء پلاسما دچار فقدان حس یا هر واکنش دیگری شود، باید به فرد متخصص مراقب فرآیند اهداء پلاسما موضوع را اطلاع دهد. آنها باید بتوانند برای فراهم کردن امکان تنظیم سطح سیترات توسط بدن در فرآیند اهداء وقفه ایجاد کنند.
• سیراب کردن مجدد: مراکز اهداء باید جایی برای نشستن اهدا کننده داشته باشند تا وی چیزی بخورد و بنوشد که این به ریکاوری فوری بدن پس از اهداء پلاسما کمک می‎کند. موضوع جایگزین کردن مایعات از دست رفته بر اثر اهداء پلاسما موضوع مهمی محسوب می‎شود.
• سخت نگیرید: اهدا کنندۀ پلاسما پس از انجام اهداء دچار کم‎آبی بدن می‎شود، و بدن برای جایگزین کردن مایعات اهدا شده کار می‎کند. فرد اهدا کننده باید در طول یکی دو روز پس از انجام اهداء پلاسما از فشار آوردن بر بدن و انجام کارهای سخت پرهیز کند.
• به طور مکرر پلاسما اهداء نکنید: مردم باید در فاصلۀ میان اهداهای پلاسما فرصت لازم را برای بهبود به بدن خود بدهند. از آنجا که اثرات جانبی درازمدت اهداء پلاسما شناخته شده نیست، بهترین کار آن است که بین دو مورد اهداء پلاسما حداقل 28 روز فاصله باشد.
این موضوع اهمیت دارد که اهداء پلاسما در مراکز مجهز و شناخته شده انجام شود.
انتقال پلاسما می‎تواند منــجی حیات باشد. پلاسما اغلب برای درمان مشکلات پزشکی مثل صدمات ناشی از تروما یا سرطان حیاتی است، بنابراین اهداء پلاسما می‎تواند زندگی‎ها را تغییر دهد.

Source:
Donating plasma: What are the side effects and risks?
Last reviewed Tue 29 August 2017
By Claire Sissons
Reviewed by Suzanne Falck, MD, FACP