مونو یا مونونوکلئوز: نشانه‌ها و علایم اولیه کدامند؟

• جنیفر بری، دکتر نانسی کوآی
• ترجمة هامیک رادیان

مونونوکلئوز که معمولاً "مونو" نامیده می‌شود نوعی بیماری است که توسط ویروس اپشتین – بار / Epstein-Barr ایجاد می‌شود.
مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) می‌گوید 90 درصد مردم جهان در برهه‌ای از زندگی خود توسط ویروس اپشتین – بار آلوده می‌شوند اما بسیاری از آنها در هنگام بیماری نشانگان آشکاری ندارند.
دیگران، مشخصاً افراد پیر، ممکن است اصلاً نشانگان متعارف مونو را نداشته باشند. این موضوع تشخیص مونو را در برخی گروه‌های سنی دشوار می‌سازد.

نشانگان مونو در گروه‌های مختلف سنی
نشانگان مونو در گروه‌های سنی مختلف بسیار متفاوت است. نوبالغان و نوجوانان متعارف‌ترین نشانگان این بیماری را دارند.
پس از اولین ابتلا به مونو به مدت 4 تا 8 هفته هیچ نشانگانی وجود ندارد. این دورة بیماری به عنوان دورة نهفتگی شناخته می‌شود. ویروس درون بدن است اما هنوز فرد بر اثر وجود آن احساس ناخوشی ندارد. در هر حال احتمال سرایت بیماری از یک فرد به فرد دیگر در این دورة نهفتگی ویروس وجود دارد.
پس از پایان دورة نهفتگی نشانگان بیماری ممکن است به سرعت ظاهر شود. بیماری ممکن است چند روزی شدید باشد و به تدریج با طی دورة خود خفیف شود. انواع نشانگان بیماری در میان گروه‌های سنی مختلف بسیار متفاوت است.

نوجوانان و جوانان
• خستگی بیش از حد
• تب بالا
• سردرد
• درد جسمانی
• سرخی، گلو درد
• تورم غدد در ناحیة گردن یا زیربغل
• بزرگ شدن طحال
• راش صورتی رنگ سرخک مانند
نشانگان بیماری ممکن است 1 تا 2 هفته طول بکشد اما برخی از مردم ممکن است به مدت طولانی‌تری بیماری را داشته باشند. تب، گلودرد و دیگر نشانگان معمول بیماری ممکن است برای چندین روز ادامه داشته باشد و سپس به تدریج حال بیمار بهبود یابد.
خستگی به این گرایش دارد که طولانی‌ترین نشانگان بیماری باشد. خستگی ممکن است هفته‌ها یا حتی ماه‌ها پس از رفع دیگر نشانگان بیماری ادامه داشته باشد.
محققان با اطمینان کامل نمی‌توانند بگویند که چرا نشانگان بیماری در نوجوانان و جوانان شدیدتر است. یک مطالعه در «ایمنولوژی بالینی و تفسیری» می‌گوید که افراد در این گروه سنی در خلال بوسیدن همدیگر بیش از دیگر گروه‌های سنی در معرض ویروس قرار می‌گیرند. این قرارگیری بیشتر در معرض بزاق دهان فرد دیگر می‌تواند فرد را بیشتر بیمار کند.

بچه‌های کوچک
مطالعة مورد اشاره عنوان می‌کند که بچه‌های کوچک ممکن است ویروس را از والدین خود بگیرند. محققان بر این باورند که والدین ممکن است در دورة غیر فعال بودن ویروس آن را به صورت تصادفی به بچه‌ها منتقل کنند. مقدار ویروس گسترش یافته از والدین پس از گذشت دورة عفونت ممکن است کمتر باشد، به هر حال، انتقال ویروس کمتر باعث بروز نشانگان کمتر در بچه می‌شود.
در صورتی که بچه دچار نشانگان خفیف مونو باشد والدین ممکن است فکر کنند که بچة آنها دچار سرماخوردگی یا آنفولانزا است. این مورد ممکن است اگر گلودرد و تب نشانگان اصلی بیماری باشد.

سالمندان
مطالعه‌ای در «سن و سالخوردگی» عنوان می‌کند که مونو در بزرگسالان بالای 40 سال بسیار کمتر شایع است. بزرگسالان ممکن است شناخته‌شده‌ترین نشانگان بیماری یعنی سرخی گلو و غدد گردنی را نشان ندهند.
در عوض بنا به نظر مقاله‌ای در «پزشکان خانوادة آمریکایی» سالمندان ممکن است به احتمال بیشتری دچار مشکلات کبدی شوند. تب همراه التهاب کبد ممکن است مونو را در این گروه سنی بیشتر آزار دهد. درد عضلانی نیز در این گروه سنی بیشتر شایع است.

عوارض احتمالی مونو
مشکلات شدید ناشی از مونو بسیار نادرند.
پارگی طحال ممکن است در 0.5 درصد بیماران بروز کند و بالقوه کشنده است. خوشبخانه این مورد بسیار نادر است. نشانگان پارگی طحال عبارتند از:
• درد در قسمت بالای سمت چپ شکم
• درد در ناحیة شانة چپ که با فروبردن نفس بدتر می‌شود
• درد در ناحیة سمت چپ قفسة سینه
• افت ناگهانی فشار خون، که ممکن است به غش، گیجی، سرگیجه یا رنگ پریدگی منجر شود.
وارد شدن ضربه به شکم در ناحیة نزدیک به طحال ممکن است سبب تورم یا پارگی طحال شود. به همین دلیل ورزشکاران باید در صورت ابتلا به مونو به مدت 3 تا 4 هفته از مبارزات ورزشی خودداری کنند.
مونو همچنین می‌تواند سبب مشکلات کبدی شود. افراد همچنین ممکن است یرقان بگیرند. در بیشتر موارد التهاب کبدی همپای رهایی بدن از عفونت خودبه خود بهبود می‌یابد.
در موارد نادر مونو همچنین می‌تواند سبب موارد زیر شود:
• مشکلات خونی مانند آنمی یا کاهش شمار گلبول‌ها
• التهاب عضلة قلب
• التهاب مغز و غشا نخاع که به نام مننژیت شناخته می‌شود.
• آنسفالیت – التهاب مغز
• سندرم گیلیان - باره
• مشکلات تنفسی مرتبط به ورم لوزه‌ها
بیشتر افراد هرگز دچار این مشکلات نمی‌شوند. افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف ممکن است به احتمال بیشتر در معرض ابتلا به این عوارض باشند. این گروه شامل افراد دچار HIV یا ایدز، آنهایی که تحت درمان‌های خاص سرطان هستند، و افرادی که پیوند اندام انجام داده‌اند.

مردم چطور دچار مونو می‌شوند؟
ویروس مسبب مونو بیشتر اوقات از طریق بزاق دهان گسترش می‌یابد و به همین دلیل مونو را "بیماری بوسه" می‌نامند.
در هر حال مونو از راه‌های دیگر نیز قابل گسترش است. نوشابه‌های مشترک، مسواک و هر چیزی که با دهان و بزاق فرد تماس داشته باشد می‌تواند مونو را از فردی به فرد دیگر منتقل کند. مونو همچنین می‌تواند از طریق تماس جنسی، انتقال خون و پیوند اندام انتقال پیدا کند.
بنا به نظر CDC بسیاری از افراد در دورة کودکی دچار مونو می‌شوند. در برخی موارد، ممکن است آنها متوجه ابتلاء خود به این بیماری نشوند. بچه‌ها اغلب اوقات نشانگان متعارف بیماری را نشان نمی‌دهند یا فقط نشانگان خفیف آن را دارند که با نشانه‌های سرماخوردگی معمولی یا آنفولانزا اشتباه گرفته می‌شود.
وقتی فردی دچار مونو می‌شود ویروس برای همیشة عمرش در بدن او باقی می‌ماند. ویروس ممکن است بعداً در دورة دیگری از زندگی فرد مجدداً فعال شود. این وضعیت باعث ایجاد بیماری در فرد نمی‌شود، اما شخص می‌تواند از طریق بزاق دهان بیماری را به دیگران منتقل کند – حتی اگر آنها سال‌ها پیش مونو گرفته باشند. بنابراین فرد ممکن است مونو را از فرد دیگری بگیرد که خود او اصلاً مریض به نظر نمی‌رسد.

تشخیص مونو
پزشکان می‌توانند مونو را با یک تست فیزیکی تشخیص دهند، مخصوصاً در مورد افراد جوان که نشانگان شایع بیماری را دارند.
از آنجا که کودکان و سالمندان معمولاً نشانگان آشکار کمتری دارند، تست فیزیکی به تنهایی ممکن است کافی نباشد. در این موارد تست‌های اضافی مورد نیاز است. آزمایش‌های خون می‌تواند معین کند که فرد در دورة اخیر یا در گذشته این عفونت را داشته است یا خیر.

درمان مونو و پیشگیری از آن
از آنجا که مونو ویروس است آنتی‌بیوتیک‌ها در مورد آن کارآیی ندارند. واکسنی برای مونو وجود ندارد با وجودی که کارشناسان در این مورد در حال کار هستند. هیچ راه شناخته شده‌ای برای مداوای مونو وجود ندارد، بنابراین پزشکان ادارة نشانگان بیماری را تا هنگام بهبود حال بیمار توصیه می‌کنند. این ادارة نشانگان شامل موارد زیر است:
• مصرف مسکن‌های درد و کاهش دهنده‌های تب نظیر استامینوفن و ایبوپروفن
• قرقرة آب نمک برای گلو درد
• استراحت زیاد
• خودداری از ورزش تا هنگام رفع نشانه‌های بیماری
هیچ راه تأیید شده‌ای برای پیشگیری از مونو وجود ندارد اما برخی موارد ممکن است در اجتناب از ابتلا بدان مفید باشند:
• شستشوی دست‌ها پس از حمام و پیش از غذا خوردن
• سرفه یا عطسه کردن داخل آستین یا پارچه و شستن دست‌ها پس از مبادرت به این عمل
• خودداری از تماس با افراد دچار مونو یا کسانی که نشانگان مونو را دارند، تا هنگام بهبود حال آنها
• خودداری از رفتن به محل کار یا تحصیل برای افرادی که نشانگان مونو را در خود دارند
• عدم شراکت در اشیائی که در تماس با دهان قرار می‌گیرند

چه وقت باید به دکتر مراجعه کرد
بسیاری از بیماری‌ها سبب تب و گلودرد می‌شوند، مشخصاً سرماخوردگی‌ها، آنفولانزا و ویروس‌های شایع.
از آنجا که مونو به سادگی با دیگر بیماری‌ها اشتباه گرفته می‌شود، هر نشانگان ناشناخته یا آزار دهنده ممکن است ضامن توجیه مراجعه به پزشک برای پیشگیری از دیگر مشکلات باشد.
«آکادمی آمریکایی کودکان» به والدین توصیه می‌کند که در موارد زیر کودک را به دکتر ارجاع دهند:
• اگر کودک بیش از حد داد و بیداد می‌کند یا کسل است
• اگر کودک سردرد و گلو درد شدید دارد
• اگر کودک بدون دلیل آشکار دچار راش می‌شود
• اگر کودک ناگهان دچار حالت ناخوشی شده است
• اگر دمای بدن کودک در سنین زیر سه ماهگی 38 درجه سلسیوس یا بیشتر باشد
• اگر دمای بدن کودک در هر سنی بالاتر از 38 درجة سلسیوس باشد
افراد دارای نشانگان پارگی طحال باید به صورت اورژانس به پزشک مراجعه کنند./

در همین زمینه مطالعۀ لینک زیر در وبسایت مهرین - اخبار سلامت پیشنهاد می‎شود:
تب گلاندولر یا مونونوکلئوز عفونی