• مارکوس مک‌گیل، دکتر ویلیام موریسون
• ترجمه هامیک رادیان
غانغرایا وقتی بروز می‌کند که فقدان خون غنی از اکسیژن سبب مرگ بافت در بخش‌هایی از بدن، و اغلب در دست یا پا، می‌شود.
غانغرایا اختلالی جدی است که میتواند به قطع عضو یا مرگ ختم شود. این وضعیت نیاز به درمان فوری دارد تا مرگ بافت به بیشترین سرعت ممکن متوقف گردد.
دیابت با غانغرایا مرتبط است. نوروپاتی دیابتی یا مرگ عصب میتواند به این معنی باشد که فرد دچار آسیب دیدگی یا جراحتی می‌شود بیآنکه متوجه ابتلا خود به آن باشد.
دیابت همچنین بر رگهای خونی کوچک آسیب میزند و قابلیت آنها را در تعذیۀ اندامهای دور از قلب کاهش میدهد. دیگر ریسک فاکتورها در مورد غانغرایا شامل سیگار و اختلالاتی مثل بیماری رینو است.
[مطالب این مقاله:]
غانغرایا* چیست؟
• علل غانغرایا
• علایم غانغرایا
• تشخیص غانغرایا
• درمان غانغرایا
• پیشگیری از غانغرایا
غانغرایا چیست؟
دو نوع اصلی غانغرایا زیر عناوین خشک و تر شناخته شده است.
انواع دیگر مثل غانغرایای فورنیه و غانغرایای داخلی کمتر شایع هستند.
غانغرایای خشک
غانغرایای خشک گاهی از اوقات مومیایی شدن (مومیفیکاسیون) نامیده می‌شود. این نوع غانغرایا در مقایسه با نوع تر شروع کندتری دارد، و اغلب اوقات با بیماری‌های مزمن شامل دیابت مرتبط است.
در این بیماری پـوست خشک می‌شود، چروک میخورد و معمولاً تیره رنگ می‌شود، که این تغییر رنگ طیفی از قهوهای تا بنفش - آبی را شامل می‌شود و در لمس خنک یا سرد احساس میگردد.
بیماری‌های عروق خونی مثل اترواسکلروزیس اغلب باعث ایجاد غانغرایای خشک می‌شوند.
غانغرایای تر
در غانغرایای تر یا مرطوب پوست متورم می‌شود و تاولهایی بر روی آن ایجاد میگردد که امکان پاره شدن آنها وجود دارد. ممکن است چرک ایجاد شود.
غانغرایای تر به طور معمول با عفونت بافت مرده مرتبط است. غانغرایای تر ممکن است به دنبال سوختگی یا سرمازدگی شدید بروز کند.
این نوع غانغرایا ممکن است در مردم دچار دیابت که دچار جراحتی هستند که از آن بیخبرند یا بر اثر نوروپاتی دیابتی دچار آن شدهاند بروز نماید.
غانغرایای تر نیاز به درمان فوری دارد زیرا به سرعت گسترش پیدا می‌کند و میتواند کشنده باشد.
غانغرایای گاز، که به نام میونکروز کلوستریدیال نیز شناخته می‌شود، مشخصاً نوع شدیدی از غانغرایای تر است.
این اختلال با زخمهای فاقد نظافت مناسب مرتبط است. اختلال مورد بحث گاهی از اوقات بر اثر انجام یک عمل جراحی که در آن جریان تحویل خون صدمه میبیند، ایجاد میگردد.
اشکال خشک بر اثر فقدان پیشروندۀ جریان خون در بافتها ایجاد می‌شود. اشکال خشک غانغرایا در صورت ایجاد یک عفونت باکتریایی ممکن است به اشکال تر تبدیل شود.
علل
تمامی اشکال غانغرایا در نتیجۀ فقدان خونرسانی کافی به برخی نواحی بدن رخ میدهند. این وضعیت بافت را از اکسیژن و مواد مغذی محروم کرده سبب مرگ بافت می‌شود.
اشکال خشک در عین حال ممکن است بر اثر موارد زیر ایجاد شوند:
• مشکلات عروقی: اغلب موارد به علت ضعف سلامت شریانها و وریدها در ناحیۀ دست و پا رخ میدهد. این وضعیت معمولاً به مرور زمان به علت اختلالاتی مثل دیابت، بیماری شریان محیطی، و فشار خون بالا ایجاد می‌شود.
• سوختگی‌ها و سرمای شدید: گرما، عاملهای شیمیایی، و سرمای بیش از حد شامل سرمازدگی، همگی میتوانند به غانغرایا منجر شوند. امکان بروز غانغرایای تر در ادامۀ این روند وجود دارد.
• بیماری رینو: بیماری مزبور اختلال گردش خون در انتهای انگشتان دست و پا مخصوصاً در هوای سرد است. بیماری رینو در برخی موارد غانغرایا مطرح است.
• دیابت: عدم تعادل سطح قند خون میتواند به رگهای خونی و عصبها آسیب زده و جریان اکسیژن به اندام‌ها را کاهش دهد.
اشکال تر غانغرایا ممکن است بر اثر موارد زیر ایجاد شود:
• جراحت: زخمهای عمیق، خرد کننده یا نفوذ یابنده که در برخی موارد به عفونت باکتریایی مجال بروز میدهند میتوانند به غانغرایا منجر شوند. مثال‌هایی در این مورد شامل مناطق جنگی، و تصادفات راه‌آهن، ماشین آلات و تصادمات خیابانی است، در صورتی که بافتهای مجروح و کبود شده عفونی شوند.
• غانغرایای خشک: اگر ناحیۀ آسیب دیده دچار عفونت باکتریایی شود.
• آمبولی: انسداد ناگهانی یک شریان میتواند به غانغرایای خشک منجر شود اما در عین حال ریسک عفونت و بنابراین غانغرایای تر را افزایش میدهد.
• نقص ایمنی: اگر سیستم ایمنی، برای مثال بر اثر HIV، دیابت، مصرف درازمدت مشروب الکلی یا سوء مصرف مواد مخدر، انجام شیمی درمانی یا اشعه درمانی، دچار ضعف باشد، عفونتهای کوچک به سرعت گسترش پیدا میکنند و میتوانند غانغرایی شوند.
ریسک فاکتورهای غانغرایا شامل موارد زیر است:
• سیگار
• چاقی، دیابت، فشار خون بالا، و دیگر علل منجر به بیماری عروقی
• مصرف زیاد مشروب الکلی، که میتواند به آسیب دیدگی عصب منجر شود
• اختلال عملکرد ایمنی برای مثل بر اثر عفونت HIV، شیمی درمانی، و درمان با اشعه
• مصرف داخل وریدی مواد مخدر
در موارد نادر غانغرایا با مصرف داروهای ضد انعقادی مثل وارفارین مرتبط است.
علایم غانغرایا
ویژگی‌های اصلی غانغرایای تر شامل موارد زیر است:
• از دست رفتن رنگ ناحیۀ آسیب دیده: ناحیۀ مورد اشاره تغییر رنگ میدهد و در نهایت خشک و سیاه می‌شود. رنگ مورد بحث در غانغرایای خشک از قرمز به سیاه میگراید و در غانغرایای تر ناحیه ورم کرده و بوی زنندهای از آن به مشام میرسد. به طور مشخص غانغرایای گاز چرکی قهوهای رنگ و بدبو ایجاد می‌کند.
• براق شدن پوست و ریزش پوست با لایهای که آشکارا بین پوست آسیب دیده و پوست سالم تشکیل می‌شود.
• دردی که در ادامه با کاهش حس و ناتوانی در حرکت دادن بخش آسیب دیده دنبال می‌شود.
قسمت مزبور در لمس سرد احساس می‌شود و ممکن است در شریانهای ناحیه نبضی احساس نشود.
غانغرایای داخلی
غانغرایای ارگانهای داخلی بدن اندکی متفاوت از غانغرایای خارجی است اما این مورد نیز شامل مرگ بافت است.
ممکن است هیچیک از نشانه‌های بیرونی در غانغرایای داخلی مشاهده نشود اما موارد زیر ممکن است در نتیجۀ شوک سپتیک و دیگر عوارض ایجاد شود:
• تب و لرز
• گیجی
• تهوع، استفراغ و اسهال
• افت فشار خون منجر به سبکی سر و غش
• تنگی نفس و افزایش ضربان قلب
غانغرایای گاز
غانغرایای گاز میتواند تمامی علایم بالا را در کنار برخی علایم دیگر ایجاد کند. ناحیۀ آسیب دیدۀ پوست به سرعت گسترش پیدا می‌کند و برخی از این تغییرات فقط در طول چند دقیقه قابل رویتند.
در غانغرایای گاز پوست ممکن است:
• دچار تورم بسیار دردناکی شود
• ابتدا رنگ پریده بوده اما پیش از اینکه در انتها به رنگ سبز تیره درآید به قرمز و رنگ برنزی تغییر یابد
• تاولهایی با مایع به رنگ قهوهای و قرمز روی پوست ظاهر شود
• وقتی بافت آسیب دیده تخلیه شده یا نشت می‌کند مایع خونی یا قهوهای و قرمز بدبویی ایجاد شود که به نام ترشح سروسانگینئوس شناخته می‌شود
• ممکن است بر اثر حرکت گاز در زیر پوست حس شکستن یا پودر شدن در معاینه ایجاد شود.
این وضعیت به نام آمفیزم سابکوتانئوس شناخته می‌شود. گاز توسط باکتری عفونی ایجاد می‌شود و بسیار سمی است و سبب می‌شود تا نکروز بافت به سرعت گسترش پیدا کند.
غانغرایای گاز اختلالی جدی بوده و میتواند به صورت بسیار سریع کشنده باشد.
تشخیص غانغرایا
دکتر معاینۀ فیزیکی انجام داده و شرح حال پزشکی بیمار را میگیرد، تا در مورد علایم و مجاورت بالقوه با عفونت یا تروما اطلاعاتی کسب کند.
پزشک در ادامه در جستجوی نشانه‌های شوک خواهد بود.
اگر ظن به غانغرایا وجود داشته باشد، تستهای تشخیصی دیگری برای تعیین نوع و گسترۀ نکروز، و کشف غانغرایای گاز یا از تشخیص خارج کردن آن انجام خواهد شد.
تستهای مورد استفاده شامل موارد زیر است:
• یک تصویربرداری اشعه X برای آشکار کردن حبابهای احتمالی گاز در بافت عضله
• اسکن‌های MRI و CT برای تعیین میزان درگیر بودن عضله
تستهای خون، بافت، و ترشحات ممکن است برای شناسایی احتمال وجود هر گونه عفونت باکتریایی انجام شود.
ممکن است برای بررسی میزان گسترش نکروز و گرفتن نمونۀ بافت عمل جراحی صورت گیرد.
در عین حال این احتمال وجود دارد که خارج کردن بافت مرده با عمل جراحی بخشی از درمان باشد.
درمان غانغرایا
درمان غانغرایا بستگی به نوع، محدوده و میزان گسترش بیماری بافت دارد.
هر فردی که مظنون به داشتن علایم غانغرایا باشد باید بدون دفع وقت تحت مراقبت پزشکی قرار گیرد تا ریسک بروز عوارض جدی و مرگ در مورد وی کاهش پیدا کند.
در صورت عدم درمان شدیدترین شکل غانغرایا یعنی غانغرایای گاز کشنده است.
درمان ممکن است شامل مقیاسهای اورژانسی فهرست زیر باشد:
• آنتیبیوتیکهای داخل وریدی
• برداشتن بافت مرده از طریق جراحی که شامل قطع عضو برای متوقف کردن گسترش غانغرایا می‌شود
ممکن است به جراحی ترمیمی شامل پیوند و دیگر تکنیکها نیاز باشد.
درمان اکسیژن هیپربار (اکسیژن پرفشار)
درمان با اکسیژن هیپربار (HOBT) در حمایت از جراحی و درمان با آنتی‌بیوتیک‌ها نویدبخش نشان داده است.
یک اتاقک هیپرباریک اکسیژن پرفشار از طریق تحریک شکلگیری عروق خونی تازه باعث بهبود جریان اکسیژن در ناحیۀ زخمها شده و سبب انحلال بیشتر اکسیژن در پلاسما می‌شود.
مکانیسم دقیق عملکرد HOBT مشخص نیست.
درمان با قرار دادن بیمار در یک محفظۀ فشار انجام می‌شود و شامل تنفس اکسیژن خالص به میزان 2.5 برابر فشار هوای نرمال در یک فاصلۀ زمانی 30 تا 130 دقیقهای است.
این درمان به 20 جلسه یا بیشتر نیاز دارد.
عوارض جانبی درمان مزبور شامل ترومای مرتبط به فشار در ناحیۀ گوش یا بینی و نزدیکبینی موقت است.
حضور متخصص کارآزموده برای پیشگیری از ناخوشی کاهش فشار و تشنجهای غیر مهلک ناشی از سمیت اکسیژن ضروری است.
پیشگیری از غانغرایا
موازینی برای کمک به مردم مستعد غانغرایا برای کاهش ریسک‌های مرتبط به آنها وجود دارد:
• بررسی روزمره برای بریدگیها، زخمها، التهابها، ورم، پارگیهای پوستی یا وجود ترشح در پاها
• بررسی سالانۀ سلامت پا توسط پزشک متخصص
• پیشگیری از عفونت از طریق شستشوی زخمها با صابون ملایم و آب گرم، اطمینان از تمیز بودن لای انگشتها و خشک و تمیز نگه داشتن آنها
• بررسی نشانه‌های احتمالی سرمازدگی در صورت قرار داشتن طولانی مدت در معرض سرما
• اجتناب از راه رفتن با پای برهنه در محیط خارج از خانه و خودداری پوشیدن کفش بدون جوراب
• اطمینان از مناسب بود کفش
• مراجعۀ فوری به پزشک در صورت رنگ پریده، سفت، سرد، و بیحس شدن پوست یا در صورتی که هر گونه تغییر رنگ در پوست ایجاد شده باشد
• بررسی جراحات و آسیب دیدگیها در صورتی که عوارضی ناشی از آسیب به عصب در دیابت به ویژه در ناحیۀ پا مطرح باشد
• کنترل وزن بدن برای پیشگیری از دیابت، بیماری شریانی، و دیر شفا یافتن زخمها
• ترک سیگار
برای افراد در معرض خطر مراجعۀ منظم به پودیاتریست برای مراقبت پا و درمان میتواند خطر ابتلا به غانغرایا را کاهش دهد./
*غانغرایا به صورت قانقاریا و اشکال دیگر نیز در متنهای رونویسی شده از دست هم فارسی آمده است، اما شکل درست کلمه که در فرهنگهای لغت نیز آمده، همین است که در این مقاله مورد استفاده قرار گرفته است.
Source:
What you need to know about gangrene
Last updated Wed 20 December 2017
By Markus MacGill
Reviewed by William Morrison, MD
نظرات (0)