اضطراب: علل، علایم و درمان

• مرکز آگاهی‎بخشی "اخبار پزشکی امروز"
• ترجمۀ فرهنگ راد

اضطراب اصطلاحی عام برای چندین اختلال است که سبب بروز خشم، ترس، دلهره و نگرانی می‌شوند.
این اختلالات بر چگونگی احساسات و رفتار ما تأثیر می‌گذارند، و می‎توانند باعث بروز علایم فیزیکی واقعی شوند. اضطراب خفیف، چیزی مبهم و نگران کننده است، در حالی که اضطراب شدید می‎تواند بسیار ناتوانی‎آور باشد، و به شدت بر زندگی روزانۀ فرد تأثیر بگذارد.
مطالب این مقاله:
• اضطراب چیست؟
• چه چیز سبب اضطراب می‌شود؟
• علایم شایع اضطراب
• درمان‎‎های اضطراب

اضطراب چیست؟
مردم اغلب پیش از روبرو شدن با مسائل چالش‌برانگیز مثل امتحان دادن، معاینه، رفتن به یک رسیتال یا مصاحبه دچار نوعی احساس نگرانی عمومی می‌شوند. این احساسات به سادگی تعدیل می‌‎گردند و نرمال تلقی می‌شوند. اضطراب وقتی مسأله تلقی می‌شود که علایم آن توانایی فرد برای خوابیدن یا دیگر عملکردها را دچار اختلال کند. به طور کلی، اضطراب وقتی بروز می‎کند که واکنش به یک موقعیت خارج از حدی باشد که به طور معمول انتظار می‌رود.
اختلالات اضطرابی را می‎توان در چند زیرگروه طبقه‌بندی کرد. در ادامه شایع‎ترین این اختلالات به طور خلاصه معرفی می‌شوند.

اختلال اضطراب منتشر (GAD)
GAD یک اختلال مزمن است که با اضطراب بیش از حد، درازمدت و نگرانی‌‌آور در مورد وقایع غیر شاخص زندگی، اشیاء و موقعیت‌ها مشخص می‌شود.
مبتلایان به GAD اغلب اوقات در مورد سلامت، پول، خانواده، کار یا مدرسه دچار احساس ترس و نگرانی هستند، و هم در شناسایی ترس مشخص و هم در کنترل نگرانی‎هایشان مشکل دارند. ترس آنها معمولاً غیر واقعی یا نسبت به آنچه در موقعیت آنها انتظار می‎رود بیش از حد است. رنجوران GAD در مواردی که با فعالیت‎های روزانۀ زندگی نظیر کار، مدرسه، فعالیت‎های اجتماعی و ارتباطات فعل و انفعال پیدا می‎کنند، بروز نارسایی و فاجعه را انتظار می‎کشند.

اختلال هراس
اختلال هراس یا پانیک نوعی اضطراب است که با حملات زودگذر یا ناگهانی ترس شدید و دلهرۀ منجر به لرزش، گیجی، سرگیجه، تهوع، و دشواری تنفس مشخص می‌شود. حملات پانیک گرایشی به بروز ناگهانی و به اوج رسیدن در طول 10 دقیقه دارند، اما آنگاه ممکن است تا ساعت‌ها ادامه پیدا کنند. اختلالات پانیک اغلب بعد از تجارب چالش برانگیز یا استرس طولانی مدت بروز می‌کنند و همچنین امکان بروز خودبخودی آنها نیز وجود دارد.
حملۀ پانیک می‎تواند فرد را به توجه شدید به هر تغییری که در عملکرد نرمال بدن رخ می‌دهد هدایت کند، و بیمار آن را به عنوان یک بیماری تهدید کنندۀ زندگی تعبیر می‎کند - گوش به زنگ خطر بودن پس از احساس نگرانی بیهوده در مورد سلامت خود. به علاوه، حملات پانیک مبتلایان به این نوع اختلال را به حملات قابل انتظار بعدی هدایت می‎کند، که می‎تواند به تغییرات شدید رفتاری با هدف اجتناب از این حملات منجر شود.

فوبیاها
فوبیا هراسی غیر عُقلایی و اجتناب از یک شیء یا موقعیت است. فوبیاها با اختلالات اضطراب منتشر متفاوتند زیرا فوبیا یک پاسخ ترس مشخص نسبت به یک علت مشخص است. هراس ممکن است غیر عقلانی یا غیر ضروری قلمداد شود، با وجود بر این فرد قادر به کنترل اضطراب ناشی از آن نیست. محرک بروز فوبیا می‎تواند طیف متفاوتی از موقعیت‎ها، حیوانات، یا اشیاء موجود در زندگی روزمره را شامل شود. برای مثال هراس از مکان‌های عمومی وقتی بروز می‎کند که شخص دچار فوبیا از یک مکان یا موقعیت خاص برای اجتناب از اضطراب یا حملۀ پانیک دوری می‎کند. افراد دچار این نوع فوبیا خود را در موقعیتی قرار می‌دهند که فرار دشوار یا خجالت‎آور نباشد، و رفتار خود را برای کاهش نگرانی در مورد فرار تغییر می‎دهند.

اختلال اضطراب اجتماعی
اختلال اضطراب اجتماعی نوعی اجتماع هراسی است که با ترس از مواجهه یا داروی منفی توسط دیگران یا ترس از شرمنده شدن در جمع بر اثر عملکردهای تکانشی مشخص می‌شود. این شامل احساساتی نظیر ترس از حضور در صحنه، ترس از ایجاد صمیمیت، و ترس از تحقیر می‎شود. این اختلال می‎تواند سبب شود که مردم از مکان‎های عمومی و تماس با انسان‎های دیگر، تا جایی که به ناممکن شدن زندگی ختم گردد، دوری کنند.

اختلال وسواس ناگزیر (OCD)
اختلال وسواس ناگزیر یا اختلال وسواس اجباری با افکار یا اعمال تکراری، پریشانی‎آور و ناگهانی مشخص می‌شود. مبتلایان به این نوع وسواس معمولاً می‎دانند که حرکات تکانشی آنها غیر عقلانی و بی‎دلیل است، و در مسیر کاهش اضطراب خود کوشش می‌کنند. اغلب، منطق در فرد دچار اختلال وسواس ناگزیر با نوعی خرافات همراه است، مثل اصرار در رفتار بر مبنای برخی الگوها. فرد مبتلا به این اختلال ممکن است به شکلی وسواسی اقلام شخصی یا ظروف را تمیز یا مداوماً قفل‌ها، وسایل گرماساز یا کلیدهای برق را وارسی کند.

اختلال استرس پس از ضربه (PTSD)
اختلال استرس پس از ضربه نوعی اضطراب است که در نتیجۀ ضربات قبلی نظیر حضور در جنگ، تجاوز، گروگان‌گیری یا تصادفات جدی بروز می‌کند. PTSD اغلب به ایجاد حالت بازگشت به گذشته و تغییرات رفتاری با هدف اجتناب از برخی محرک‎ها منجر می‌شود.

اختلال اضطراب جدایی
اختلال اضطراب جدایی با بروز اضطراب زیاد در فرد مبتلا در هنگام جدایی وی از کسی یا جایی که در وی احساس امنیت و ایمنی به وجود می‎آورد، مشخص می‌شود. گاهی از اوقات جدایی سبب بروز دلهره می‌گردد، و اختلال مزبور زمانی اختلال تلقی می‎شود که پاسخ به موارد بالا بیش از حد یا نامتناسب باشد.

چه چیز سبب اضطراب می‌شود؟
اختلالات اضطراب ممکن است بر اثر عوامل محیطی، عوامل پزشکی، ژنتیک، شیمی مغز، سوءمصرف مواد مخدر یا تلفیقی از این عوامل بروز کنند. بزرگ‌ترین محرک بروز اضطراب در زندگی ما استرس است.
به طور معمول اضطراب پاسخی به نیروهای خارجی است، اما این امکان وجود دارد که ما از طریق "خودگویی منفی" خویشتن را دچار اضطراب کنیم – رفتاری که در آن همیشه بدترین فرجام را برای هر موقعیتی در نظر می‌گیریم.

اضطراب ناشی از عوامل محیطی و بیرونی
عوامل محیطی که موجب بروز چند نوع اختلال محسوب می‌شوند عبارتند از:
• ضربۀ ناشی از برخی اتفاقات نظیر سوء مصرف مواد مخدر، قربانی شدن یا مرگ افراد مورد علاقه
• استرس در روابط شخصی، ازدواج، دوستی و طلاق
• استرس کاری و شغلی
• استرس تحصیلی
• استرس تجاری و پولی
• استرس ناشی از فجایع طبیعی
• کمبود اکسیژن در مناطق دارای ارتفاع زیاد

اضطراب ناشی از عوامل پزشکی
اضطراب با عوامل پزشکی مثل آنمی، آسم، عفونت‌ها، و چندین اختلال قلبی همراه است. برخی از علل مرتبط به پزشکی اضطراب عبارتند از:
• استرس ناشی از بیماری طبی
• عوارض جانبی داروها
• علایم یک ناخوشی طبی
 کمبود اکسیژن ناشی از آمفیزم، یا آمبولی ریوی (وجود لختۀ خون در ریه)

اضطراب ناشی از سوء مصرف مواد مخدر و اعتیاد
تخمین زده می‌شود که در حدود نیمی از بیماران مراجعه کننده به سرویس‌های پزشکی بر اثر اختلالات اضطراب نظیر GAD، اختلال پانیک یا فوبیای اجتماعی به دلیل وابستگی به الکل یا بنزودیازپین‎ها به این امر مبادرت می‎کنند. به طور کلی اضطراب ناشی از این موارد نیز دانسته می‌شود:
• مسمومیت ناشی از مواد مخدر نظیر کوکائین و آمفتامین‌ها
• کنار گذاشتن مواد مخدر مثل هروئین، یا داروهای مخدر تجویزی مثل ویکودین، بنزودیازپین‌ها یا باربیتورات‎ها

اضطراب ناشی از عوامل ژنتیکی
برخی مطالعات عنوان کرده‌اند که داشتن تاریخچۀ خانوادگی اضطراب احتمال بروز آن در فرد را افزایش می‌دهد. این بدین معنی است که برخی از مردم ممکن است دارای آمادگی ژنتیکی برای این مورد باشند که شانس ابتلاء آنها به اختلالات اضطراب را افزایش می‌دهد.

اضطراب ناشی از شیمی مغز
تحقیقات نشان داده‌اند که افراد دارای سطوح غیر نرمال برخی انتقال دهنده‌های عصبی در مغز احتمال بیشتری دارد که دچار اختلال اضطراب منتشر شوند. وقتی انتقال دهنده‎‌های عصبی درست کار نکنند، شبکۀ ارتباط داخلی مغز دچار مشکل می‌شود، و ممکن است مغز در برخی موقعیت‌ها به صورت نامتناسب واکنش نشان دهد. این می‎تواند به اضطراب منجر شود.

اضطراب چطور تشخیص داده می‌شود؟
روان‌پزشک، روان‌شناس بالینی یا دیگر متخصصان اختلالات روانی برای تشخیص و شناسایی علل بروز اضطراب مورد مراجعه قرار می‌گیرند. پزشک یک شرح حال دقیق پزشکی و خانوادگی از بیمار می‌گیرد، معاینۀ فیزیکی انجام می‌دهد و تست‎های آزمایشگاهی مورد نیاز را درخواست می‌کند. هیچ تست آزمایشگاهی برای تشخیص اضطراب وجود ندارد، اما تست‌ها اطلاعات مفیدی در مورد وجود اختلالات پزشکی که می‌توانند سبب ناخوشی جسمی یا دیگر علایم اضطراب شوند به دست می‌دهند.
برای انجام تشخیص ابتلاء به اختلال اضطراب منتشر فرد باید:
• دارای نگرانی بیش از حد و اضطراب در مورد چندین واقعه یا فعالیت در بیشتر روزهای شش ماه اخیر باشد
• کنترل نگرانی برای وی دشوار باشد
• در شش ماه اخیر حداقل دچار سه مورد از شش مورد علایم زیر که با اضطراب مرتبطند بوده باشد: بی‎قراری، خستگی مزمن، تحریک پذیری، تنش عضلانی، مشکلات خواب، مشکلات تمرکز
عموماً برای تشخیص ابتلاء فرد به GAD، علایم باید بیش از 6 ماه در فرد وجود و با فعالیت‌های روزمرۀ زندگی تداخل داشته باشند، و باعث از دست دادن کار یا امکان حضور در مدرسه و... گردند.
اگر تمرکز اضطراب و نگرانی بر اختلال اضطراب مشخصی مثل اضطراب اجتماعی یا اضطراب جدایی و... تثبیت شود، تشخیص مزبور دیگر شامل اختلال اضطراب منتشر نخواهد بود.
بیماران دچار اختلال اضطراب اغلب علایمی شبیه به بیماران دچار افسردگی نشان می‎دهند و برعکس. کمتر اتفاق می‎افتد که یک بیمار صرفاً علایم یکی از این بیماری‎ها را نشان دهد.

علایم شایع اضطراب
مردم دچار اختلالات اضطراب طیفی از علایم فیزیکی به اضافۀ علایم غیر جسمانی را که اختلالاتی نظیر نگرانی بیش از حد و غیر واقعی را بازتاب می‌دهند، از خود بروز می‌دهند. بسیاری از این علایم شبیه به علایمی است که در افراد رنجور از بیماری‌های متداول، حملۀ قلبی یا سکتۀ مغزی دیده می‌شود، و این روند، اضطراب را بیشتر می‎کند. آنچه در ادامه می‎آید فهرستی از علایم جسمانی مرتبط به اختلال اضطراب منتشر است:
• لرزش
• سوزش معده
• تهوع
• اسهال
• سردرد
• درد پشت
• تپش قلب
• بی‌حسی یا حالت سوزن سوزن شدن و مور مور در بازوها، امتداد دست یا پا
• تعریق / گرگرفتگی
• بی‎قراری
• خستگی سریع
• دشواری تمرکز
• تحریک پذیری
• تنش عضلانی
• تکرر ادرار
• دشواری در به خواب رفتن یا ادامۀ خواب
• به سرعت از کوره بدر رفتن
افراد دچار اختلالات پانیک ممکن است دارای علایم جسمانی مشابه با افراد دچار اختلال اضطراب منتشر باشند. آنها همچنین ممکن است دچار درد قفسۀ سینه، احساس شوک، تنگی نفس و سرگیجه شوند.
اختلال استرس پس از ضربه طیفی از علایم را داراست که خاص این نوع اضطراب است. رفتارهای علامت‌دار مکرر در این مورد شامل موارد زیر است:
• بازگشت به گذشته یا کابوس‌های شبانه که باعث تجدید خاطرۀ ضربه می‌شوند
• اجتناب از مردم، مکان‌ها و چیزهایی که با حادثۀ اولیه مرتبطند
• دشواری تمرکز یا خواب
• پاییدن چیزهای دور و بر
• تحریک پذیری و کاهش احساسات یا آرمان‎ها در مورد آینده

درمان‌های اضطراب
اضطراب را می‎توان از طریق پزشکی، مشاورۀ روان‌شناسی یا به طور مستقل درمان کرد. در نهایت مسیر درمان وابسته به علت اضطراب و ترجیحات بیمار است. اغلب اوقات درمان شامل تلفیق روان‌درمانی، رفتار درمانی، و دارو است. گاهی از اوقات الکلیسم، افسردگی یا دیگر بیماری‎های همراه چنان تأثیر نیرومندی بر فرد باقی می‎گذارند که درمان اضطراب باید تا هنگام تحت کنترل قرار گرفتن بیماری‌های همراه به تعویق بیفتد.

خوددرمانی برای اضطراب
در برخی موارد، اضطراب را می‎توان در محیط خانه و بدون نظارت پزشک مداوا کرد. در هر حال، این نوع درمان باید محدود به موقعیت‎هایی باشد که طول مدت اضطراب کوتاه بوده و علت بروز آن معین است و امکان کاهش یا اجتناب از آن وجود دارد. چندین نوع ورزش و اعمال تمرینی برای مقابله با این نوع اضطراب توصیه می‌شود:
• مدیریت استرس در زندگی خود را بیاموزید. یک چشمتان به فشارها و ضرب‌العجل‌ها باشد و زمانی را برای دوری از مطالعه و کار کنار بگذارید.
• طیفی از تکنیک‌های ریلکسیشن یا آرام‌بخشی را یاد بگیرید. اطلاعات در مورد روش‎های آرام‌بخشی فیزیکی و تکنیک‎های مدیتیشن را می‌توان در کتابفروشی‌ها پیدا کرد.
• تنفس شکمی عمیق را تمرین کنید. این، شامل تنفس عمیق و آرام از طریق بینی، فرو بردن هوا به سمت ناحیۀ شکمی، و سپس تنفس آرام و ملایم از طریق دهان است. تنفس عمیق به مدت طولانی می‎تواند به بروز سرگیجۀ ناشی از اکسیژن اضافی منجر شود.
• "خودگویی منفی" را با "خودگویی مقابله‎ای" جایگزین کنید. فهرستی از افکار منفی موجود در ذهن خویش تهیه کنید، و فهرستی از افکار مثبت قابل باور را جایگزین فهرست قبلی کنید. افکار منفی را با افکار مثبت جایگزین کنید.
• خودتان را در موضع مقابلۀ موفقیت‌آمیز با ترس‌های خاص مجسم کنید.
• با فردی که می‎تواند نقش حامی داشته باشد حرف بزنید.
• مدیتیشن کنید.
• ورزش کنید.
• دوش‎های آب گرم طولانی مدت بگیرید.
• در اتاق تاریک استراحت کنید.

مشاوره
یک روش استاندارد معالجۀ اضطراب مشاورۀ روان‌شناسی است. این می‌تواند شامل درمان شناختی رفتاری، روان‎ درمانی یا تلفیقی از درمان‌ها باشد.
هدف درمان شناختی رفتاری (CBT) شناسایی و تغییر آن دسته از الگوهای فکری بیمار است که با اضطراب و احساسات مشکل‌ساز مرتبط هستند. این نوع درمان دو بخش اصلی دارد: بخش شناختی برای محدود کردن افکار تحریف شده و بخش رفتاری برای تغییر روالی که افراد نسبت به اشیاء یا موقعیت‌های محرک اضطراب واکنش نشان می‎دهند، طراحی شده است.
برای مثال، بیماری که بر اثر اختلال پانیک تحت درمان شناختی رفتاری قرار می‌گیرد باید در مورد یادگیری این موضوع کار کند که حملات پانیک واقعاً حملات قلبی نیستند. آنهایی که برای اختلال وسواس ناگزیر در مورد تمیزکاری تحت درمان مزبور قرار می‎گیرند باید با درمانگر در مورد کثیف کردن دست‎هایشان و انتظار مدام طولانی‌تر شونده برای رسیدن زمان تمیز کردن آنها کار کنند. فرد دچار اختلال استرس پس از ضربه با درمانگر خود برای یادآوری واقعۀ ضربه زننده در یک موقعیت امن در راستای کاهش ترسی که نشان می‎دهد کار می‎کند. درمان‎های مبتنی بر مواجهه نظیر CBT اساساً مردم را وادار می‎کنند که با ترس‎های خود رودررو شوند و سعی می‌کنند به آنها کمک کنند تا حساسیت خود را نسبت به موقعیت‌های محرک اضطراب از بین ببرند.
روان‎ درمانی نوع دیگری از درمان مشاوره‎ای برای اختلالات اضطراب است. این درمان شامل صحبت با متخصص کارآزمودۀ سلامت روانی، روان‌پزشک، روان‌شناس، کارمندان خدمات اجتماعی یا مشاوران دیگر است. جلسات درمانی باید به جستجو در علل اضطراب و راه‎های محتمل برای مقابله با علایم اختصاص یابد.

درمان پزشکی اضطراب
درمان‎های پزشکی برای اضطراب از چند نوع دارو استفاده می‌کنند. اگر علت ناراحتی، یک بیماری جسمی مزمن است، درمان برای از بین بردن بیماری مشخص تنظیم می‌شود. این می‎تواند شامل انجام جراحی یا دیگر روش‎های درمانی برای تعدیل محرک فیزیکی اضطراب باشد. به هر حال، اغلب داروهایی نظیر ضد افسردگی‎ها، بنزودیازپین‌ها، سه‎حلقه‌ای‌ها، و داروهای بتا بلوکر برای کنترل برخی از علایم جسمانی و روانی اضطراب مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اضطراب از نظر تاریخی با یک کلاس از بنزودیازپین‎ها مورد معالجه قرار گرفته است. در هر حال استفاده از این داروها به علت طبیعت اعتیادآور آنها کاهش یافته است. این داروها عموماً عوارض جانبی کمی دارند مگر در مورد خواب‌آلودگی و احتمال ایجاد وابستگی دارویی. برخی از بنزودیازپین‎های رایج شامل موارد زیر هستند:
• دیازپام (والیوم)
• آلپرازولام (زاناکس)
• لورازپام (اتیوان)
• کلونازپام (کلوناپین)
محققان دانشگاه بوردو سیگالن در سپتامبر 2012 در BMJ گزارش دادند، افراد پیری که بنزودیازپین مصرف می‎کنند در معرض افزایش ریسک قابل ملاحظه‌ای برای ابتلا به زوال عقل در طول 15 سال بعدی زندگی خود قرار دارند.
برای تقریباٌ 30% سالمندان فرانسوی بنزودیازپین تجویز می‌شود. میزان تجویز بنزودیازپین‌ها در انگلستان و آمریکا بسیار کمتر است، اما هنوز بخش قابل توجهی از بیماران را شامل می‌شود. داروهای ضد افسردگی - مخصوصاً انواع کلاس مهار کننده‎های بازجذب انتخابی سروتونین - اگرچه برای مداوای افسردگی طراحی شده‎اند به طور گسترده در درمان اضطراب مورد استفاده قرار می‌گیرند. این داروها در مقایسه با داروهای ضد افسردگی قدیمی‎تر عوارض جانبی کمتری دارند، اما هنوز امکان بروز عصبانیت زیاد، تهوع و اختلال جنسی در آغاز درمان با آنها وجود دارد. برخی از ضد افسردگی‌ها شامل موارد زیر هستند:
• سرترالین (زولافت)
• پاروکستین (پاکسیل)
• فلوکستین (پروزاک)
• اسیتالوپرام (لگزاپرو)
• سیتالوپرام (سلکسا)
• ونلافاکسین (افکسور)
سه حلقه‎ای‎ها یک کلاس دارویی قدیمی‎تر از مهار کننده‎های بازجذب انتخابی سروتونین هستند و نشان داده‎اند که گذشته از مورد اختلال اضطراب ناگزیر کارکرد خوبی در درمان اختلالات اضطراب دارند. این داروها به عنوان داروهای دارای عوارض جانبی نظیر سرگیجه، خواب‎آلودگی، خشکی دهان، و افزایش وزن شناخته می‌شوند. دو نوع از این داروها شامل اقلام زیر است:
• ایمی‌پرامین (توفرانیل)
• کلومیپرامین (آنافرانیل)
دیگر داروهای مورد استفاده در درمان اختلالات اضطراب شامل مهارکننده‎های مونوآمین اکسیداز (MAOIs)، بتا بلوکرها و بوسپیرون است. MAOIs مثل فنیلزین (ناردیل)، ترانیلسیپرومین (پارنات)، و ایزوکاربوکساید (مارپلان)، انواع قدیمی‌تر داروهای ضد افسردگی هستند که برای درمان برخی از اختلالات اضطراب استفاده می‌شوند. این داروها برخی محدودیت‌های غذایی را به همراه دارند و مانع استفادۀ فرد بیمار از برخی داروها مثل مسکن‎های درد می‌شوند. بتا بلوکرهایی مثل پروپرانولول (ایندرال)، معمولاً برای درمان بیماری‌های قلبی استفاده می‌شوند، اما در عین حال می‎توانند برخی علایم فیزیکی همراه برخی از اختلالات اضطراب را معالجه کنند. بوسپیرون (بوسپار) نوع دیگری از دارو است که برای کنترل اضطراب بر انتقال دهنده‎های عصبی تأثیر می‎گذارد اما فاقد عوارض جانبی بی‌خوابی و وابستگی است. در هر حال این دارو با سرگیجه، سردرد و تهوع مرتبط دانسته شده است.

چطور می‎توان از اضطراب پیشگیری کرد؟
اگرچه اختلات اضطراب قابل پیشگیری نیستند، راه‎هایی برای کاهش ریسک ابتلا به این اختلالات و روش‎هایی برای کنترل یا کاهش علایم آنها وجود دارد.
توصیه‎هایی برای کاهش اضطراب شامل موارد زیر است:
• مصرف کافئین، چای، و شکلات را کم کنید.
• پیش از مصرف داروهای غیر نسخه‌ای یا گیاهی برای اطلاع از وجود ارتباط میان خواص آنها و بروز اضطراب با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
• منظماً ورزش کنید.
• تغذیۀ سالم داشته باشید.
• از الگوی خواب منظم پیروی کنید.
• در صورت داشتن تجربۀ واقعاً آزاردهنده یا مخل در جستجوی مشاوره و حمایت باشید.
• از الکل و حشیش اجتناب کنید.

Source:
MNT Knowledge center
Anxiety: Causes, Symptoms and Treatments