پانکراتیت حاد یا التهاب لوزالمعده - آنچه دانستنش نیاز است

• کریستین نوردکویست
• مرور از: دانشکده پزشکی دانشگاه ایلی‎نویز – شیکاگو
• ترجمۀ فرهنگ راد

پانکراتیت حاد التهاب لوزالمعده (پانکراس) است. این بیماری دردناک است، به سرعت گسترش می‎یابد، و در برخی موارد می‎تواند کشنده باشد.
برخی موارد خفیف بیماری بدون درمان بهبود می‎یابد اما پانکراتیت حاد می‎تواند به طور بالقوه محرک بروز عوارض کشنده باشد. نرخ مرگ و میر طیفی کمتر از 5 درصد تا 33 درصد را شامل می‌شود، که به شدت اختلال و نیز این موضوع بستگی دارد که بیماری به دستگاه‎های اطراف لوزالمعده گسترش یافته باشد یا خیر.
بنا بر تخمین‎ها پانکراتیت حاد سالانه مبتلابه 4.5 تا 35 نفر در هر 100.000 نفر جمعیت می‌شود. به هر جهت این رقم احتمالاً شامل بسیاری موارد خفیف بیماری نیست که بدون ارزیابی یا درمان پزشکی خود به خود رفع می‎شوند. هر ساله 275.000 مورد بستری بیماران بر اثر پانکراتیت حاد در ایالات متحد آمریکا وجود دارد.
لوزالمـعده آنـزیم‎ها و هـورمون‎هایی برای عمل گوارش تولید می‎کند که چگونگی پردازش قند در بدن را تنظیم می‎کنند که برای مثال می‎توان از انسولین نام برد.
شایع‌ترین علت بروز پانکراتیت سنگ کیسه صفرا است، اما افزایش میزان سوءمصرف الکل با افزایش میزان پانکراتیت مرتبط شده است. در حال حاضر الکل مسؤول ایجاد 30% موارد پانکراتیت حاد محسوب می‎شود.
پانکراتیت حاد به شکل ناگهانی شروع می‎شود، اما پانکراتیت مزمن پایدار و برگشت کننده است.

[مطالب این مقاله:]
• علایم
• درمان
• علل
• رژیم غذایی
• عوارض
• تشخیص
• دورنما

علایم
به طور معمول بیمار آغاز ناگهانی درد را در مرکز بخش فوقانی شکم، زیر استخوان سینه (استرنوم) احساس می‎کند.
در موارد نادر درد ابتدا در ناحیۀ پایین شکم احساس می‎شود. این درد به تدریج افزایش می‎یابد تا اینکه به دردی مداوم تبدیل می‎شود.
درد ممکن است به نقاط دیگر بدن سرایت کند و شدت بیشتری بیابد. درد مزبور در حدود پنجاه درصد موارد به ناحیۀ پشت گسترش پیدا می‎کند. خوردن غذا می‎تواند باعث شدت گرفتن درد مزبور شود.
پانکراتیت ناشی از سنگ کیسۀ صفرا به سرعت گسترش پیدا می‎کند. وقتی علت بروز آن الکل باشد گاهی از اوقات توسعۀ بیماری کندتر است و در طول چندین روز اتفاق می‎افتد.
خم شدن به سمت جلو یا اتخاذ حالت جنینی ممکن است درد ایجاد شده را اندکی کاهش دهد. هر کسی که دچار درد مداوم شده باشد باید مورد مراقبت پزشکی قرار گیرد.
علایم زیر نیز در این مورد احتمال بروز دارند:
• استفراغ
• تهوع
• اسهال
• فقدان اشتها
• تند شدن ضربان قلب
• درد همراه سرفه، تقلای بدنی شدید، و تنفس عمیق
• حساسیت در هنگام لمس ناحیۀ شکم
• تب، با حرارت حداقل 38 درجه سلسیوس
• یرقان
• دردی که حتی علی‎رغم استفاده از داروهای ضد درد قوی تسکین پیدا نمی‎کند
• نوسان فشار خون، که در هنگام ایستادن بیمار افت می‎کند، و گاهی از اوقات سبب غش کردن بیمار می‎شود

درمان
درمان پانکراتیت حاد بستگی به میزان خفیف یا شدید بودن آن دارد. در موارد خفیف خطر بروز عوارض اندک است. در موارد شدید خطر مزبور قابل توجه خواهد بود.

درمان پانکراتیت حاد خفیف
درمان با هدف حفظ عملکرد بدنی و کاهش علایم در طول مدتی که لوزالمعده به ترمیم خود مشغول است، انجام می‎شود.
این درمان شامل موارد زیر است:
• داروهای ضد درد: پانکراتیت حاد خفیف مکن است با درد متوسط یا شدید همراه باشد.
• لوله‎های گوارشی: استفاده از آنها می‎تواند برای تخلیۀ مایعات و هوا در راستای درمان تهوع و استفراغ در دستور کار قرار گیرد.
• استراحت روده: دستگاه گوارش برای مدت چند روز نیاز به استراحت خواهد داشت، بنابراین فرد نباید در طول این چند روز از راه دهان غذا یا مایعات مصرف کند تا وضعیت وی بهبود یابد.
• پیشگیری از کم‎آبی بدن: پانکراتیت اغلب با کم‎آبی بدن همراه است و کم‎آبی می‎تواند باعث تشدید علایم بیماری و عوارض آن شود. اغلب اوقات مایعات در طول 24 تا 48 ساعت اول بیماری از طریق داخل وریدی به بیمار داده می‎شود.
بیمار به طور معمول می‎تواند پس از 5 تا 7 روز راهی خانه شود.

درمان پانکراتیت حاد شدید
در پانکراتیت حاد شدید، معمولاً موضوع مرگ برخی بافت‎ها یا نکروز آنها مطرح است. این وضعیت خطر بروز سپسیس، یک عفونت باکتریایی شدید را که می‎تواند تمام بدن را درگیر کند، افزایش می‎دهد. سپسیس می‎تواند به نارسایی یا آسیب دیدن دستگاه‌های متعددی در بدن منجر گردد.
پانکراتیت حاد شدید در عین حال می‎تواند باعث ایجاد شوک هیپوولمیک شود. از دست خون و مایعات به مقدار زیاد می‎تواند قلب را از پمپاژ کافی خون به بدن ناتوان سازد. بخش‎هایی از بدن ممکن است به سرعت دچار فقدان اکسیژن شوند. این یک وضعیت مهلک محسوب می‎شود.
درمان برای این نوع پانکراتیت شامل موارد زیر است:
• درمان در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU): تزریق آنتی‎بیوتیک‎ها برای متوقف کردن هر نوع عفونت از توسعه یافتن در بافت‎های مرده انجام می‎شود.
• تزریق داخل وریدی مایعات: این کار به حفظ آب بدن و پیشگیری از شوک هیپوولمیک کمک می‎کند.
• تنفس کمکی: دستگاه‎های تهویۀ کمکی (ونتیلاتورها) به تنفس بیمار کمک می‎کنند.
• لوله‎های تغذیه‎ای: این لوله‎ها برای غذارسانی به بدن استفاده می‎شوند. در این مورد، تغذیۀ لوله‎ای زودهنگام فرجام بیماری را بهبود می‎بخشد.
• جراحی: در برخی موارد، نیاز است که بافت‌های مرده با عمل جراحی از بدن خارج شود.
بیمار تا هنگام پایان خطر نارسایی ارگان، شوک هیپوولمیک و سپسیس در بخش مراقبت‎های ویژه باقی می‌ماند.

درمان سنگ کیسه صفرا
اگر عامل بروز پانکراتیت سنگ کیسه صفرا بوده باشد، بیمار باید پس از بهبود وضعیت خود تحت عمل جراحی یا کولانژیوپانکریاتوگرافی اندوسکپی رتروگراد یا قهقرایی (ERCP) قرار گیرد.
پس از خارج کردن سنگ‎های کیسۀ صفرا به بیمار توصیه می‎شود که یک رژیم غذایی با کلسترول پایین را دنبال کند زیرا افزایش میزان کلسترول مشوق ایجاد سنگ کیسۀ صفرا محسوب می‎شود.
"انجمن گوارش آمریکا" انجام عمل جراحی را برای بیمارانی که بر اثر سنگ کیسه صفرا دچار پانکراتیت می‎شوند توصیه می‌کند.

درمان سوءمصرف الکل
اگر پزشکان به این نتیجه برسند که سوءمصرف الکل باعث ایجاد پانکراتیت حاد بوده است، این احتمال وجود دارد که به بیمار پیگیری برنامه‎ای برای درمان سوءمصرف مشروب الکلی پیشنهاد شود.

علل
سنگ‎های کیسۀ صفرا، عفونت‌ها، و سوءمصرف الکل علل شایع پانکراتیت حاد محسوب می‎شوند.

سوء مصرف مشروب الکلی
مردمی که در طول سالیان متمادی مشروب الکلی مصرف می‎کنند در خطر ابتلا به پانکراتیت قرار دارند. چنین به نظر می‎رسد که مصرف زیاد مشروب الکلی شانس ابتلا به پانکراتیت مزمن را افزایش می‎دهد.
تریپسین یک آنزیم گوارشی است که در یک شکل غیر فعال خود در لوزالمعده تولید می‎شود.
سوءمصرف الکل می‎تواند باعث فعال شدن تریپسین، در حالی که هنوز در پانکراس است، شود، اما دانشمندان هنوز از علت این فرآیند مطمئن نیستند.
محققان بر این باورند که مولکول‎های اتانول به سلول‎های لوزالمعده آسیب زده محرک فعال شدن پیش از هنگام تریپسین می‎شود.

سنگ‎های کیسه صفرا
سنگ‎های صفراوی اشکالی سنگ‎ریزه مانند هستند که در کیسۀ صفرا شکل می‎گیرند، و اغلب در شرایطی که میزان زیادی کلسترول در صفرا وجود داشته باشد.
گاهی از اوقات سنگ‌های صفراوی می‎توانند در مسیر خود به بیرون از مجرای صفرا و رفتن به درون روده‎ها حالت ایستایی و چسبندگی پیدا کنند.
انسداد ایجاد شده بر اثر شرایط مزبور بر لوزالمعده تأثیر منفی گذاشته و مانع ترشح آنزیم‎های آن در روده‌ها می‎شود.
اگر پانکراتیت حاد به سنگ‎های صفراوی مرتبط باشد، خارج کردن این سنگ‎ها از بدن بیمار پیش از ترک بیمارستان برای درمان پانکراتیت توصیه می‎شود.

عفونت‌ها
عفونت‎های باکتریایی که می‎توانند سبب بروز پانکراتیت حاد شوند شامل موارد زیرند: سالمونلوزیس، نوعی مسمومیت غذایی که توسط باکتری سالمونلا ایجاد می‎شود؛ یا بیماری لژیونرها، عفونتی که بر اثر باکتریوم لژیونلا پنوموفیلیا، که در لوله‎کشی خانه‎ها، سردوش‎ها و تانکرهای حمل آب یافت می‎شود.
پانکراتیت حاد همچنین ممکن است بر اثر برخی ویروس‎ها شامل هپاتیت B، اوریون، کوکس‎ساکی‎ویروس، سیتومگالوویروس، و ویروس واریسلا - زوستر ایجاد شود.
دیگر علل محتمل عبارتند از:
• برخی اختلالات خودایمنی مثل لوپوس، یا سندرم سیوگرن
• جهش‌های ژنتیکی که باعث آسیب‌پذیری بیشتر برخی از مردم می‎شوند
• آسیب دیدن یا جراحت لوزالمعده
• بالا بودن میزان تری‎گلیسیرید خون
• بالا بودن میزان کلسیم خون
بیش از 10 درصد کل موارد پانکراتیت حاد به عنوان ایدیوپاتیک تلقی می‎شوند، که به این معنی است که هیچ علت آشکاری برای بروز آنها وجود ندارد.

رژیم غذایی
برای اغلب مردم دچار پانکراتیت حاد هیچ نوع محدودیت در رژیم غذایی وجود ندارد، اما مردم دچار این بیماری تا چند روز قادر به خوردن غذا نیستند یا باید از خوردن غذاهای جامد اجتناب کنند.
در دورۀ بستری در بیمارستان ممکن است برخی از بیماران نیاز به تغذیۀ لوله‎ای داشته باشند.
وقتی که فرد بار دیگر خوردن غذا را از سر می‎گیرد، به وی توصیه می‎شود که رژیم غذایی سالم و کم‎چربی را دنبال کند و از خوردن غذای زیاد در یک وعده بپرهیزد.
نوشیدن مقدار کافی آب و محدود کردن میزان مصرف کافئین و مشروب الکلی اهمیت دارد.

عوارض
پانکراتیت می‎تواند به عوارض بالقوه کُشنده منجر شود که شامل موارد زیرند:
• انسداد مجرای صفرا یا مجرای پانکراتیک
• نشت مجرای پانکراتیک
• پسودوکیست، همراه با ریسک پارگی، خونریزی داخلی (هموراژ)، یا عفونت
• آسیب‎دیدگی لوزالمعده
• پلورال افیوژن
• ترومبوز ورید طحالی
احتمال نارسایی قلب، ریه و کلیه وجود دارد. در موارد شدید نارسایی ارگان می‎تواند در فاصلۀ 48 ساعت پس از بروز علایم اتفاق بیفتد. بدون درمان، این اختلالات به مرگ منجر می‎شوند. این موضوع مهم است که به محض بروز نشانه‌های پانکراتیت بیمار یه مراکز درمانی انتقال داده شود.

تشخیص
دکتر در مورد علایم از بیمار پرسش می‎کند و ناحیۀ شکم را مورد معاینه قرار می‎دهد. اگر برخی نواحی شکم نسبت به لمس حساس باشند، این می‎تواند نشانگر پانکراتیت حاد باشد.
در پانکراتیت حاد عضلات دیوارۀ شکم سفت و صُلب می‌شود. وقتی پزشک با استتوسکپ به شکم گوش می‎دهد، ممکن است صدای اندکی از روده‎ها شنیده شود یا اصلاً صدایی از آنها به گوش نرسد.

تست‎های خون
اگر سطوح خونی آمیلاز و لیپاز بالاتر از میزان نرمال باشد، بیمار به احتمال زیاد به بیمارستان فرستاده می‎شود. لوزالمعده میزان بالایی از این دو مادۀ شیمیایی را در هنگام پانکراتیت حاد تولید می‎کند.
به هر جهت اگر تست‌های خون در طول روز اول یا دوم بیماری انجام نشوند ممکن است دقیق نباشند. دلیل این موضوع آن است که سطح آمیلاز و لیپاز در طول چند ساعت اول بعد از آغاز علایم به بالاترین میزان خود می‎رسند و در طول روزهای بعد به سطح نرمال خود برمی‎گردند.
آمیلاز در طول 3 تا 7 روز به سطح نرمال برمی‎گردد، و این رقم برای لیپاز 8 تا 14 روز است.

تست‎های تکمیلی در بیمارستان
برای تعیین میزان خطر عوارض، دکتر ممکن است در پی اطمینان‌یابی از میزان التهاب لوزالمعده باشد. برای انجام این کار تست‎های زیر در دستور کار قرار می‎گیرند:
• ERCP: یک اندوسکپ به درون سیستم گوارشی فرستاده می‎شود. تست مزبور می‏تواند محل دقیق سنگ کیسۀ صفرا را تعیین کند.
• اسکن اولتراسوند: امواج صدا با فرکانس بالا تصویری از لوزالمعده، کیسۀ صفرا و اطراف آنها بر روی صفحۀ مونیتور ایجاد می‎کنند.
• اسکن CECT (توموگرافی محاسباتی کنتراست تقویت شده): این اسکن برای ایجاد تصاویری از همان نواحی، منتهی از زوایای متعدد، به کار می‎رود. این تصاویر در مرحلۀ بعد برای خلق تصاویر سه بُعدی تلفیق و ترکیب می‎شوند. اسکن‎های CECT می‎توانند به شناسایی التهاب لوزالمعده، تجمع مایع، و بروز هر گونه تغییر در تراکم این غده کمک کنند.
• عکسبرداری اشعه ایکس: دکتر ممکن است انجام عکسبرداری اشعۀ ایکس را برای نواحی دچار کلاپس بافت ریه، یا انباشت مایع در حفرۀ قفسۀ سینه در دستور کار قرار دهد.

دورنما
در صورت درمان صحیح، پانکراتیت حاد معمولاً در طول چند روز رفع می‎شود، با وجود این برخی از بیماران ممکن است بسته به علت و شدت علایم خود نیاز به آن داشته باشند که مدتی در بیمارستان باقی بمانند./

Source:
All about acute pancreatitis
Last updated Tue 19 December 2017
By Christian Nordqvist
Reviewed by University of Illinois-Chicago, School of Medicine