• دکتر جی. دبلیو مارکز، دکتر بوپیندر آناند
• ترجمه هامیک رادیان
چسبندگیهای ناحیۀ شکم مهم هستند زیرا آنها یک علت شایع علایم شکمی به ویژه درد ناحیۀ شکم محسوب می‌شوند و میتوانند باعث انسداد یا گرفتگی روده شوند. اصطلاح چسبندگی به تشکیل بافت مجروح بین حلقههای روده (روده کوچک یا روده بزرگ) و جدار داخلی دیوارۀ شکم (دیوارۀ پریتونئال) یا دیگر دستگاههای موجود در حفرۀ شکم (کبد، کیسه صفرا، رحم یا زهدان و لولههای فالوپ متصل به آن و تخمدانها، و مثانه ادراری) اشاره دارد. چسبندگی‌ها در عین حال ممکن است بین حلقههای روده کوچک و روده بزرگ شکل بگیرد.
[مطالب این مقاله:
• چسبندگیهای ناحیۀ شکم چیستند و چرا شکل میگیرند؟
• علایم چسبندگیهای ناحیۀ شکم کدامند؟
• چسبندگیهای ناحیۀ شکم چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
• چسبندگیهای ناحیۀ شکم چگونه درمان می‌شوند؟]
چسبندگیهای ناحیۀ شکم چیستند و چرا شکل میگیرند؟
چسبندگی‌ها زمانی ایجاد می‌شوند که در سطح ارگــــانهای ناحیۀ شکم یا جدار پریتونئال حفرۀ شکمی التهاب پدید میآید. علت بروز التهاب میتواند به شکل قابل ملاحظهای متعدد و متفاوت باشد. این التهاب ممکن است ناشی از التهاب یکی از ارگانها (برای مثال، کولهسیستیت، آپاندیسیت)، جراحی قبلی که در آن دستگاهها یا جدار پریتونئال بُرش خوردهاند، التهاب دیوارۀ پریتونئال شکم (پریتونیت)، یا اشعه درمانی ناحیۀ شکم، باشد. دیگر علل التهاب و جراحت بافت عبارتند از:
1. دستکاری دستگاههای ناحیۀ شکم در زمان انجام عمل جراحی
2. اشیاء و وسایل به جا مانده در شکم در زمان عمل جراحی (برای مثال یک تکه گاز)
3. خونریزی داخل حفرۀ پریتونئال
4. وضعیتهای زنان و زایمان (برای مثال، بیماری التهابی لگن).
در شرایط متعارف و نرمال، حلقههای روده بزرگ و روده کوچک برای حرکت در امتداد حفرۀ شکم، سریدن روی هم و دستگاههای اطراف روی یک نوار باریک از جنس مایع لیز کننده آزادند. وقتی چسبندگی ایجاد می‌شود، روده‌ها دیگر قادر به حرکت آزادانه در فضای مزبور نخواهند بود زیرا آنها به یکدیگر یا به دیوارۀ شکم یا دیگر دستگاههای موجود در ناحیۀ مزبور برخورد میکنند.
در نقاطی که چسبندگی بروز می‌یابد، روده ممکن است دور خود بپیچد و این پیچ خوردگی میتواند باعث انسداد جریان خون یا حرکت نرمال محتوی روده‌ها، مشخصاً در روده کوچک شود. در اغلب موارد پیچ خوردگی مورد اشاره متناوب است، اما برخی از اوقات این پیچ خوردگی به صورت خود به خودی از بین نمیرود. علایم ناشی از چسبندگی ممکن است کمی بعد از آغاز فرآیند التهاب بروز کند. به هر حال، به طور معمول این علایم در پی گذشت ماهها و گاه حتی سالها بعد خود را نشان میدهند.
علایم چسبندگیهای ناحیۀ شکم کدامند؟
اگرچه درد ناحیۀ شکم و دیگر علایم مربوط به انسداد روده با فاصلۀ زیاد شایع‌ترین علامت چسبندگی‌ها محسوب می‌شوند، دیگر پیامد مهم در این مورد ناباروی در زنان است.
علایم ناشی از چسبندگی‌ها میتواند شامل طیفی از علایم خاص (تیپیکال یا خصلتنما) تا غیر خاص را شامل شود. وقتی علایم تیپیکال هستند، تشخیص علت آسان است زیرا چسبندگی‌ها شایع‌ترین علت انسداد روده محسوب می‌شوند.
علایم تیپیک انسداد شامل ناراحتی شکم در محدودۀ اطراف سوراخ ناف است که نوعی درد شبه کرامپ ایجاد می‌کند، و با انسداد ناحیۀ شکم دنبال می‌شود. علایم پس از خوردن غذا تشدید می‌شوند.
ممکن است کاهشی در میزان گاز یا مدفوع دفع شده رخ دهد، و در صورت انسداد درازمدت، احتمال بروز تهوع و استفراغ وجود دارد. وقتی انسداد ناکامل یا متناوب باشد، احتمال دارد که علایم شدت کمتری داشته باشند، در عین حال این احتمال هست که علایم مقدمتاً خود را به صورت تهوعی بروز دهند که ممکن است با استفراغ همراه باشد یا نباشد، به ویژه وقتی که انسداد در رودۀ کوچک پروگزیمال، نزدیک به معده، بروز می‌کند. به هر جهت به یاد داشتن این موضوع مهم است که اغلب چسبندگی‌ها باعث بروز علایم نمیشوند.
چسبندگیهای ناحیۀ شکم چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
هیچ گونه تستی که بتواند چسبندگی‌ها را به شکل قطعی شناسایی کند وجود ندارد، اما الگوی انسداد را در اغلب اوقات میتوان با استفاده از عکسبرداری اشعۀ ایکس سادۀ ناحیۀ شکم در شرایط اتساع حلقههای رودۀ کوچک تشخیص داد.
عکسبرداری اشعۀ ایکس کنتراست روده کوچک به ویژه بررسی روده کوچک از طریق معاینه ممکن است زوایای غیر نرمال ایجاد شده در حلقههای روده را نشان دهد که عنوان کنندۀ وجود چسبندگی محسوب می‌شود. به هر حال چنین یافتهای لزوماً به این معنی نخواهد بود که چسبندگی‌ها مسؤول علایم ایجاد شده هستند. استفاده از تستهای دیگری مثل اولتراسونوگرافی و CT اسکن اغلب اوقات مورد نیاز است، مقدمتاً برای اینکه دیگر علل احتمالی انسداد، برای مثال تومورها و باریک شدن روده از تشخیص خارج شوند.
چسبندگیهای ناحیۀ شکم چگونه درمان می‌شوند؟
درمان چسبندگی‌ها روندی سرراست اسـت. بیماران یا تحت جراحی لاپاراسکپی قرار گرفته یا به صورت باز مورد جراحی قرار میگیرند و چسبندگی‌ها توسط جریان الکتریکی یا اسکالپل برش داده می‌شوند. مشکل در اینجاست که چسبندگی‌ها گرایشی به شکل‌گیری مجدد از خود نشان میدهند، و در برخی از افراد نوعی آسیب‌پذیری طبیعی در برابر شکل‌گیری چسبندگی‌ها وجود دارد.
نتایج جراحی لاپاراسکپی در چسبندگیهای کوچک بهتر است و از لحاظ نظری این نوع جراحی گزینۀ بهتری محسوب می‌شود. در هر حال، چسبندگی‌ها چه از طریق جراحی لاپاراسکپی و چه به واسطۀ جراحی باز مورد درمان قرار گیرند، التهاب ناشی از این فرآیند برش میتواند به بازگشت چسبندگی‌ها منجر شود.
چسبندگیهای ناشی از جراحی باز را میتوان با کاربرد وسیلهای به نام سپرافیلم پیشگیری کرد. سپرافیلم یک نوار مومی شبه کاغذ است که درون شکم و دور روده‌ها پیچیده می‌شود.
این نوار روده را میپوشاند و روده‌ها را از چسبیدن به محل برش جراحی مانع می‌شود. محل برش جراحی به طور معمول با جای زخم بهبود می‌یابد اما نوار مورد اشاره مانع از آن می‌شود که بافت جای زخم به بافتهای مجاور گسترش پیدا کند و باعث شکل‌گیری چسبندگی‌ها شود. پس از گذشت چندین روز، نوار باریک مورد بحث به صورت خود به خودی حل می‌شود و از بین میرود. سپرافیلم باید با دقت تمام کارگذاری شود زیرا میتواند باعث کند شدن روند التیام جای زخم عمل جراحی شود. برای مثال اگر این نوار دور یک برش جراحی در یک ارگان توخالی مثل روده پیچیده شود، احتمال عدم ترمیم محل جراحی وجود دارد و آنگاه بروز نشت از ارگان مزبور محتمل خواهد بود./
Source:
Abdominal Adhesions
Medical Author: Jay W. Marks, MD
Medical Editor: Bhupinder Anand, MD
Reviewed on 6/14/2016
نظرات (0)