خیزش قند خون: علل، علایم، و پیشگیری

• نیکول گلن
• زیر نظر: دانشکده پزشکی دانشگاه ایلی‌نویز – شیکاگو
• ترجمة هستی فراست‌فر

دیابت نوعی بیماری است که باعث افزایش شدید قند خون بیمار می‌شود. افرایش شدید قند خون می‌تواند به عوارض مختلفی منجر گردد. فرد دچار دیابت باید مراقب باشد که قند خون وی تحت کنترل قرار داشته باشد.
گلوکز از غذایی که می‎خوریم نشأت می‎گیرد. گلوکز منبع اصلی تأمین انرژی بدن است.
لوزالمعده موادی شامل هورمون انسولین و آنزیم‌ها را ترشح می‌کند. آنزیم‌ها سبب شکستن و خرد شدن غذا می‌شوند. انسولین امکان جذب گلوکز مصرفی ما را برای سلول‌های بدن فراهم می‌کند.
در دیابت یا لوزالمعده از تولید انسولین برای کمک به گلوکز برای ورود به سلول‎های بدن ناتوان است، یا بدن دچار مقاومت نسبت به انسولین می‌شود. در نتیجه گلوکز در خون باقی می‌ماند.
باقی ماندن قند در خون دلیل افزایش سطح قند خون است. بالا بودن قند خون تحت عنوان هیپرگلیسمی شناخته می‌شود.
مطالب این مقاله:
1. علل
2. مدیریت خیزش قند خون
3. علایم
4. چه کسی در معرض خطر است؟
5. عوارض خیزش قند خون

علل خیزش قند خون
مردم دچار دیابت به ویژه باید مراقب باشند تا قند خون آنها در محدودة تحت کنترل باقی بماند.
چند دلیل برای اوج‎گیری قند خون وجود دارد که شامل موارد زیر هستند:
• خواب: فقدان یا کمبود خواب به ویژه برای افراد دیابتی مضر است زیرا می‎تواند باعث بالا رفتن سطح قند خون نیز بشود. یک مطالعه بر روی مردان ژاپنی دریافته است که خواب کمتر از 6.5 ساعت در شب ریسک فرد برای افزایش سطح گلوکز خون را بالا می‌برد.
• استرس: وقتی فرد تحت استرس زیادی قرار گیرد، بدن هورمون‌هایی تولید می‌کند که انجام وظایفش را برای انسولین مشکل می‌کنند, بنابراین مقدار بیشتری از گلوکز در جریان خون باقی می‌ماند. برای افراد دچار دیابت یافتن راهی مثل یوگا یا مدیتیشن برای کاهش استرس امری حیاتی است.
• ورزش: داشتن سبک زندگی ساکن و بی‌تحرک می‌تواند سبب بالا رفتن میزان قند خون شود. به علاوه ورزش‌های خیلی مشکل می‌توانند سبب بالا رفتن میزان گلوکز خون شوند. در مورد دیابت انجام ورزش منظم با شدت کم یا متوسط اهمیت دارد، چرا که این در تقابل با نتایج ناشی از ورزش سنگین قرار می‌گیرد.
• داروها: برخی داروها مثل کورتیکوستروئیدها، مُدرها، برخی داروهای فشار خون و بعضی داروهای ضد افسردگی می‌توانند باعث افزایش میزان قند خون شوند. فرد دچار دیابت باید موضوع را با دکتر خود در میان بگذارد تا وی بداند که بیمار یکی از این داروها را مصرف می‌کند یا خیر. به علاوه، استفاده از دوز اشتباهی انسولین یا فراموش کردن استفاده از یک دوز آن نیز می‌تواند سبب بالا رفتن قند خون شود.
• سیگار: سیگار کشیدن باعث می‌شود تا پایین آوردن میزان قند خون مشکل شود. فرد سیگاری باید ترک سیگار را در اولویت قرار دهد.
• غذا: خوردن غذاهای دارای میزان بالای قند یا کربوهیدرات‌ها بسیار محتمل است که باعث افزایش سطح قند خون شود. یکی از راه‌های پیگیری این موضوع که آیا یک غذای مشخص بر سطح قند خون تأثیر می‌گذارد یا خیر، بررسی شاخص گلیسمی (GI) غذا است. شاخص گلیسمی این موضوع را اندازه‌گیری می‌کند که یک کربوهیدرات چقد بر میزان گلوکز خون تأثیر می‌گذارد. غذاهای با شاخص گلیسمی بالا (70 یا بیشتر) مواردی مثل، پاپ‌کورن، یا اسنک‌ها هستند. غذاهای با شاخص گلیسمی پایین (زیر 55) ، مواردی مثل ذرت و سیب زمینی شیرین را شامل می‌شوند. افراد دچار دیابت باید سعی کنند تا از غذاهای با شاخص گلیسمی پایین استفاده کنند.

مدیریت خیزش قند خون
افراد دارای تشخیص دیابت نیاز دارند تا در تماس نزدیک با متخصصان مراقبت‌های پزشکی قرار داشته باشند. دکتر باید دستورات شفاف در مورد دوزهای داروها، تغییرات ضروری برای فعالیت و رژیم غذایی، و چگونگی بررسی میزان قند خون در خانه را در اختیار بیمار بگذارد. پیگیری از این دستورات برای پیشگیری از اوج‌گیری قند خون بیمار حیاتی است.
اگر اوج‌گیری قند خون علی‌رغم رعایت دستورات مربوط به رژیم غذایی و داروها به جای خود باقی باشد، بیماران باید با پزشک خود برای تنظیم داروها مشورت کنند.
این موضوع مهم است که بدانیم چه هنگامی باید به دکتر مراجعه کرد، و چه هنگامی باید در صدد مراجعه به بخش مراقبت‌های اورژانس برآمد. دلیل اهمیت موضوع این است که خیزش قند خون می‌تواند تبعات جدی برای سلامت فرد در پی داشته باشد.
استفاده از یک دفتر یادداشت برای ثبت میزان قند خون در هر بار اندازه‌گیری آن می‌تواند کمک کننده باشد.
باید در جستجوی الگوهای اوج‌گیری قند خون بود، نظیر اینکه این افزایش هر روز در هنگام صبح اتفاق می‌افتد. اگر چنین است، باید برای تنظیم دوز مصرفی انسولین با دکتر مشورت شود. آیا میزان قند خون بعد از خوردن غذا دچار افزایش شدید می‌شود؟ باید کمی پیاده‌روی یا اندکی ورزش را برای مشاهدة تأثیر آنها در کاهش سطح قند خون امتحان کرد. مطمئن باشید که جدول مورد اشاره در مورد میزان قند خون برای بررسی نتایج در اختیار دکتر قرار می‌گیرد.

علایم خیزش قند خون
معمولاً تا میزان قند خون کاملاً افزایش نیافته باشد هیچ علامتی از هیپرگلیسمی دیده نمی‌شود. علایم به این تمایل دارند که بسته به میزان شدت بالا رفتن سطح قند خون شدیدتر بروز کنند و نیز به مدت زمانی که این افزایش ادامه دارد.
علایم اولیة هیپرگلیسمی شامل موارد زیر است:
• تشنگی
• تکرر ادرار
• تاری دید
• سردرد
سطح قند خون در صورت بی‌توجهی به افزایش خود ادامه می‌دهد، و امکان تشکیل کتون‌ها در خون و ادرار وجود دارد.
این موضوع سبب بروز علایم شدید شامل موارد زیر می‌شود:
• تنفس بویناک
• تهوع و استفراغ
• تنگی نفس
• خشکی دهان
• احساس ضعف
• سرگیجه
هر کسی که چنین نشانه‌هایی را در خود می‌بیند باید بلافاصله قند خون خود را اندازه‌گیری کند و اگر میزان قند خون بالاست با دکتر تماس بگیرد. دکتر باید اطلاعاتی در مورد زمان تماس با پزشک و اینکه پس از مشاهدة بالا بودن میزان قند خون چه باید کرد، در اختیار بیمار قرار دهد.

چه کسی در خطر خیزش قند خون قرار دارد؟
چند ریسک فاکتور همراه ابتلاء به خیزش قند خون وجود دارد که عبارتند از:
• مصرف سیگار
• کاربرد ناکامل داروهای دیابت
• زندگی ساکن و بی‌تحرک
• بیماری یا عفونت
• جراحت یا صدمه
• انجام جراحی اخیر
• مصرف برخی داروها
• داشتن استرس عاطفی زیاد
فرد دچار این ریسک فاکتورها باید با پزشک خود در مورد چگونگی تأثیر این عوامل بر میزان قند خون مشورت کند. دکتر ممکن است توصیه‌های خاصی در مورد چگونگی توجه به این ریسک فاکتورها و به حداقل رساندن آنها ارائه دهد.
موضوع اندازه‌گیری قند خون در محیط خانه و اطلاع از علایم و نشانگان مرتبط با قند خون بالا به ویژه دارای اهمیت است.

عوارض خیزش قند خون
خیزش مکرر قند خون می‌تواند پیامدهای شدید داشته باشد. داشتن قند خون بالا و کنترل نشده می‌تواند سبب عوارض بسیار جدی برای فرد شود.
کتواسیدوز دیابتی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن دچار فقدان انسولین می‌شود، که این باعث ماندگاری قند در خون می‌گردد، در حالی که قند باید برای ایجاد انرژی وارد سلول‌های بدن شود.
بدن کمبود انرژی ناشی از فقدان قند را با مصرف چربی جبران می‌کند. این روند باعث ایجاد مواد سمی به نام کتون‌ها می‌شود. این مواد به طور معمول در ادرار ترشح می‌شوند. اگر کتون به مقدار زیاد در خون ایجاد شود، امکان خارج شدن آنها از بین می‌رود. در صورت عدم درمان، کتواسیدوز دیابتی می‌تواند به کما و در برخی موارد به مرگ منجر شود.
سندرم هیپرگلیسمی هیپراسمولار وقتی بروز می‌کند که بدن هنوز انسولین تولید می‌کند اما این انسولین خوب کار نمی‌کند با اصلاً کارکرد ندارد. در این وضعیت، هنوز گلوکز در خون ایجاد می‌شود، اما بدن نمی‌تواند آن را مورد استفاده قرار دهد یا برای تولید انرژی به سوزاندن چربی می‌پردازد. سطح بیش از حد قند خون بدن را در بستری از اوره قرار می‌دهد که سبب کم‌آبی شدید بدن، کما و حتی مرگ می‌شود.
قند خون بالا می‌تواند عوارض درازمدت سلامت شامل موارد زیر به دنبال داشته باشد:
• بیماری قلبی
• آسیب به عصب
• صدمة کلیوی یا نارسایی کلیوی
• کوری
• آسیب به پا منجر به قطع عضو
• عفونت‌های پوستی
• مشکلات مربوط به دندان‌ها و لثه
برای حفظ سلامت، نگه داشتن سطح قند خون در محدودة تحت کنترل و پیشگیری از خیرش آن حیاتی است. بیماران باید در مورد نگرانی‌های خود یا خیزش‌های مکرر قند خون با دکتر مشورت کنند.

Source:
medicalnewstoday.com
Blood sugar spikes: Causes, symptoms, and prevention
Written by Nicole Galan Reviewed by University of Illinois-Chicago, School of Medicine
Last updated: Sat 29 April 2017