زمان غذا خوردن بر ساعت زیستی ما تأثیر می‎گذارد

• آنا ساندویو
• ترجمه محمدقاسم رافعی

بدن انسان حول ساعت کار می‎کند. عملکردهای زیستی ما چرخۀ 24 ساعته یا ریتم شبانه‎روزی را دنبال می‎کنند، که تغییراتی فیزیولوژیک و ذهنی هستند که از ساعت زیستی درون ما نشأت می‎گیرند. تحقیق جدید توضیح می‎دهد که چگونه می‎توانیم یکی از این ساعت‎ها را مجدداً تنظیم کنیم.
ریتم شبانه‎روزی نیز به نوبۀ خود توسط ساعت موسوم به ساعت مسلط در مغز ما هدایت می‎شود. "ساعت مسلط" در واقع گروهی از سلول‎های عصبی مرتبط به هم در مغزند، که در ناحیه‎ای از مغز به نام هستۀ سوپراکیاسماتیک (SCN) قرار دارند.
SCN تقریباً 20.000 سلول عصبی دارد و در هیپوتالاموس یافت می‎شود.
تحقیق جدید به یکی از این ساعت‎های بدن می‎پردازد و اثرات ناشی از تأخیر در غذا خوردن بر بدن را مورد تحقیق قرار می‎دهد. محققان دانشگاه سوری در انگلستان بر آن شدند تا اثرات 5 ساعت تأخیر در زمان غذا خوردن را بر ساعت مسلط بدن و همچنین بر چندین ریتم شبانه‎روزی محیطی مورد بررسی قرار دهند.
نویسندۀ اول مطالعه سوفی ام. تی. ورنز / Sophie M. T. Wehrens از دانشکدۀ بهداشت و علم پزشکی دانشگاه سوری است.
بر مبنای توضیح ورنز و همکارانش، اگرچه ما می‎دانیم که چرخۀ شبانه‎روزی، متابولیسم انسان، الگوهای غذا خوردن، و مواد غذایی همگی به هم مرتبطند، ارتباط میان وعده‎های غذایی و ریتم شبانه‌روزی به اندازۀ کافی مورد بررسی قرار نگرفته است.
تحقیق جدید در نشریۀ "بیولوژی کنونی" منتشر شده است.

مطالعۀ اثرات تأخیر در صرف غذا بر ساعت بیولوژیک بدن
ورنز و تیمش از 10 مرد جوان سالم برای آزمایش خود استفاده کردند، که به مدت 13 روز ادامه داشت. به نمونه‎ها روزانه سه وعده غذا داده می‎شد، که بین هر یک از آنها 5 ساعت فاصله بود، و به فواصل کم یا زیاد پس از بیدار شدن نمونه‏‌ها از خواب به آنها داده می‎شد. فاصلۀ وعده‎های غذایی زودهنگام از نیم ساعت پس از بیدار شدن شروع می‎شد، در حالی که این شروع برای وعده‎های غذایی دیرهنگام 5.5 ساعت بود.
نمونه‎ها ابتدا با صرف غذا به صورت زودهنگام مأنوس شدند یا عادت کردند و سپس به یک جدول زمان‌بندی صرف غذای دیرهنگام به مدت 6 روز سوق داده شدند.
تمامی وعده‎های غذایی بر مبنای یک دستورالعمل واحد تهیه می‎شد و مقدار مواد تغذیه‎ای و کالری‎های آنها یکسان بود.
ورنز و تیمش ریتم شبانه‎روزی نمونه‎ها را در یک دورۀ 37 ساعتی "روتین ثابت" اندازه‎گیری کردند – که یک پروتکل تحقیقی مخصوص است که به ویژه دانشمندان را قادر به اندازه‎گیری ریتم شبانه‎روزی فرد می‎کند. کردند. معمولاً این ابزار استراحت ادامه‏دار در بستر را زیر روشنایی مداوم بررسی می‎کند. در این مورد، "روتین" شامل نور کم، معادل میان وعده‎های کوچک غذایی در فواصل کم، کاهش فعالیت جسمانی، و بی‎خوابی بود.

تأخیر در وعده‎های غذایی بر سطح قند خون و بیان ژن تأثیر می‎گذارد
در کل، تأخیر در زمان غذا خوردن تأثیری بر اشتها یا خواب‎آلودگی نمونه‎ها نداشت. ساعت مسلط مغز نیز تحت تأثیر قرار نگرفت، زیرا زیست‎مارکرهای آن – برای مثال ریتم ملاتونین و کورتیزول، و بیان ژن – بدون تغییر باقی ماندند.
به هر جهت، آنچه دچار تغییر قابل ملاحظه شد سطح قند خون بود. وعده‎های غذایی دیرهنگام، ریتم قند خون را به طور متوسط تا 5 ساعت دچار تأخیر کردند.
جاناتان جانسون، نویسندۀ مسؤول مطالعه از دانشگاه سوری می‎گوید: "پنج ساعت تأخیر در وعده‎های غذایی سبب پنج ساعت تأخیر در ریتم درونی قند خون ما می‎شود. به گمان ما این ناشی از تغییرات ساعت‎ بافت‎های متابولیک ما است، و نه تغییر در ساعت "مسلط" در مغز. ما انتظار دیدن مقداری تأخیر در ریتم را به دنبال به تأخیر افتادن وعدۀ غذایی داشتیم، اما ابعاد تغییر ایجاد شده در ریتم قند خون شگفت‌آور بود. در عین حال این موضوع نیز شگفت‎انگیز بود که دیگر ریتم‎های متابولیک شامل انسولین خون و تری‎گلیسیرید دچار تغییر نشدند."
به علاوه، محققان پی بردند که ریتم بیان ژن موسوم به PER2 نیز تا 1 ساعت دچار تأخیر می‎شود. ژن PER2 یک جزء کلیدی ساعت را کدگذاری می‎کند، و بیان آن در بافت چربی دچار تأخیر شد – برای مثال، محققان یک تأخیر ریتم را در ادیپوز PER2 ثبت کردند.
نویسندگان جمع‎بندی می‎کنند:
بنابراین غذا خوردن سر وقت در همگام کردن ریتم‎های شبانه‎روزی محیطی در انسان نقش دارد و می‎تواند با بیماران دچار اختلالات ریتم شبانه‎روزی، کارگران دارای شیفت‎کاری و مسافران سفرهای بین مرزهای زمانی مختلف مرتبط باشد."
همچنان که محققان یادآور می‎شوند، مردمی که دچار مشکلات ریتم شبانه‎روزی هستند، باید سعی کنند در فاصله‎های زمانی مشخص غذا بخورند تا ساعت‎های بدن آنها دوباره تنظیم شود.
به طور مشخص چنین راهکاری باید توسط افراد دارای شیفت کاری، یا آنهایی که به طور مدام دچار جت لگ می‎شوند، مورد استفاده قرار گیرد.